Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն


Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը (ՀՅԴ) հիմնուած է 1890-ի Օգոստոսին, այժմու Վրաստանի մայրաքաղաք Թիֆլիսի մէջ։

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն
Ղեկավար Յակոբ Տէր-Խաչատուրեան
Հիմնադրուած Կաղապար:Wikidata/p571
Գաղափարախօսութիւն Ընկերվար ժողովրդավար, Ձախ ազգայնականութիւն
Թերթ Ամսագիր «Դրօշակ»
Հեռուստաալիք
«Երկիր Մեդիա»
ՀՀ Ազգային Ժողով Կաղապար:Տեղեկաքարտ Կուսակցություն/աթոռներ
Լիբանանի խորհրդարան Կաղապար:Տեղեկաքարտ Կուսակցություն/աթոռներ
ԼՂՀ Ազգային ժողով Կաղապար:Տեղեկաքարտ Կուսակցություն/աթոռներ
Կայքէջ Պաշտօնական կայքէջ

Կազմուած է Հայ Յեղափոխականների Դաշնակցութիւն անունով, նպատակ ունենալով համախմբել Արեւմտահայաստանի ազգային-ազատագրական պայքարին լծուած յեղափոխական բոլոր կուսակցութիւններն ու խմբաւորումները։

1892-ին գումարուած իր Առաջին Ընդհանուր Ժողովին վերանուանուած է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն, կազմակերպական ապակեդրոնացումի հիմամբ վերածուելով գաղափարական ու բարոյական միաձոյլ նկարագրով կուսակցութեան։ Իբրեւ այդպիսին, Հ.Յ.Դ. գլխաւորած է եւ կը շարունակէ դրօշակիրը մնալ հայ ժողովուրդի ազգային-ազատագրական պայքարին։

Իր գործունէութեան առաջին իսկ օրերէն, Դաշնակցութիւնը եղած է շեշտակիօրէն գործի կուսակցութիւն՝ հայ ժողովուրդի մարտական բազուկը դառնալով։ Իր ծաւալած յեղափոխական եւ կազմակերպական եռուն գործունէութեամբ, Դաշնակցութիւնը զինած է հայ ժողովուրդը, պատրաստելով զայն ինքնապաշտպանութեան եւ համաժողովրդային ապստամբութեան։

Համիտեան բռնատիրութեան տապալման եւ Պարսկական սահմնադրական շարժման յաղթանակին մէջ կարեւոր դեր ունեցած է Հ.Յ.Դ.:

1907-ին գումարուած իր Չորրորդ Ընդհանուր Ժողովէն սկսեալ, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը ծաւալուն պայքար մղած է նաեւ Արեւելահայաստանի ու Կովկասի մէջ, ի խնդիր հայութեան ազգային-մշակութային եւ ընկերային-տնտեսական իրաւունքներու պաշտպանութեան։ Ծաւալուն պայքար մղած է յատկապէս հայ աշխատաւորութեան շահերու պաշտպանութեան ճակատին վրայ։ Իբրեւ ռուսական իրականութեան մէջ գործող ընկերվարական կուսակցութիւն, Հ.Յ.Դ. անդամակցած է Ընկերվարական Բ. Միջազգայնականին եւ ստացած է հայ ժողովուրդի ընկերվարական հոսանքը ներկայացնող լիիրաւ անդամի կարգավիճակ։ Այսպիսով, Դաշնակցութիւնը արժեւորած է թէ՛ Օսմանեան Թուրքիոյ եւ թէ Ցարական Ռուսաստանի լուծէն հայ ժողովուրդի ազգային ազատագրութեան դատերը։

1918-ին ղեկավար դերակատարութիւն ունեցած է անկախութեան նուաճումին եւ Հայաստանի Հանրապետութեան կերտումին մէջ Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի քաղաքական հանգանակը որդեգրելով։

Դեկտեմբեր 1920-ին, Հայաստանի անկախութեան կորուստէն եւ Հանրապետութեան խորհրդայնացումէն ետք, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը դարձած է տարագիր կուսակցութիւն, մինչեւ 1932 ընդյատակեայ գործունէութիւն շարունակելով հանդերձ Հայաստանի մէջ։ Այնուհետեւ, մինչեւ 1988-ի Արցախեան Շարժման պոռթկումը, Հ.Յ.Դ. գործունէութեան առանցքը եղած են մէկ կողմէ Սփիւռքի ազգապահպանումն ու կազմակերպումը, իսկ միւս կողմէ՝ Հայ Դատի հետապնդումը իր զոյգ մակարդակներով.- առաջին՝ Հայկական Ցեղասպանութեան արդար հատուցման պահանջով պայքար Թուրքիոյ դէմ. երկրորդ՝ Խորհրդային Հայաստանի հայութեան ազգային եւ մարդկային իրաւունքներուն պաշտպանութիւնը ընդդէմ խորհրդային ամբողջատիրութեան։

Արցախեան Շարժումէն ետք, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը վերահաստատած է համահայկական կազմակերպութեան իր տեղն ու դերակատարութիւնը հայ ժողովուրդին կեանքին մէջ։ Օժտուած է Հայաստանի, Արցախի, Ա.Պ.Հ. եւ արտասահմանեան 28 երկիրներու մէջ գործող կազմակերպական ծաւալուն ցանցով։ Կ'առաջադրէ ամրապնդումը Հայաստանի եւ Արցախի հայկական զոյգ պետականութիւններուն իբրեւ կռուանները հայ ժողովուրդի ազգային իրաւունքներու ամբողջական վերականգնման։

ՀՅԴ-ի գործունէութիւնը չէ սահմանափակուած միայն անցեալով. կուսակցութիւնը մինչեւ այսօր կը գործէ աշխարհի տարբեր երկիրներու մէջ` պահպանելով հայութեան հաւաքական շահերն ու աջակցելով սփիւռքի մէջ հայապահպանման ու միասնութեան:

Աղբիւրներ եւ գրականութիւն

Խմբագրել
  • Վալադեան Վալադ, Հ. Յ. Դաշնակցութեան Չորրորդ ընդհանուր ժողովը, «Հայրենիք» ամսագիր, Բոստոն, 1957, թիւ 4, էջ 9-22, թիւ 5, էջ 36-44, թիւ 6, էջ 42-52, թիւ 7, էջ 40-52:
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Ա. հատ., բ. տպ., խմբ. Հր. Տասնապետեանի, Պէյրութ, 1984, 302 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Բ. հատ., բ. տպ., խմբ. Հր. Տասնապետեանի, Պէյրութ, 1985, 395 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Գ. հատ., բ. տպ., խմբ. Հր. Տասնապետեանի, Պէյրութ, 2007, 358 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Դ. հատ., խմբ. Հր. Տասնապետեանի, Պէյրութ, 1982, 384 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Ե. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2007, 529 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Զ. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2010, 559 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Է. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2010, 384 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Ը. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2011, 496 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Թ. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2012, 560 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, Ժ. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2014, 544 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, ԺԱ. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2015, 448 էջ։
  • Նիւթեր Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութեան համար, ԺԲ. հատ., խմբ. Եր. Փամպուքեանի, Պէյրութ, 2016, 464 էջ:
  • Դիւան Հ. Յ. Դաշնակցութեան, յաւելուած «Հայրենիք» ամսագրի, խմբ. Ս. Վրացեան, հատ. Ա., Պոսթըն, 1934, 395 էջ։
  • Դիւան Հ. Յ. Դաշնակցութեան, յաւելուած «Հայրենիք» ամսագրի, խմբ. Ս. Վրացեան, հատ. Բ., Պոսթըն, 1938, 464 էջ։
  • Յայտարարագիր եւ որոշումներ Հ. Յ. Դաշնակցութեան 5-րդ ընդհանուր ժողովին, Ժընեւ, 1910, 32 էջ։
  • Յուշապատում Հ. Յ. Դաշնակցութեան /1890-1950/, խմբ. Ս. Վրացեան, Բոստոն, 1950, 636 էջ։
  • Վաթսունամեակ Հ. Յ. Դաշնակցութեան (1890-1950), խմբ. Սիմոն Վրացեան, Պոսթըն, 1950:
  • Յուշամատեան Հ. Յ. Դաշնակցութեան, հատ. I. 1890-1914, Լոս-Անճելոս, 1992:
  • Յուշամատեան Հ. Յ. Դաշնակցութեան, հատ. II. 1914-1921, Լոս-Անճելոս, 1992:
  • Պատմագրութիւն Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան (քառահատոր շարք), հատ. Ա., Աթէնք, 1991, Երեւան, 2001:
  • Պատմագրութիւն Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան (քառահատոր շարք), հատ. Բ., Աթէնք, 1991, Երեւան, 2001:
  • Պատմագրութիւն Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան (քառահատոր շարք), հատ. Գ., Աթէնք, 1991, Երեւան, 2001:
  • Պատմագրութիւն Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան (քառահատոր շարք), հատ. Դ., Աթէնք, 1991, Երեւան, 2001:
  • Գրիգորյան Հովիկ, Հայ ազատագրական պայքարի մարտավարությունը 1895-1898 թվականներին, Երևան, 2002, 96 էջ, - http://www.armin.am/images/menus/1084/H-Grigoryan.pdf[permanent dead link]
  • Գրիգորյան Հովիկ, Հայոց ազատամարտի զինման եւ ֆինանսաւորման խնդիրը /1890-1908 թթ./, Երեւան, 2004, 112 էջ։
  • Գիւզալեան Գ., Հայ քաղաքական մտքի զարգացումը եւ Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը, Փարիզ, 1927, 158 էջ։
  • Գեւորգեան Համլետ, Ազատագրական պայքարի ռազմավարութիւնը եւ էջեր նրա հերոսապատումից, Երեւան, 2012, 598 էջ, - http://www.armin.am/images/menus/1989/Azatagr_payqar.pdf Archived 2019-04-07 at the Wayback Machine.
  • Գէորգեան Համլետ, Ազատագրական պայքարի Կովկասեան ճակատը, Երեւան, 2010, 528 էջ - http://www.armin.am/images/menus/2005/Kovkasyan_Chakat.pdf Archived 2019-04-07 at the Wayback Machine.
  • Լազեան Գաբրիէլ, Դէմքեր հայ ազատագրական շարժումէն, Գահիրէ, 1949, 397 էջ։
  • Խուդինեան Գէորգ, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության ծնունդը, Երեւան, 2000, 227 էջ։
  • Խուդինեան Գէորգ, ՀՅ Դաշնակցութեան քննական պատմութիւն /ակունքներից մինչեւ 1895 թուականի վերջերը/, Երեւան, 2006, 439 էջ, - http://www.arfd.info/hy/docs/G%20Khutinian%20-%20HHD%20Qnnakan%20Patmutyun.pdf Archived 2017-12-15 at the Wayback Machine.
  • Համբարեան Ազատ, Ազատագրական շարժումները Արեւմտեան Հայաստանում 1898-1908, Երեւան, 1999, 478 էջ։
  • Ներսիսեան Աշոտ, Ազգային-ազատագրական պայքարը Տարօնում, Երեւան, 1999, 130 էջ։
  • Ներսիսեան Աշոտ, Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութիւն, հատ. Բ. /1898-1908/, Պէյրութ, 2008, 400 էջ։
  • Ներսիսեան Աշոտ, Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութիւն, հատ. Գ. /1908-1918/, Պէյրութ, 2011, 360 էջ։
  • Նորեան Ա., Դրուագներ Հ. Յ. Դաշնակցութեան գործունէութիւնից. Ա. տասնամեակ, Պոսթըն, 1917, 492 էջ։
  • Վարանդեան Միքայէլ, Հ. Յ. Դաշնակցութեան պատմութիւն, Թեհրան, 1981, Երեւան, 1992, 536 էջ։ - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/116/Dashnak1.pdf Archived 2019-04-07 at the Wayback Machine.
  • Տասնապետեան Հր., Պատմութիւն հայ յեղափոխական շարժման եւ Հ. Յ. Դաշնակցութեան, Պէյրութ, 2009, 504 էջ։ - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/280/Patmutyun%20_%20HYSH%20ev%20HYD.pdf Archived 2015-09-25 at the Wayback Machine.
  • Յակոբեան Կարապետ, Հ.Յ.Դ. Կարսի «Ջրաբերդ» կեդրոնական կոմիտէի գործունէութիւնը 1904-1912 թուականներին, «Պատմութիւն եւ մշակոյթ /հայագիտական հանդէս/», Երեւան, ԵՊՀ, 2013, թիւ Բ., էջ 133-151:
  • Յակոբեան Կարապետ, Հ.Յ.Դ. Կարսի եւ Ալեքսանդրապոլի Կենտկոմների գործունէութիւնը զէնք ու զինամթերք հայթայթելու եւ Երկիր փոխադրելու ուղղութեամբ /1892-1908/, Պատմութիւն եւ մշակոյթ /հայագիտական հանդէս/, Երեւան, ԵՊՀ, 2013, թիւ Ա., էջ 108-119:
  • Պօղոսեան Կարօ, Պօղոսեան Ստեփան, Հայկական հարցի եւ հայոց ցեղասպանութեան պատմութիւն, հատ. 1, Երեւան, 2000:
  • Ղազարեան Հայկ, Հայ ժողովուրդի ցեղասպանութիւնը Օսմանեան կայսրութեան մէջ, հատ. 1, Երեւան, 2004:
  • Վրացեան Սիմոն, Հայաստանի Հանրապետութիւն, Փարիզ, 1928, Պէյրութ, 1968, Թեհրան, 1982: - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/286/HH_Simon%20Vracyan.pdf Archived 2015-09-25 at the Wayback Machine.
  • Խատիսեան Ալեքսանդր, Հայաստանի Հանրապետութեան ծագումն ու զարգացումը, Պէյրութ, 1968: - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/347/Alexandr%20Xatisyan-HH%20cagumn%20u%20zargacum@1.pdf Archived 2016-03-09 at the Wayback Machine.
  • Յակոբեան Արարատ, Հ.Յ.Դ. 9-րդ ընդհանուր ժողովը, Երեւան, 1994:
  • Յակոբեան Արարատ, Հայաստանի Խորհրդարանը եւ քաղաքական կուսակցությունները /1918-1920/, Երեւան, 2005: - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/285/Hayastani%20Khorhrdaynacum@%20ev%20qaxaqakan%20kusakcutyunner@.pdf Archived 2015-09-25 at the Wayback Machine.
  • Հայաստանի Հանրապետութիւնը /1918-1920 /փաստաթղթերի եւ նիւթերի ժողովածու/, Երեւան, 2000:
  • Հ. Յ. Դաշնակցութեան մեծ դատավարութեան թղթածրարները, խմբ. Ա. Յարութիւնեան, «Վէմ (համահայկական հանդէս)», Երեւան, 2009, թիւ 1 (26), էջ 155-172, թիւ 2 (27), էջ 144-170, թիւ 3 (28), էջ 165-185, 2010, թիւ 1 (29), էջ 149-165, թիւ 2 (30), էջ 166-184, թիւ 3 (31), էջ 184-196, թիւ 4 (32), էջ 186-194, 2011, թիւ 1 (33), էջ 193-205, թիւ 2 (34), էջ 193-216, թիւ 3 (35), էջ 221-240, թիւ 4 (36), էջ 182-209:
  • Հայաստանի անկախութեան հռչակումը եւ իշխանութեան կեդրոնական մարմինների ձեւաւորումը (Մայիս-Յուլիս 1918), (փաստաթղթերի եւ նիւթերի ժողովածու), խմբ. Հ. Սուքիասեան, 2009:
  • Ռիչարտ Յովհաննիսեան, Հայաստանի Հանրապետութիւն, հատ. 1, Երեւան, 2005, 604 էջ, - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/934/Hayastani_harapetutyun.pdf Archived 2016-03-09 at the Wayback Machine.
  • Հ. Յ. Դաշնակցությունը եւ Խորհրդային իշխանութիւնը /փաստաթղթերի եւ նիւթերի ժողովածու/, կազմեց՝ Վլ. Ղազախեցեան, Երեւան, 1999, 370 էջ - http://www.historyofarmenia.am/images/menus/325/HYD_ev%20Khorhrdayin%20Ishxanutyunnr@.pdf[permanent dead link]

Տե՛ս Նաեւ

Խմբագրել

Աղբիւրներ

Խմբագրել