Արամ Հայկազ

Արամ Հայկազ;
Ծննդեան անուն	Արամ Արսէն Չեքեմեան
Ծնած է	22 Մարտ 1900
Ծննդավայր	Շապին Գարահիսար, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	10 Մարտ 1986 (85 տարեկանին)
Մահուան վայր	Քուինս, Նիւ Եորք, Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Քաղաքացիութիւն	Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Մասնագիտութիւն	արձակագիր, գրագէտ
Ծնողներ	Արսէն եւ Իւղաբեր

Արամ Հայկազ (Արամ Չեքեմեան^[2], 22 Մարտ 1900, Շապին Գարահիսար, Կիրեսուն, Թուրքիա - 10 Մարտ 1986), ամերիկահայ արձակագիր։

Կենսագրութիւն

Բուն անունով Արամ Չեքենեան։ Ծնած է Շապին Գարահիսար։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրին Ազգային վարժարանին մէջ։

1915-ի ամրան, երբ թրքական զօրքը արդէն մօտեցած էր իրենց քաղաքին, 5000 հայեր այրելով իրենց տուներն ու դաշտերը կը բարձրանան լեռ, որուն գագաթին հռոմէական հին բերդի մը մնացորդները կային։ Ասիկա յայտնի է Շապին Գարահիսարի ապստամբութիւն անունով։ Արամ Հայկազ ինք եւս մասնակցած է 1915-ի ինքնապաշտպանութեան կռիւներուն, զորս հետագային նկարագրած է «Շապին Գարահիսար ե իր հերոսամարտը» գործին մէջ (1957)։ Մայրը (Իւղաբեր) ^[3] ու քոյրերը, օսմանցի թուրքերու կողմէ հայերու դէմ հալածանքին զոհերէն են, անոնք բռնի կերպով իրենց բնօրրանէն կ'աքսորուին դէպի սուրիական անապատը: Սովահար եւ ընչազուրկ` կը հասնին գիւղ մը, ուր կը հանդիպին հայերու, որոնք իսլամութիւնը ընդունելէ ետք կ'աշխատէին թուրքերու տուներուն մէջ։ Ընդառաջելով իր մօր խնդրանքներուն` փոքրիկն Հայկազ եւս հաւատափոխ կը դառնայ:

Յաջորդող չորս տարիներուն ան կ'ապրի քրտական ցեղախումբերու մօտ` ոչխարներ արածելով, բերքը հաւաքելով եւ հաւերը կերակրելով: Քիւրտ ընտանիքներու անմիջական հարեւանութեամբ ապրելով` ան կը սորվի անոնց սովորութիւնները, գաղտնիքները եւ խորամանկութեամբ` խոցելի կէտերը: Չորս տարի ետք կը յաջողի դուրս գալ Փոքր Ասիայէն^[2]: 1919-ին կը փախչի Պոլիս եւ կ'ապաստանի Պոլսոյ որբանոցին մէջ, իսկ մէկ տարի ետք վերջնականապէս կը հաստատուի Նիու Եորք։

Գրական վաստակ

21 տարեկանին Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ գաղթելով կը սկսի գրել եւ հրապարակել իր յուշերը ջարդերուն մասին, որոնց զոհ գացած էին իր հայրն (Արսէն) ու եղբայրները (որոնցմէ իրմէ երկու տարի մեծ եղբօր՝ Հայկազին անունը ժառանգած է որպէս իր գրական անունը), եւ իր փորձառութիւնները գրի կ'առնէ կարճ պատմութիւններու մէջ, որոնք լոյս կը տեսնեն «Տը Արմինիըն Ռիվիու»ին^[4] մէջ։ Անոնցմէ մէկ քանին կը ներառէ յուշագրութեան մը մէջ, որ կը հրատարակուի հայերէնով`1972-ին, «Չորս տարի Քիւրտիստանի լեռներուն մէջ» վերնագիրով: Այս գիրքը իր աղջկան` Այրիս Չեքենեանին կողմէ ամփոփուած, խմբագրուած եւ թարգմանուած է անգլերէնի (2015)։

Գրած է պատմուածքներ, նորավէպեր եւ վիպակներ։ Զուարթախոհութեան զգացումը (հիւմըր), որ տիրապետող է իր պատմուածքներուն մէջ, նոր եւ թարմ շունչ մըն էր սփիւռքահայ գրականութեան մէջ։ Ան ունի իւրայատուկ թախծաշեշտ լաւատեսութիւն, լուսավճիտ բարութիւն եւ զուարթախոհ դատողութիւն: Անոր տիպարներուն ընդմէջէն կը յայտնուի մարդը, հա՛յ մարդը:

Ամերիկացի լրագրողի մը այն հարցումին, թէ ինչո՞ւ անգլերէն չի գրեր, Արամ Հայկազ պատասխանած է. «Երիտասարդ ու օժտուած հայ գրող մը իր գրել ծրագրած վէպին նախագիծը կը պարզէ նշանաւոր բանաստեղծ եւ հեղինակ Վերհարնին ու խորհուրդ կը հարցնէ, թէ ի՛նչ լեզուով գրէ. իտալերէ՞ն, գերմաներէ՞ն, ֆրանսերէ՞ն, թէ՞ հայերէն: Ի՞նչ լեզուով կ'աղօթէք, իր հերթին հարց կու տայ Վերհարնը: Հայերէնով, անշուշտ,- կը պատասխանէ հայ գրողը: Ուրեմն, պէտք է գրէք հայերէն, կ'ըլլայ իմաստուն պատասխանը»:

Գրական իր հունձքը ամփոփուած է հետեւեալ հատորներուն մէջ՝

"The Fall of the Aerie", 1935
«Ցեղին Ձայնը» (1949),
«Ցեղին Ձայնը՝» Բ. հատոր (1954),
«Շապին Գարահիսար եւ իր հերոսամարտը» (Պէյրութ, 1957),
«Չորս Աշխարհ» (Պէյրութ, 1962),
«Պանդոկ» (Պէյրութ, 1967),
«Կարօտ» (Պէյրութ, 1971),
«Չորս տարի Քիւրտիստանի լեռներուն մէջ» (Պէյրութ, 1972),
«Ապրէք երեխէք» (հատընտիր) (Պէյրութ, 1973),
«Երջանկութիւն (Պէյրութ, 1978)։

The Fall of the Aerie վերահրատարկուած է 2010-ին, ծննդեան 110-րդ տարեդարձին առթիւ Համազգայինի հայ կրթական եւ մշակութային միութեան «Համազգայինի» կողմէ^[5]։ 2009-ին Երեւանի մէջ տպագրուած են Մարգարիտ Խաչատրեանի կազմած Արամ Հայկազի նամակներու ընտրանին, 2010-ին՝ «Մոռցուած էջեր. 1924-1950» (Ա. հատոր), 2012-ին՝ «Մոռցուած էջեր. 1951-1960» (Բ. հատոր), 2013-ին՝ «Մոռացուած էջեր. 1961-1966» (Գ. հատոր), 2012-ին՝ «Պատմուածքներ» ժողովածուները։

Բացի առաջին գիրքէն՝ Արամ Հայկազ բոլոր գործերը գրած է հայերէն լեզուով եւ հրատարակած՝ Հայաստանի մէջ։ Ան շատ չէ խօսած է իր գրելու արուեստին մասին, բայց ըսած է. «Կրնամ ըսել, թէ գրականութիւնը օգտագործելով երբեք քարոզչութիւն չեմ ըրած։ Մարդու բան սորվեցնելու մտահոգութիւն եւ յաւակնութիւն չեմ ունեցած, բայց Հայ ըլլալուս հպարտութիւնը միշտ ներկայ է ամէն մէկ տողիս մէջ»^[6]:

Արամ Հայկազի Մասին

Այնքան դառն փորձառութենէ ետք մեր ժողովուրդին պարզած ապշեցուցիչ պատկերին, կեանքը իր կամքին ենթարկելու, վերականգնելու հանգամանքին մէջ լաւատեսութեան, զուարթախոհութեան ու ժպիտի դերը անկշիռ չէ, ու Արամ Հայկազ գերազանցապէս այդ յատկութիւններուն երգիչն է:

- Պօղոս Սնապեան

^[7]:

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 «Արամ Հայկազի «Չորս Տարի Քիւրտիստանի Լեռներուն Մէջ» Գիրքը` Անգլերէնով»։ Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon) (en-US)։ 2015-01-17։ արտագրուած է՝ 2020-12-18
↑ Գրող Արամ Հայկազ Հայաստան Վերադարձաւ
↑ The Armenian Review
↑ http://www.armenianweekly.com/2011/02/09/hamazkayin-program/ Hamazkayin Program Marks 110th Anniversary of Aram Haigaz’s Birth - The Armenian Weekly - February 9th, 2010 - retrieved 1/21/2012
↑ «Կարօտ» ժողովածու, երկրորդ մաս, Առաջաբան։
↑ Վկայութիւններ

Աղբիւրներ

Դար Մը Գրականութիւն, Մինաս Թէօլէօլեան, Բ. հատոր, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ 1977, էջ 204-206:
Ով ով է. Կենսագրական հանրագիտարան. Հայեր, հատոր 1, Ե., 2005, էջ 612։
Գառնիկ Ստեփանեան, Կենսագրական բառարան, հատոր Բ., Ե., «Սովետական գրող», 1981, էջ 157-158։
Գեղամ Սեւան, Սփիւռքահայ գրականութեան պատմութեան ուրուագծեր (1946-1985), Ե., 1997։

Արտաքին յղումներ

Մեծարելով Արամ Հայկազն Ու Անոր Գրականութիւնը` Գրագէտ Յակոբ Պալեան Արծարծեց Հայութեան Եւ Հայ Գրականութեան Ցաւերը:

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[:0-2] 2,0 ^2,1 «Արամ Հայկազի «Չորս Տարի Քիւրտիստանի Լեռներուն Մէջ» Գիրքը` Անգլերէնով»։ Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon) (en-US)։ 2015-01-17։ արտագրուած է՝ 2020-12-18

[3] Գրող Արամ Հայկազ Հայաստան Վերադարձաւ

[4] The Armenian Review

[5] ttp://www.armenianweekly.com/2011/02/09/hamazkayin-program/ Hamazkayin Program Marks 110th Anniversary of Aram Haigaz’s Birth - The Armenian Weekly - February 9th, 2010 - retrieved 1/21/2012

[6] «Կարօտ» ժողովածու, երկրորդ մաս, Առաջաբան։

[7] Վկայութիւններ

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]