Գեղարդ
Գեղարդ, Սուրբ Գեղարդ, տէգ, սրբազան մասունք՝ կապուած Յիսուս Քրիստոսի խաչելութեան հետ։ Ս. Գեղարդը մօտաւորապէս 15 սմ երկարութեամբ տափակ կամ եռանիստ երկաթէ տէգ է, որ փայտին ծայրը ամրացնելով, ծառայած է իբրեւ խոցող զէնք։ Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ մէջ դարերով ընդունուած աւանդութեան համաձայն՝ Վեհափառ Հայրապետը Սրբալոյս Միւռոնը կ'օրհնէ նաեւ աստուածամուխ Ս. Գեղարդով[1]:
Գեղարդը Սրբազան Մասունք
ԽմբագրելՅիսուսի խաչելութենէն ետք, հռոմէացի զինուորներէն մէկը տէգով (Գեղարդով) խոցած է խաչին վրայ մահացած Յիսուսի կողը, ուրկէ «իսկոյն արիւն եւ ջուր կ'ելլէ»: Այդ օրուընէ մահուան զէնքը՝ Գեղարդը դարձած է քրիստոնեաներու համար սրբազան մասունք։ Ըստ Հայ եկեղեցւոյ աւանդութեան, գեղարդը 33 թուականին Հայաստան բերած է Թադէոս առաքեալը, եւ երկար ժամանակ անիկա պահուած է քրիստոնեայ համայնքներուն մէջ։ 301 թուականին, երբ Հայաստանի մէջ քրիստոնէութիւնը պետական կրօնք հռչակուած է, Գեղարդը դարձած է Հայ եկեղեցւոյ սեփականութիւնը։ Յիշատակարաններ կան ըստ որոնց, Հայաստանը կամ դրացի երկիրները օգտուած են սուրբ Գեղարդէն՝ երկիրը եւ ժողովուրդը օրհնելու, պատերազմէն, տգէտներէն ազատելու համար։
Աւանդութիւն
ԽմբագրելՊատմահայր Մովսէս Խորենացի կը պատմէ, որ Քրիստոսի ժամանակակից Աբգար թագաւորը անբուժելի հիւանդ էր:
Լսելով Տիրոջ հրաշագործութիւններուն եւ բժշկութիւններուն մասին՝ ան Յիսուսին նամակ ուղարկած է` խնդրելով գալ իր քաղաքը, բժշկել զինք եւ բնակիլ հոն: Յիսուս մերժած է անոր հրաւէրը, բայց Աբգարին ուղարկած է իր անձեռակերտ պատկերը, զոր Յիսուս Իր դէմքին հպումով պատճէնահանուած էր դաստառակի վրայ:
Յիսուս Քրիստոսի համբարձումէն ետք, Թադէոս Եդեսիա կու գայ եւ ծանր ախտէ կը բժշկէ Աբգար թագաւորը: Առաքեալը Հայաստան կը բերէ Քրիստոսի կողին խոցուած Ս. Գեղարդը: Աբգար թագաւորին նամակով առաքեալը կ՚երթայ Արտազ գաւառ, ուր այն ժամանակուան արքան ու անոր աղջիկը դարձի կը բերէ:
Հայ մատենագրութեան մէջ Գեղարդը՝ նիզակին խոցող հատուածը, ծայրը, կոչուած է աստուածամուխ՝ Աստուծոյ կողը մխրճուած: Իսկ ըստ եկեղեցական աւանդութեան, հարուածողը եղած է Ղունկիանոս հարիւրապետը, որ հետագային առաքեալներուն կողմէ մկրտուած եւ դարձած է քրիստոնեայ։ Ան եւս նահատակուած է քրիստոնէական հաւատքը քարոզելու համար եւ հետագային սրբադասուած է աւանդական եկեղեցիներու կողմէ[2]:
Այսօր աշխարհի տարածքին կան նմանատիպ քանի մը գեղարդներ, բայց հայ եկեղեցին աներկբայ կը հաւատայ, որ իսկական Ս. Գեղարդը կը գտնուի Էջմիածինի մէջ:
Ըստ կարգ մը յիշատակութիւններու Հայաստանի կամ դրացի երկիրներու մէջ օգտուած են Ս. Գեղարդէն՝ երկիրը եւ ժողովուրդը օրհնելու, պատերազմէն եւ աղէտներէն ազատելու համար։ Օրինակ՝ ԺԸ. դարու վերջին (1797-ին) վրաց երկու թագաւորները կը դիմեն Սիմէոն Երեւանցի եւ Ղուկաս Կարնեցի կաթողիկոսներուն՝ խնդրելով Գեղարդը տանիլ Թիֆլիս՝ ժանտախտի համաճարակը փարատելու համար: Շատ չանցած, այս հիւանդութիւնը կը վերանայ քաղաքէն: Վրաց թագաւորը, այս հրաշքը տեսնելով, չի փափաքիր Ս. Գեղարդը վերադարձնել հայերուն: Ս. Գեղարդը Թիֆլիս կը տարուի նոյն պատճառով նաեւ 1811, 1814 թուականներուն, իսկ շրջած է Անդրկովկասի մէջ՝ 1846-1847 թուականներուն[3]:
1847-ին Ս. Գեղարդը կը վերադառնայ Ս. Էջմիածնին եւ այնուհետեւ երբեք դուրս չի բերուիր: Այսօր ալ հրաշքներ կը կատարուին այս համաքրիստոնէական սրբութեան միջոցով: Տարբեր հիւանդութիւններու բուժման նպատակով Ս. Գեղարդը տարուած է նաեւ Արեւելեան Հայաստանի կարգ մը քաղաքներ:
Ս. Գեղարդը 500 տարի պահուած է Այրիվանքին մէջ եւ ի պատիւ Գեղարդին, վանքը կոչուած է Գեղարդավանք։ Հայոց կաթողիկոսները միւռոնօրհնութեան ընթացքին, Լուսաւորիչի աջին հետ Ս. Գեղարդով եւս կ'օրհնեն միւռոնը։ Ներկայիս Գեղարդը պահուած է Ս. Էջմիածինի Մայր տաճարին թանգարանին մէջ։ Գեղարդին արծաթէ մասնատուփը 1867 թուականին պատրաստուած է Պռոշեան իշխանատան յետնորդ՝ Դաւիթ եպիսկոպոսին կողմէ։