Գէորգ Չաւուշ

Գէորգ Չաւուշ;
Ծննդեան անուն	Գէորգ Ղազարեան
Ծնած է	1870
Ծննդավայր	Պիթլիսի վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	27 Մայիս 1907
Մահուան վայր	Սուլուխ կամուրջ, Պիթլիսի վիլայէթ, Սուլուխ, Օսմանեան Կայսրութիւն
Քաղաքացիութիւն	Օսմանեան Կայսրութիւն
Ազգութիւն	Հայ
Մասնագիտութիւն	ֆետայի, քաղաքական գործիչ
Կուսակցութիւն	Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն

Գէորգ Չաւուշ (Բուն անունով՝ Գէորգ Ղազարեան, ծածկանուն՝ Սարերու Ասլան,1870^[1], Պիթլիսի վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 27 Մայիս 1907(1907-05-27), Սուլուխ կամուրջ, Պիթլիսի վիլայէթ, Սուլուխ, Օսմանեան Կայսրութիւն^[2]), հայ Ֆետայի, անդամ ՀՅԴ-ի։ Ան եղած է Անդրանիկի, Սերոբ Աղբիւրի եւ Հրայր Դժոխքի զինակից։

Կենսագրութիւն

Ծնած է 1870 թուականին Սասնոյ Փսանաց գաւառի Մկթենք գիւղը։ Չաւուշի հօր անունը Արօ էր, իսկ անոր հօրեղբայրը՝ իշխան Ղզրոն էր։ Ունէր երկու եղբայր՝ Մինաս եւ Օհան։

Գէորգ Չաւուշը Անդրանիկի հետ Սերոբ Աղբիւրի սպաննութեան վրէժը լուծած է։ Սերոբի մահէն ետք առաջարկուած է իրեն գլխաւորել ֆետայիները, սակայն ինք համեստ ըլլալով մերժած է եւ իր տեղը զիջած է Անդրանիկին։ Չաւուշի ամենայայտնի մարտերէն մէկը եղած է Առաքելոց վանքի կռիւը, զոր կազմակերպած էր Անդրանիկը։ Գեւորգ անձամբ ղեկավարած է Իշխանաձոր գիւղի պաշտպանութիւնը։ Գեւորգը համոզուած էր, որ պէտք է դաշնակից ըլլալ քիւրտերուն հետ, այդ պատճառով ալ մեծապէս յարգուած է քիւրտերուն կողմէ։ Ատկէ անկախ Չաուշը դաժանաբար պատժած է այն քիւրտերը, որոնք կը թալանէին հայ գիւղացիներուն ունեցուածքը։ Եղած է միակ ֆետային, որ բոլոր ֆետայական օրէնքներուն հակառակ ամուսնացած է։

Գործունէութիւն

Ուսման Տարիները եւ Արաբոն

Գէորգ կը յաճախէ Մշոյ Առաքելոց վանքը, ուր կը ծանօթանայ Արաբոյի եւ մաս կը կազմէ անոր ջոկատին։ Անոր առաջին ռազմական յանձնառութիւնը կ՝ ըլլայ պատժել դաւաճան Կրպոն, որ թուրքերուն մատնած էր Արաբոյի գտնուած վայրը եւ անոնք կրցած էին գերի վերցնել զինք։

Արաբոն կը յաջողի բանտէն փախչիլ, սակայն Գէորգէն կը խնդրէ լուր տարածել թէ Արաբոն գացած է։

Առաջին Մարտերը

1893 Յունիս 17-ին ժամը 3-ին Տալւորիկի մէջ ահեղ պատերազմ կը սկսի։ ֆետայիները կ՛որոշեն մինչեւ արեան վերջին կաթիլը կռուիլ եւ չյանձնել Տալւորիկը։ Գէորգ Չաւուշն իր վրայ կը վերցնէ Սատանի կամրջի պաշտպանութիւնը։

Օգոստոս 3-ին թուրքերը կը գրաւեն Գելին եւ կ՝ այրեն զայն։

Օգոստոս 27-ին թուրքերը կը մտնեն Տալւորիկ եւ կը գրաւեն զայն։

Ձերբակալութիւն

1894 թուականի Օգոստոսի վերջը Գէորգ Չաւուշը Մեծն Մուրատի հետ փոքրաթիւ խումբով կ՝ իյնայ պաշարման մէջ։ Անոնք կը յաջողին երեք օր դիմադրութիւն ցոյց տալ, իսկ ետքը կը ձերբակալուին։

Գէորգ Չաւուշ սակայն փախուստ կը կազմակերպէ եւ կը համոզէ Մուրատը իր հետը փախչելու։ Սակայն Մուրատ կը մերժէ առաջարկը։ Գէորգ 1896-ի Ապրիլ 20-ին գիշերը կը փախչի բանտէն։

Սերոբ Աղբիւրի ջոկատին մէջ

1898-ին Բաբշէնի կռիւէն ետք Սերոբ Աղբիւր կը ստիպուի հեռանալ իր հայրենի բնակավայրէն ու կ՚անցնի Սասուն։ Հոն Գէորգ Չաւուշը իր խումբով կը միանայ իրեն։ Սերոբ սկսաւ ֆետայական օրէնքներ մտցնել հայդուկներուն մօտ։ Օրէնքներէն առաջինն այն էր, որ ֆետային ամուսնացած է զէնքի հետ։ Սակայն օր մը Չաւուշի հօրեղբայրը կը փախցնէ Առաքելոց վանքի տնտեսուհիին՝ Հերմոյին, հետեւաբար պէտք էր Գէորգը արժանի պատիժը տար իր հօրեղբօր, որովհետեւ այս վերջինս չէր համարձակեր այդպիսի բան մը ընել եթէ Գէորգ այդքան մեծ հեղինակութիւն չունենար հայդուկներուն շրջանին մէջ։ Գէորգ ստիպուած կը սպաննէ հօրեղբայրը, ապա կը լքէ Սերոբի ջոկատը։

Սերոբ Աղբիւրի մահը

Գէորգ Չաւուշի քանդակը Ջերմուկ քաղաքին մէջ (հեղինակ՝ Յովհաննէս Մուրադեան)

Գէորգի բացակայութեան ընթացքին Սերոբ դաւաճանութեան զոհը կը դառնայ։ Գեղաշէնցի Աւէն ոչ միայն կը մատնէ Սերոբի գտնուելու վայրը, այլ նաեւ հայդուկապետին թունաւոր ծխախոտ կու տայ։ Մեծ հայդուկի մահէն ետք, Անդրանիկն ու Գէորգ Չաւուշը հետամուտ կ'ըլլան, որ բոլոր դաւաճանները կրեն իրենց արժանի պատիժը։ Առաջինը պատժուողը դաւաճան ռես Աւէն է, որ թունաւորած էր Սերոբը, ապա շարունակաբար կը սպանեն բոլոր դաւաճանները, իսկ ի վերջոյ կը կտրեն Խալիլի գլուխը^[4]։

Առաքելոց Վանքի կռիւը

Մշոյ առաքելոց վանքը

1901-ի Նոյեմբեր 3-ին Անդրանիկ Գէորգ Չաւուշի եւ 25-27 հայդուկներու հետ կը փակուին Մշոյ Սուրբ Առաքելոց վանքին մէջ, որ նաեւ կը կոչուի Թարգմանչաց վանք։

Դէպքի 4-րդ օրը թրքական կառավարութիւնը կ'առաջարկէ կա՛մ անձնատուր ըլլալ, կա՛մ ձգել վանքը։ Անդրանիկ 3 օր մտածելու ժամանակ կը պահանջէ, բայց թուրքերը չեն համաձայնիր եւ յարձակումի կ'անցնին, սակայն ո՛չ մէկ արդիւնքի չեն հասնիր։

Անդրանիկ կ'ուզէ իր կամքը թելադրել սուլթանին, որ ստիպուած զիջումներ կը ատարէր։ Սակայն Նոյեմբեր 7-ին թուրքերը կը պաշարեն վանքը 3000-հոգինոց բանակով։ Պաշարումը կը տեւէ օրեր։ Թրքական բանակը 20 օրուան ընթացքին ահագին զոհեր կու տայ^[5]։ Թուրքերը բանակցութիւններւը կը սկսին պաշարման 17-րդ օրը։

Սուլուխի կամուրջը Արածանի գետի վրայ

1901-ի Նոյեմբեր 27-ի գիշերը ֆետայիները սպիտակ սաւաններու օգնութեամբ աննկատ կը ճեղքեն վանքի պաշարումը եւ կը հեռանան։

Գրականութիւն

Աւօ, Գէորգ Չաւուշ, Պէյրութ, 1972, 416 էջ։
Ռուբէն Զարդարեան, Գէորգ Չաւուշ, Պէյրութ, 1967, 34 էջ, Երեւան, 1992, 40 էջ։
Աստուածատրեան Արշալոյս, Սուլուխի կռիւը եւ Գէորգ Չաւուշի մահը, «Հայրենիք» ամսագիր, Պոսթըն, 1959, թիւ 10, էջ 51-64:
Ներսիսյան Աշոտ, Գևորգ Չավուշի սպանության առեղծվածը, Երեւան, 1992:
Պողոսյան Ստեփան, Պողոսյան Կարո, Ինձ բահ տվեք (Գևորգ Չավուշ), Երեւան, 1989, 448 էջ, - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/643/indzmiBahTveq.pdf
Ռուբէն, Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները, Բ, Գ, Դ հատոր, Պէյրութ, 1979, Թեհրան, 1982, Երեւան, 1990:
Կարօ Սասունի, Սարերու ասլանը, Պէյրութ, 1966, 667 էջ, Թէհրան, 1983, 667 էջ։
Կարօ Սասունի, Պատմութիւն Տարօնի աշխարհի, Պէյրութ, 1957, 1252 էջ։
Սարգիս եւ Միսաք Բդէեաններ, Հարազատ պատմութիւն Տարօնոյ, Գահիրէ, 1962, 676 էջ:
Արշալոյս Աստուածատրեան, Գէորգ Չաուշը, «Հայրենիք» ամսագիր, Պոսթըն, 1957, թիւ 3, էջ 84-97:
Շարաֆեան Երուանդ, Գէորգ Չաւուշի կեանքէն, «Հայրենիք» ամսագիր, Պոսթըն, 1957, թիւ 10, էջ 95-98:
Պողոսյան Հայկազ, Սասունի պատմություն (1750-1918 թթ.), Երեւան, 1985, 340 էջ, - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/379/Sasuni_Patmutyun.pdf
Հ. Յ. Դաշնակցութեան դիւանէն Գէորգ Չաւուշի ինքնակենսագրութիւնը, «Դրօշակ», օրգան Հ. Յ. Դաշնակցութեան, Փարիզ, 1929, թիւ 9, էջ 181-185:
Ռոլանդ Շառոյան, էրգրի աստվածները. Գեւորգ Չաուշ, Երեւան, «Լուսակն», 2008, 76 էջ։
Անվեհեր ֆետայի Գէորգ Չաւուշ, Պէյրութ, 1986, 73 էջ։
Գևորգյան Համլետ, Ազատագրական պայքարի ռազմավարությունը եւ էջեր նրա հերոսապատումից, Երեւան, 2012, էջ 261-289։

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 https://360stories.com/turkey/place/sulukh-bridge-in-mush
↑ Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 307. — ISBN 978-2-905686-93-0
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a>
↑ «18 Մայիս 1900. Աղբիւր Սերոբը գլխատած դահճապետին՝ Պշարէ Խալիլի ահաբեկումը»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2018-08-11-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-14
↑ «Անդրանիկ. Առաքելոց վանքին կռիւը- 5»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-09-11-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-14

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1982918_citetype_Q526334"_data-entity-id="Q101537013">[[:d:Q101537013|Հայաստանի_գրադարանների_համահավաք_գրացուցակ]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a>

[[https://360stories.com/turkey/place/sulukh-bridge-in-mush_https://360stories.com/turkey/place/sulukh-bridge-in-mush]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 https://360stories.com/turkey/place/sulukh-bridge-in-mush

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q47461344"_data-entity-id="Q114555440"><i_class="wef_low_priority_links">[[:d:Q114574126|Krikorian&nbsp;A.]],_[[:d:Q114588221|Heratchian&nbsp;H.]]</i>_[[:d:Q114555440|Le_dictionnaire_biographique]]:_Arméniens_d'hier_et_d'aujourd'hui<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:fr:Maisons-Alfort|Maisons-Alfort]]:_2021._—_P.&nbsp;307._—_ISBN_978-2-905686-93-0</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a></div>-3] Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 307. — ISBN 978-2-905686-93-0
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a>

[4] «18 Մայիս 1900. Աղբիւր Սերոբը գլխատած դահճապետին՝ Պշարէ Խալիլի ահաբեկումը»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2018-08-11-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-14

[5] «Անդրանիկ. Առաքելոց վանքին կռիւը- 5»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-09-11-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-14

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]