Գրիգոր Նիւսացի

Գրիգոր Նիւսացի (յուն․՝ Γρηγόριος Νύσσης, լատ.՝ Gregorius Nyssenus, շուրջ 335 - 394), աստուածաբան, փիլիոսոփայ, եկեղեցական գործիչ (եպիսկոպոս), Հայ եւ ընդհանրական եկեղեցւոյ սուրբ, եկեղեցական հայր, Բարսեղ Կեսարացիի եւ Գրիգոր Նազիանզացի հետ կը կազմէ «երեք մեծ կապադովկիացիներու» եռեակը, Բարսեղ Կեսարացիի կրտսեր եղբայրը:

Գրիգոր Նիւսացի հին յուն․՝ Γρηγόριος Νύσσης
Ծնած է	335
Ծննդավայր	Կեսարիա
Մահացած է	395
Մահուան վայր	Նևշեհիր, Թուրքիա
Կրօնք	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի եւ Ուղղափառութիւն
Մասնագիտութիւն	Աստուածաբան, քահանայ, գրող եւ հոգեւորական
Վարած պաշտօններ	եպիսկոպոս
Ծնողներ	հայր՝ Basil the Elder?, մայր՝ Emmelia of Caesarea?

Կենսագրութիւն

De virginitate

Ծնած է Կապադովկիոյ Նեոկեսարիա քաղաքին մէջ շուրջ 335-ին յոյն մեծահարուստ եւ ազնուական ընտանիքի մը մէջ, որ աչքի կը զարնէր իր աստուածապաշտութեամբ: Երիտասարդ հասակին դպիր կարգուած է, սակայն, որոշ շրջան մը ձգած է հոգեւոր ոլորտը եւ հռետորութեան ուսուցիչ դարձած՝ ուսումնասիրելով հեթանոսական գրականութիւն: Ամուսնացած է եւ ունեցած՝ երկու զաւակ: 365-ին կնոջ մահէն ետք վերադարձած է հոգեւորականութեան, հեռացած անապատ՝ զբաղելով Ս. Գիրքի ուսումնասիրութեամբ: 372-ին Բարսեղ Կեսարացի, կապադովկեան Կեսարիա քաղաքի արքեպիսկոպոս ձեռնադրուելով, իր դիրքերն ամրապնդելու համար եղբայրը կարգած է հայաբնակ Նիւսա գիւղի եւ Սեբաստիա քաղաքի եպիսկոպոս: Այդ պաշտօնին մէջ Գրիգոր Նիւսացի աջակցած է եղբօրը՝ աղանդներու (ապոլինարիզմ եւ արիոսականութիւն) դէմ պայքարին, որուն համար ալ բիւզանդական Վաղէս կայսեր կողմէն աթոռազրկուած եւ աքսորուած է՝ վերադառնալով Նիւսա, միայն անոր վախճանելէն ետք: 378-ին Բարսեղ Կեսարացիի մահէն ետք, աւարտին կը հասցնէ եւ կը հրատարակէ աւագ եղբօր անաւարտ երկը՝ «Վեցօրեայքը»:

379-ին մասնակցած է Անտիոքի եկեղեցական ժողովին, որ կը դատապարտէ միլեթիանական աղանդը: Իր կամքին հակառակ նշանակուած է Սեբաստիա քաղաքի մետրոպոլիտ եւ ուղարկուած Պաղեստին եւ Արաբիա՝ աղանդներու դէմ պայքարելու նպատակով:

Մասնակցած է 381-ին Կ.Պոլսոյ երկրորդ տիեզերական ժողովին: Մայրաքաղաքին մէջ Գրիգոր ձեռք բերած է հեղինակաւոր աստուածաբանի եւ քարոզիչի համբաւ, կայսերական հրովարտակով անոր անունը ներառուած է այն եպիսկոպոսներու ցանկի մէջ, որոնց հետ շփումը «պարտադիր էր ուղղափառներու համար»:

Գրիգոր Նիւսացիի կեանքին վերջին տարիներուն մասին գրեթէ ոչինչ աւանդուած է, միայն յայտնի է, որ 394-ին ան ներկայ գտնուած է Կ.Պոլսոյ մէջ հրաւիրուած տեղական նշանակութեան եկեղեցական ժողովին:

Հայեացքներ

Անոր հայեացքներուն վրայ մեծ ազդեցութիւն ձգած է Որոգինեսի աստուածաբանութիւնը, Նոր - Պղատոնականութիւնը եւ Փիլոն Ալեքսանդրացիի գործերը: Պատկանած է Ս. Գիրքի մեկնողական այլաբանական դպրոցին: Գրիգոր Նիւսացի ունեցած է քանի մը յատուկ կարծիքներ, որոնք ընդունելի չեն Ընդհանրական Եկեղեցւոյ համար, ինչպէս օրինակ՝ դժոխքի ժամանակաւոր տանջանքներու մասին ուսմունքը, կամ ապոսկատաստիսը (Քրիստոսի Երկրորդ գալուստէն ետք արդարներու եւ մեղաւորներու, ինչպէս եւ սատանային ու դեւերու համընդհանուր վերականգնումը):

Աշխատութիւններ

Թէեւ Գրիգոր Նիւսացի հիմնականին մէջ ստեղծագործած է իր կեանքին վերջին տարիներուն (380-394)՝ անոր մատենագրական ժառանգութիւնը բազմազան է եւ հարուստ: Ձգած է դաւանաբանական, մեկնողական, բարոյախրատական գրուածքներ, քարոզներ, նամակներ, ողբեր եւ այլն: «Ընդդէմ Եվնոմիոսի» աշխատութեան մէջ հաստատած է Ս. Երրորդութեան ուղղափառ վարդապետութիւնը: Երրորդաբանական տեսութիւնը շարադրուած է «Ս. Հոգիի մասին» աշխատութեան մէջ, «Առ Եւստաթէոս բժիշկ. Յաղագս Սրբոյ Երրորդութեան» թուղթին, ճառերուն մէջ, որոնցմէ նշանաւոր է «Ոչ երեք Աստուածք»-ը եւ այլ գրուածքներու մէջ։ «Հրահանգ քրիստոնէական հաւատքի» գործը յորդոր ուղղուած է նորադարձ հեթանոսներուն ու հրեաներուն, կը պարունակէ նաեւ հերետիկոսութեան հակաճառելու եղանակներ: «Ընդդէմ Ապողինարիոսի» երկին մէջ հերքած է Ապողինար Լաոդիկեցիի ուսմունքը, իսկ «Ընդդէմ մանիքեցիներու» երկին մէջ քրիստոնէութեան տեսանկիւնէն փորձած է ապացուցել, որ Աստուած չարի պատճառ չէ: «Մարդու արարչագործման մասին» երկասիրութեան մէջ կը խօսուի մարդու մէջ Աստուծոյ պատկերին նախաստեղծ արժանիքներուն, հոգիի ոգեղէնութեան, անոր զօրութիւններուն, յարութեան, մարդու բնութեան մէջ սողոսկուած արատին եւ անոր ծագման մասին: Նիւսացիի դաւանաբանական գլխաւոր երկը «Քրիստոնէական»-ն է («Ճառ յաղագս մեծին քրիստոնէականին»), որ հեղինակին ուղղափառ վարդապետութեան ամփոփումն է: Նիւսացիի գրիչին պատկանած են նաեւ Աստուածաշունչի մեկնութիւններ, որոնք հիմնականին մէջ այլաբանական խորհրդածութիւններ են: Հեղինակած է նաեւ ծիսապաշտական քարոզներ՝ նուիրուած Յիսուս Քրիստոսի Ծննդեան եւ Աստուածայայտնութեան, Ս. Զատկուան եւ Յարութեան, Համբարձման, Հոգեգալստեան տօներուն, գրած է բարոյախրատական բնոյթի ճառեր, ներբողներ, դամբանականներ, խրատներ, նամակներ:

«Մարդու կազմութեան մասին» աշխատութիւնը

Գրիգոր Նիւսացի իր «Մարդու կազմութեան մասին» աշխատութեան մէջ կ'անդրադառնայ ժամանակակից հոգեբանութեան շրջանակներուն մէջ ուսումնասիրուող կարեւորագոյն երեւոյթներու պարզաբանման՝ զգայութիւններ, յոյզեր, խելք, քունի ու երազի նշանակութիւնը եւ այլն:

Մարդը մեծագոյն արարչագործութիւնն է, արարչագործութիւններէն վերջինը, քանի որ ան այնպէս ստեղծուած է, որպէսզի ճանչնայ ու հետազօտէ արարուածը: Մարդը իր հոգեւոր առաւելութիւններով ստեղծուած է թագաւորելու համար: Հոգին ցոյց կու տայ գերակայութիւն, ամբողջութեամբ, ազատօրէն կը տիրապետէ իր ցանկութիւններուն: Մարդը չունի շատ ճանաչողական ուժեր, բայց զգացումներով կրնայ տեսնել ինչ որ կ'ապրի: Մարդու ուժը խելքն է, որ ինքզինք կը յայտնաբերէ իւրաքանչիւր զգայութեան մէջ։ Ան աչքի միջոցով կը տեսնէ, ականջի միջոցով կը կապէ ըսածը, կը սիրէ հաճելին եւ կը զզուի այն ամէնէն, ինչ որ տհաճութիւն կը պատճառէ, կը գործէ ձեռքով, ինչպէս իրեն յարմար է, կը բռնէ կամ հետը կը քաշէ, եթէ իրեն համար նպատակայարմար կը գտնուի: Հակառակ մարդու ճանաչողութեան գործիքները տարբեր են, անոնց գործող, շարժիչ ուժը առաջադրուած նպատակն է: Մարդը լոյս աշխարհ կու գայ խեղճ, անզէն՝ կարիք ունենալով կեանքի համար ամէն ինչի: Ան չունի ոչ ծածկոյթ մը պաշտպանութեան համար․ ո՛չ ամուր ատամներ, ո՛չ եղունգներ, ո՛չ մահացու թոյն, ինչպէս շատ անասուններ, որպէսզի իր սեփական անվտանգութեան համար ուրիշներու օգնութեան կարիքը չունենայ: Ի տարբերութիւն բոլոր անասուններուն՝ միայն մարդն է ի ծնէ անպաշտման բնական գործիքներով: Մարդու բնութեան անբաւարարութիւնը հիմք կը ծառայէ բնութեան իշխելու համար: Անասուններու հետ անմիջականօրէն պայքարելու անհնարինութեան շնորհիւ մարդը ստեղծած է սուրը, երկաթը եւ նետը: Մարդուն ոտքերը քալելու ժամանակ կը դիմանան ցաւին, կը քերծուին եւ ատիկա հիմք հանդիսացած է կօշիկի ստեղծման համար: Մարդը ունի ուղղաձիգ կեցուածք, անոր դէմքը ուղղուած է երկինքին, անով իսկ կը նշանակէ անոր իրաւունքը թագաւորական իշխանութեան: Մարդու համար յենարան կը ծառայեն անոր ձեռքերը ուղղաձիգ կեցուածին համար, քանի որ երկու ոտքով ան անվտանգ կը կանգնի գետնի վրայ։ Ձեռքերու միջնորդութիւնը կ'օգնէ խօսելուն: Ձեռքերու ծառայութիւնը բառային առանձնայատկութիւնն է, բայց ոչ այնքան գրաւոր, որքան բառին արտասանութիւնը:

Այս առանձնայատկութիւնը պայմանաւորուած է արարչագործութեան հերթականութեամբ. բոյսեր, այնուհետեւ անխօս անասուններ, ապա մարդը, քանի որ անասուններուն համար օգտակար են բոյսերը, մարդուն համար անասունները: Խօսքը կը սորվեցնէ, որ կենսական եւ հոգեւոր ուժը կը դրսեւորէ երեք տարբերակներու մէջ․ բուսական սննդարար ուժը, զգայական գործունէութիւնը եւ զգայական հասկացողութիւնը: Մարմինին մէջ կատարեալ կեանքը կը դիտուի հետեւեալ ձեւով՝ մարդը կը սնանի, կը քնանայ, ունի խօսքի ընդունակութիւն եւ կը կառավարէ բանականութիւնը: Զգայականը բաժնուած է բառայինի եւ ոչ բառայինի: Քանի որ մարդը բանաւոր էակ է, անոր մարմինն ալ պէտք է ունենայ համապատասխան կառուցուածք, համապատասխան գործիք, խօսելու եւ բառի արտասանման համար: Անոր համար ալ մարմինին տրուած են ձեռքեր: Մէկ զգայութիւնը չի խառնուիր միւսին. լսողութիւնը չի խօսիր, ձայնը չի լսեր: Խելքը, «դիտարկելով» իւրաքանչիւր մուտք գործած զգայութիւն, «կը տեղաւորէ» համապատասխան գիտելիքները: Յաճախ զգայութեան տարբեր անդամներէն «կը հաւաքէ» մէկ ճանաչողութիւն, քանի որ միեւնոյն առարկան կը զգացուի բազմազան զգայութիւններու կողմէ, տեղի ունեցած է նաեւ հակառակը՝ մէկ զգայութեամբ կը ճանչնանք շատ բազմազանութիւններ՝ իրարմէ տարբերող: Իւրաքանչիւր զգայութիւն կը փոխանցէ գիտելիք՝ առարկայի առանձնայատկութիւններու մասին իր հասկացողութեան համապատասխան:

Այս ձեւով, խելքը կը տարբերի զգայութիւններէն: Եթէ անիկա զգայութիւն ըլլար, ապա պէտք էր որոշակի ընդհանրութիւն ունենար զգայական գործունէութիւններէն մէկուն հետ: Բայց զգայութիւնները տարբեր են իրարմէ եւ չեն խառնուիր, այն դէպքին երբ խելքը հաւասարապէս յատուկ է իւրաքանչիւր զգայութեան: Խելքը անհասանելի, անճանաչելի գոյացութիւն է:

Հոգիին մտաւոր ուժը յաճախ կը խախտի տառապանքներէն, բանականութիւնը կը թուլցնէ իր գործունէութիւնը մարմնական որոշակի հարցերու պատճառով: Յոյզերու եւ ապրումներու մէջ մեծ նշանակութիւն ունի մարդու մարմինին գոտկային հատուածը: Իբրեւ ապացոյց օրինակ զայրացած մարդիկ անմիջապէս կը դեղնին, կը գունատին, որու պատճառը մեծ քանակութեամբ լեղի արտադրումն է:

Գոյութիւնը միշտ դէպի յառաջ շարժման մէջ է: Կեանքը անընդհատ կը փոխուի, կը շարժի հակասութիւններով, համանմանը կը փոխէ համանմանով․ քունը կը թոյլցնէ առոյգութեան վիճակի լարուածութիւնը, առոյգութիւնը կը լարէ այն, ինչ որ թոյլցած է: Այս վիճակներէն ոչ մէկը միւսին հետ կը շարունակէ․ մէկը կը զիջի միւսին, այս ձեւով, մարդը կը վերականգնի ինքն իրեն: Քունի ժամանակ զգայութիւնը անգործ է, բնական շարժում չի կատարեր, որպէսզի սնունդի մարսողութեան գործընթացը յարմար կատարուի:

Այս ձեւով, խելքը կը գործէ առոյգութեան ժամանակ, կը շարժի, կը գործէ, իսկ քունի ընթացքին անիկա անշարժ է, ընդ որում քնացած երազկոտութիւնը պէտք չէ համարել միտքի աշխատանք: Երբ հոգին քունի ժամանակ անջատուած է զգայութիւններէն, ուստի այդ ժամանակ անիկա, ըստ անհրաժեշտութեան, նաեւ դուրս է մտաւոր գործունէութենէն, քանի որ զգայութիւններու միջոցով տեղի կ'ունենայ նաեւ միտքի աշխատանք, իսկ երբ անոնք չեն գործեր, անգործ է նաեւ միտքը: Հոգիին մէջ գործառնուած են զինք գերազանցող ուժեր, քունի ժամանակ միայն կը գործէ անոր բուսական-սննդարար մասը: Անոր մէջ հոգիին յիշողական ուժին միջոցով «կը վերակենդանան» անոր տպաւորութիւնները եւ մարդուն անուրջները: Քունի ժամանակ միտքը իր ուժը չ'աշխատեցներ զգայութիւններու միջոցով, անիկա ամբողջութեամբ չի մարիր, այլ կը շարժի: Երազատեսութեան մէջ կը մնան առօրեայ զբաղումներու հետքեր, երբեմն քունի վիճակը կը յարաբերի մարմինի համապատասխան դիրքին հետ․ օրինակ՝ ծարաւ մարդուն կը թուի, թէ ան աղբիւրներու մօտ է, իսկ պատանին կ'երազէ իր կիրքերուն համապատասխան: Երազները որոշ մարդոց մօտ նաեւ նորմերու հիման վրայ կառուցուած են․ որոշ անուրջներ մարդոց մօտ համարձակ են, ուրիշներու մօտ՝ վախկոտ, շատեր անզուսպ են, ուրիշներ՝ զուսպ: Ինչ որ արթուն վիճակի մէջ մարդ կ'ապրի, կրնայ ատիկա ձեւաւորուիլ երազներու մէջ:

Երբեմն խելքը կը հետեւի բնական ձգտումներու՝ դառնալով ծառայող, երբեմն զինք կը կառավարեն մարմնական գոյացութիւնը․ քաղցի զգացումը, կամ այլ պահանջքի, հաճոյքի ցանկութիւնը, եւ այս ատեն խելքը անոր կը տրամադրէ միջոցներ հաճոյքի բաւարարման համար: Իսկական հոգին միակն է, խելացի, անառարկայական, զգայութիւններու միջոցով միացուած մարմնական գոյութեան հետ․ հնարաւոր չեն զգայութիւններ՝ առանց առարկայական գոյացութեան, եւ մտաւոր գործունէութեան: Խելքը չի կայանար մարդու առանձին մասերուն մէջ, ան հաւասարաչափ է իւրաքանչիւր մասի մէջ՝ չգտնուելով անոնցմէ դուրս կամ անոնց մէջ:

Հոգիին մէջ ներառուած են բնական որոշակի նշաններ, որոնց շնորհիւ անոնց մէջ տարբերակուած է որոշակի «սեփականութիւն»: Անհասկնալի կ'ըլլար, եթէ մենք բնութենէն չունենայինք մեր մէջ ինչ-որ անընդհատ բան մը: Արդիւնքին մէջ վերջինս մնացած է անփոփոխ, իսկ մնացածը՝ փոխուող:

Ազդեցութիւնը Հայ եկեղեցի վրայ

Նիւսացի եղած է Հայ եկեղեցւոյ սիրուած եւ ընդունուած հայրապետներէն: Անոր գործերուն զգալի մասը հայերէնի թարգմանուած են Ե.-Ը. դարերուն («Առ այնոսիկ, որոնք կ'ըսեն, եթէ մեծ է Հայր քան զՈրդի», «Մեկնութիւն Ժողովողի», «Խաւսք յինն երանութիւնսն», «Ի Հայր մեր որ յերկինսն», «Տեսութիւն ի մարդոյն կազմութիւնն», «Յաղագս կուսութեան», «Յաղագս Երգոյ երգոցս», «Բան խոստովանութեան հաւատոյ» եւ այլ աշխատութիւնները)՝ լայն ճանաչում գտնելով եւ լայնօրէն օգտագործուելով միջնադարեան հայ վարդապետանոցներու մէջ:

Արտաքին յղումներ

• Ս. Գրիգոր Նիւսացի «ՏԵՍՈՒԹԻՒՆ Ի ՄԱՐԴՈՅՆ ԿԱԶՄՈՒԹԻՒՆ» Archived 2019-04-07 at the Wayback Machine.
• Ս. Գրիգոր Նիւսացի «Մովսէսի կեանքը» Archived 2019-04-07 at the Wayback Machine.
• Ս. Գրիգոր Նիւսացի «Մեկնութիւն Ժողովողի» Archived 2019-04-07 at the Wayback Machine.