Արաբկիր
Արաբկիր (թրք.՝ Arapgir, քրտ.՝ Arabkîr), քաղաք Արեւմտեան Հայաստանի, Մալաթիա նահանգին մէջ, Եփրատի վտակ՝ Արաբկիր գետակի ափին, Խարբերդի եւ Ակնի միջեւ։ Մալաթիա քաղաքէն 70 ք.մ. հիւսիս։ Արաբկիրը աչքի կ'իյնայ որպէս վաճառաշահ քաղաք, շրջապատուած մշակուած արգաւանդ դաշտերով։
| Բնակավայր | |
|---|---|
| Արաբկիր | |
| թրք.՝ Arapgir | |
 | |
| Երկիր |
 Թուրքիա[1] |
| Տարածութիւն | 974 քմ² |
| Պաշտօնական լեզու | թրքերէն |
| Բնակչութիւն | 10 868 մարդ (2018) |
| Ժամային գօտի | UTC+3։00 և TRT? |
| Փոստային ցուցանիշ | 44800 |
| Շրջագայութեան պետ-համարագիր | 44 |
| Պաշտօնական կայքէջ | arapgir.bel.tr |
Մինչեւ 1915 թուականի ապրիլեան Եղեռնը՝ Արաբկիրը իր արուարձաններով, ունէր քսան հազար բնակչութիւն։ Քաղաքին մէջ կը գործէին հինգ եկեղեցիներ (Ս. Աստուածածին, Ս. Յակոբ, Ս. Գէորգ, Ս. Լուսաւորիչ, կաթոլիկ Ս. Փրկիչը) ու 12 հայկական դպրոցներ։
Արեւմտահայ միւս հայաբնակ վայրերուն նման Արաբկիրն ալ ենթարկուեցաւ ցեղասպանութեան արհաւիրքին։ Կենդանի մնացածները ստիպուած եղան աքսորի ճամբան բռնել, ի հարկէ, առանց գիտնալու, թէ ուր կ'երթան։ Կենդանի մնացածներէն մէկ մասը՝ տարբեր կողմերէն, կը գաղթէ դէպի Հայաստան, իսկ միւս մասը՝ արտասահմանի մէջ բնակութիւն կը հաստատէ։
Կը յիշատակուի նաեւ Արաբկեր ձեւով։ Անունը հաւանաբար կապուած է հնագոյն Արաբրակնուա քաղաքի անուան հետ, որու մօտ ալ կառուցուած է։ Քաղաքին տիրած են նաեւ արաբները, ոմանք իր անունը կը կապեն թուրքերէն «արաբ» եւ «գեր» («գիր») բառերու հետ, որ կը նշանակէ «արաբ մտած», կամ «արաբ մտիր»։ Հայկական ժողովրդական ստուգաբանութեամբ Արաբկիր կը նշանակէ՝ առ ափին գետի։ Յոյները կոչած են Արապրասեչ։
Արաբկիրը հին ատեն կը մտնէր Փոքր Հայքի երկրորդ՝ ըստ Յուստինիանոսի վարչական բաժանման (6-րդ դար) երրորդ Հայքի մէջ։ Նոր ժամանակներուն անիկա Սեբաստիայի նահանգի Արաբկիր գաւառի կեդրոնն էր։ Արաբկիրի վերակառուցումը կը վերագրուի Վասպուրականի Արծրունի վերջին թագաւոր Սենեքերիմին, որ 1021 կամ 1022 թուականին իր թագաւորութիւնը Բիւզանդիային տալու դիմաց Սեբաստիայի հետ միասին ստացած էր նաեւ Արաբկիրի շրջանը։ Յետագային, դարեր շարունակ, Արաբկիրը նշանակալի առաջդիմութիւն չէ ունեցած։ Անիկա թրքական տիրապետութեան տակ անցած է 15-րդ դարուն, շարունակ մնալով իբրեւ խեղճուկ գիւղաքաղաք։
Բնակչութիւն
ԽմբագրելՆոր Արաբկիր
Խմբագրել1925 թուականին, Երեւան քաղաքի հիւսիսային մասին մէջ կը հիմնադրուի Նոր-Արաբկիր թաղամասը։
1928 թուականին, Նոր-Արաբկիրի բնակչութեան թիւը կը հասնի 762 մարդու։ Նոյն տարուան Յունուար ամսուն, կը բացուի Արաբկիրի առաջին դպրոցը 40 աշակերտներով եւ կը կրէ Ալեքսանդր Շիրվանզադէի անունը։ 1933–ին Նոր-Արաբկիրն ունէր 1800 բնակիչ, որուն մեծագոյն մասը գաղթած էր հին Արաբկիրէն։ 1936–ին Նոր-Արաբկիրի մէջ արդէն կը գործէր հանրային բաղնիք, խանութ, հացի փուռ, մարմնամարզական խումբ, հրշէջ կայան, 70 հոգինոց պարախումբ, գրադարան նաեւ ռատիօ-ակումբ, զբօսաշրջիկային գրասենեակ եւ այլն։ 1937–ին Արաբկիրի բնակչութեան թիւը կը հասնի 2500 մարդու։
Տարիներ անց աւանը աճելով կը միանայ Երեւանին, տարածքով կը մեծնայ։ Արաբկիրցիներու անձնուէր աշխատանքին եւ օժանդակութեան շնորհիւ կը բարեկարգուի, կը վերափոխուի եւ այդպիսով կը դառնայ մայրաքաղաքի ամէնաբազմամարդ թաղամասերէն մին։
Յետագային՝ 8 Օգոստոս 1991–ին, ՀՀ գերագոյն խորհուրդի որոշումով, նախկին «26 Կոմիսարներ»ու շրջանը կը վերանուանուի Արաբկիրի շրջան։ 1996–ին կը ստեղծուի Երեւան քաղաքի Արաբկիր համայնքը (այժմ արդէն՝ վարչական շրջան)։
Արաբկիր վարչական շրջանին ներկայի ղեկավարն է՝ Հրայր Անտոնեանը։ Բնակչութեան թիւը այժմ կը կազմէ մօտ 132,525 մարդ, տարածքը՝ 1320 հա։
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ GEOnet Names Server — 2018.
- ↑ (հայերեն) Արաբկիր, 2024-08-31, https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%AF%D5%AB%D6%80, վերցված է 2025-05-02
- ↑ (հայերեն) Արաբկիր, 2024-08-31, https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%AF%D5%AB%D6%80, վերցված է 2025-05-02
- «Հայաստանի Եւ Յարակից Շրջանների Տեղանունների Բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երեւանի Համալսարանի հրատարակչութիւն
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|