Սեւանայ Լիճ

Սեւանայ լիճ, լիճ՝ Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզ-ին մէջ։ Ծովու մակերէսէն մօտաւորապէս 1900 մեթր բարձրութեան վրայ կը գտնուի։ Ան աշխարհի՝ քաղցրահամ ջուր ունեցող 2-րդ բարձրադիր լիճն է՝ Հարաւային Ամերիկայի Թիթիքաքա լիճէն յետոյ։ Սեւանը պատմութեան ընթացքին տարբեր անուններ ունեցած է՝ Գեղարքունի, Գեղամայ ծով, Գեոկչայ, Դարիա-Շիրին, Լագնիտիս։

Երկարութիւնը 70 քմ. է, առաւելագոյն լայնութիւնը՝ 55 քմ։ Հայելիի մակերեսը 1260 քմ² է, որով ամենամեծն է Հարաւային Կովկասի տարածքին։ Միջին խորութիւնը 46.8 մ. է, ամենախոր վայրը՝ 83 մ (Փոքր Սեւան)։ Ջուրի ծաւալը 32,92 մլրդ մ³ է։ Սեւանայ լիճը Շորժայի ստորջրեայ թումբով կը բաժնուի երկու մասի՝ Մեծ Սեւան (37.7 մ միջին խորութիւն) եւ Փոքր Սեւան (50.9 մ)։

Սեւանայ լիճը մեծութեամբ Հայկական բարձրաւանդակի երրորդ լիճն է՝ Վանայ լիճէն եւ Ուրմիայէն յետոյ։ Լիճ կը թափին 28 մեծ ու փոքր գետակներ՝ Արգիճի, Մասրիկ, Գաւառագետ, Կարճաղբիւր, Վարդենիս, Ձկնագետ, սակայն սկիզբ կ'առնէ միայն մէկ գետ՝ Հրազդանը։ Վերջինիս շնորհիւ ջուրերու տարեկան արտահոսքը կը կազմէ 0.7 կմ³։

Ի տարբերութիւն Ուրմիոյ եւ Վանայ լիճերէն՝ բաց լիճ է եւ ունի քաղցրահամ ջուր։ Ան կը գտնուի ծովու մակերեսէն 1916 մ. բարձրութեան վրայ, մակերեսը 1240 քմ² է, խորութիւնը կը հասնի 83 մ.-ի։ Սեւանայ Լիճը շրջապատուած է հարաւէն՝ Վարդենիսի, արեւմուտքէն՝ Գեղամայ, հիւսիս-արեւմուտքէն՝ Փամբակի, հիւսիս-արեւելքէն՝ Արեգունի լեռնաշղթաներով։ Սեւանի ջուրին քաղցրահամութեան պատճառով հոն կը բնակին ձուկերու բազմաթիւ տեսակներ, ինչպէս՝ իշխան, սիգան եւ այլ տեսակի ձուկեր։

Սեւանայ լիճին պահպանութիւն

Տես բուն յօդուած՝ Սեւանայ լիճի պահպանութիւն

1920 թուականէն ետք, Սեւանայ լիճին ջուրերուն արհեստագիտական անխնայ օգտագործումը պատճառ կ'ըլլայ լիճի մակարդակի նուազումին։ Անոր հետեւանքով տեղի կ'ունենայ բնական միջավայրի վնասաբեր փոփոխութիւններ։ Լիճի կենսոլորտագիտութեան վիճակը կը վատթարանայ։ Լիճը կարճ ժամանակաշրջանի մէջ կը զրկուի ջուրի պաշարներու 40%-էն։

Սեւանայ լիճին պահպանումը ճարտարագիտական, տնտեսական եւ բնապահպանման ոլորտներուն մէջ լուծում կը գտնէ Որոտան-Արփա-Սեւան ստորգետնեայ ջրատարի կառուցումով։ Լիճի ջրային պաշարը կ'աւելնայ ու կը կանոնաւորուի։

Բնութեան յուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեւանի աւազանը հարուստ է նաեւ բնութեան յուշարձաններով եւ տեսարժան վայրերով, որոնցմէ կարելի է նշել`

1. Վարդենիսի լեռնաշղթայի հրաբխային եւ խարամային կոները (Աժդահակ, Կարմրասար,

Սպիտակասար լեռնագագաթները),

1. Լանջաղբիւր, Կարմիր գիւղ, Գեղարքունիք գիւղերու շրջակայքի ժայռային մերկացումները,

Սեւանի լեռնաշղթայի լանջերու (Շորժա գիւղի շրջակայքը) օֆիոլիտային ապարներու մերկացումները,

1. Արտանիշի թերակղզիի կրաքարերու մերկացումները,
2. Սպիտակասար լեռնագագաթի արեւելեան մասին օբսիդիաններու մերկացումները,
3. Լճաշէն գիւղի, Գաւառ քաղաքի շրջակայքի էլյուվիալ քարացրոնները (չինգիլներ),
4. Գրիձոր, Արգիճի գետերու կիրճերը,
5. Մարտունի, Գրիձոր, Գեղարքունիք, Աստղաձոր, Վարդենիս գետերու վերին հոսանքներու

տաշտակաձև հովիտները,

1. Լիճքի, Կարճաղբիւրի, Գրիձորի, Հացառատի, Երանոսի, Գաւառի հանքային եւ խմելու ջուրերու

աղբիւրները,

1. Արեգունի լեռնաշղթայի կաղնիի եւ գիհիի նոսր անտառները,
2. Արեգունիի, Սեւանի, Փամբակի լեռնաշղթաներու անտառային տարբեր մնացուկային ձեւերը,
3. Մասրիկ, Վարդենիս գետերու հովիտներու ճահճոտ մարգագետինները եւ եղեգնուտները,
4. Գեղամա լեռնաշղթայի արեւելեան լանջերու քարացրոնները՝ «լուսնային լանդշաֆտ»-ը,
5. Արգիճի գետի ոլորանները եւ ճահճոտ հովիտը,Վարդենիսի լեռնաշղթայի հիւսիսային լանջերէն

հոսող գետերու կիրճերը՝ անտառային մնացուկային ձեւերով։

Պետք է յատուկ նշել, որ Սեւանայ լիճի ափամերձ շերտի որոշ հատուածներ հարուստ են հնագիտական արժէք ներկայացնող դամբարանադաշտերով, որոնք ուսումնասիրութեան կարիք ունին։

Սեւանայ լիճի մակարդակի փոփոխման ժամանակագրութիւն

• 1923 – Կը սկսի լիճի ջուրերու օգտագործումը տնտեսական նպատակներովԼիճի մակարդակի կ'իջնէ 20-րդ դարուն

• 1931 – կը յայտնուի լիճի մակարդակը իջեցնելու գործողութիւններու առաջին ծրագիրը, որու համաձայն, յիսուն տարուամ մէջ ան պետք է իջներ 55 մեթրով։ Այդ ձեւով, Սեւանէն պէտք է Փոքր Սեւանի տեղը մնար 299 կմ² տարածքով փոքրիկ լիճ մը։
• 1933 – կը սկսին լիճէն ջուրը բաց ձգելու աշխատանքները։ Աշխատանքները աւարտեցան 1949 թուականին. տարեկան լիճի մակարդակը կ'իջնէ աւելի քան մէկ մեթրով։
• 1950-ականներու վերջ – կը սկսի լիճի մակարդակի իջնելու նախագիծի վերանայումը։
• 1961 – Կը հրապարակուի Հայկական ԽՍՀ ԳԱ զեկոյցը, որու մէջ կ'ըսուէր, որ լիճի մակարդակի իջեցման աշխատանքները դադրեցուած են անհրաժեշտութեան համար։ Այդ ժամանակ լիճի մակարդակը արդէն հասած էր իջնել 13.7 մեթրով։ Ընդունուեցաւ որոշում՝ Որոտան եւ Արփա գետերու ջուրերը ուղղել դէպի Սեւան։
• 1981 – կը սկսուի նախագիծի իրականացումը։ Արփա գետի Կեչուտ ջրամբարէն մինչեւ Սեւանի ափի Արծուանիստ գիւղ կը կառուցուի 48.3 քմ. երկարութեան թիւնել։ Այնուհետեւ, կը սկսի 21.7 քմ երկարութեան Որոտան-Արփա թիւնելի շինարարութիւնը։
• 2003 –Կ'աւարտի Սպիտակի երկրաշարժի եւ անկէ ետք սկսած, պատերազմի պատճառով դադրեցուած Որոտան-Արփա թիւնելի շինարարութիւնը։ Այդ ժամանակ լիճի մակարդակը կը կայունանայ նախնականէն քսան մեթր ցած դիրքի վրայ։
• 2006 – Լիճի մակարդակի բարձրացումը նախորդ տարուան համեմատ կը կազմէ 41 սմ։
• 2006–2010 – Լիճի մակարդակը կը բարձրանայ տարեկան 25-35 սմ չափով:

Կղզիներ, թերակղզիներ

Սեւանայ լիճը նախապէս ունեցած է մէկ կղզի, որ ջուրի մակարդակին նուազելուն պատճառով, թերակղզի դարձած է։

Պատկերասրահ

• 
  Սեւանավանք
• 
  Կղզին եւ վանքը 1869 թուականին
• 
  Սեւանայ լիճը ձմրան
• 
  Խճուղի Սեւանի ափով
• 
  Նամականիշ

Տե՛ս նաեւ

Վանայ լիճ

Ուրմիոյ լիճ

Աղբիւրներ

1. Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզի 2012-15 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիր
2. Հայկական Սովետական Հանրագիտարան