Ուիքիփետիա

Եւրոպական Միութիւն

Եւրոպական Միութիւն կամ Եւրամիութիւն (անգլերէն՝ European Union, ֆրանսերէն՝ Union Européenne) իրաւունքի քաղաքական համայնք՝ հիմնուած միջազգայնացուած կազմակերպութեան «sui géneris» ռեժիմի վրայ, որու նպատակն է Եւրոպայի երկիրներու ու ժողովուրդներու ներառման ու կառավարման գործառոյթի կազմակերպումը։ Կը հանդիսանայ քաղաքական, տնտեսական միութիւն 28 անդամ երկիրներու, որոնք կը գտնուին Եւրոպայի մէջ: Եւրոպական Միութիւնը հիմնուած է 1993 թուին Եւրոպական Միութեան մասին Պայմանագրով (Մաաստրիխտի պայմանագիր)[1]։

Այդ աքթով «Եւրոպական միութիւն» բարձրագոյն կառոյցը կը միաւորուէր եւ կը հիմնուէր նախապէս գոյութիւն ունեցող եւրոպական երեք համայնքներու՝ «Ածուխի եւ պողպատի եւրոպական միութեան», «Աթոմային էներկիայի եւրոպական միութեան» եւ «եւրոպական տնտեսական միութեան» վրայ. անոնց կ'աւելնար նաեւ արտաքին միասնական քաղաքականութիւնը եւ քաղաքական ու իրաւական համագործակցութիւնը, այսպիսով կազմելով բարդ համակարգ մը, որ յայտնի է որպէս «երեք սիւներ»։ Այնուամենայնիւ, 2009 թուականի Դեկտեմբեր 1-ին Լիզպոնի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելով, Եւրոպական միութիւնն ամբողջութեամբ, թէեւ որոշակի իւրայատկութիւններով, փոխարինեց եւրոպական համայնքներուն ու այդպիսով ստանձնեց իր եզակի իրաւական կողմնորոշումը՝ որպէս միջազգային իրաւունքի առարկայ[2]։

Եւրոպական միութիւնը զարգացուցած է իրաւական ու քաղաքական` եւրոպական համայնքային աշխարհին մէջ եզակի համակարգ մը, որ կը ղեկավարուի ներքին բարդ մեքանիզմներով ու ընթացակարգերով, որ պատմութեան ընթացքին ընդարձակուած ու զարգացում ապրած են, նմանը չունեցող համակարգի հաստատում, որ կը համախմբէ բազմակողմ համագործակցութեան տարրեր՝ ամուր կերպով հաստատուած, յստակ վերազգային կողմնորոշումով։

Եւրամիութիւնը կը խթանէ մայրցամաքային ներառումը ընդհանուր քաղաքականութեան միջոցով, որ կ'ընդգրկէ գործունէութեան տարբեր շրջանակներ՝ գլխաւորաբար տնտեսական, որոնք աստիճանաբար տարածուած են քաղաքական շրջանակներու վրայ[3]։ Ընդհանուր նպատակներուն հասնելու համար միութեան երկիրները վերջինիս կը վերապահեն որոշակի իրաւասութիւններ՝ իրագործելով ընդհանուր կամ համօգտագործելի ինքնիշխանութիւն, որ կը բացուի համայնքային ալիքներու միջոցով։

Եւրամիութիւնը կը ղեկավարուի ներկայացուցչական ժողովրդավարութեան վարչակարգի ներքին համակարգով[4]։ Ունի եօթ հաստատութիւն. եւրոպական խորհրդարանը, եւրոպական խորհուրդը, Խորհրդարանը, եւրոպական յանձնաժողովը, Եւրամիութեան արդարադատութեան դատարանը, հաշուեքննիչներու պալատը եւ եւրոպական կեդրոնական դրամատունը։ Եւրոպական խորհուրդը կ'իրագործէ քաղաքական ընդհանուր կողմնորոշման եւ արտաքին ներկայացուցչութեան գործառոյթ, կը նշանակէ սահմանադրական բարձր հաստատութիւններու ղեկավարները. եւրոպական խորհրդարանը եւ Խորհուրդը կ'իրագործեն պայմաններու հաւասարութեան օրէնսդրական իշխանութիւնը՝ ընդունելով միասնական որոշումներ, բացառութեամբ յատուկ օրէնսդրական միջոցներու, ուր Խորհրդարանը պարզապէս խորհրդատուական դեր ունի[5][6]։ Յանձնաժողովը կամ Յանձնակատարներու գոլէճը կ'իրագործէ Միութեան իրաւունքը, կը վերահսկէ անոր կատարումը եւ կ'իրագործէ իր քաղաքականութիւնը, բացառապես իրեն կը պատկանի Խորհրդարանի եւ Յանձնաժողովի առջեւ օրէնսդրական նախաձեռնութեամբ հանդէս գալու իրաւասութիւնը[6]. Արդարադատութեան դատարանը կ'իրականացնէ բարձրագոյն իրաւասու խնդիրները համայնքային իրաւական համակարգին մէջ. Հաշուեքննիչներու պալատը կը վերահսկէ եւ կը ղեկավարէ ֆինանսներու եւ համայնքային միջոցներու պատշաճ բաշխումն ու կառավարումը. եւրոպական կեդրոնական դրամատունը կ'ուղղորդէ եւ կ'իրագործէ եւրոյի գօտիի միակ դրամավարկային քաղաքականութիւնը։

Միութիւնը ունի նաեւ տարբեր գործառոյթներ կատարող այլ մարմիններ, ինչպես Սոցիալ-տնտեսական յանձնաժողովը, Մարզային յանձնաժողովը, եւրոպական ժողովուրդի պաշտպանը, Արտաքին հարցերու եւ քաղաքական անվտանգութեան բարձրագոյն ներկայացուցիչը եւ այլն։

2012 թուականին Եւրոպական միութիւնը արժանացաւ Խաղաղութեան Նոպելեան մրցանակի «վեց տասնամեակներու ընթացքին Եւրոպայի մէջ խաղաղութեան եւ հաշտեցման, ժողովրդավարութեան եւ մարդու իրաւունքներու առաջընթացին իր ներդրումին համար»[7][8]։ 2017 թուականին անիկա ստացաւ Աստուրիասի արքայադստեր համերաշխութեան մրցանակը՝ «ժամանակակից Եւրոպայի մէջ խաղաղութեան ամէնաերկար ժամանակաշրջանի նուաճման համար՝ իրագործելով աշխարհի մէջ այնպիսի արժէքներու ներդրում եւ տարածում, ինչպիսիք են ազատութիւնը, մարդու իրաւունքները եւ համերաշխութիւնը»[9]։

Խորհրդանիշներ

Խմբագրել

Լիզպոնի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելով՝ ԵՄ խորհրդանիշները՝ դրօշը, կարգախօսը, օրհներգը կամ Եւրոպայի օրը, օրէնքով պարտադիր չեն, թէեւ բոլորն ալ կիրառութեան մեջ են։ Չնայած՛ որ անդամ տասնվեց երկիրները իրենց հաւատարմութիւնը արտայայտած են Եւրոպական Միութեան խորհրդանիշներուն հանդէպ՝ համաձայնագիրի յաւելուածային յայտարարութեան մը մէջ[10][11]։

 
ԵՄ անդամ երկիրներու քարտէսը, որոնք ստորագրեցին Լիզպոնի համաձայնագրի յաւելեալ յայտարարութիւնը՝ աջակցելով եւրոպական խորհրդանիշներու տարածման:          Յայտարարությունը չստորագրած երկիրներ (11)
  • Եւրոպական միութեան դրօշը կամ Եւրոպայի դրօշը[12] կազմուած է 12 ոսկեգոյն աստղերէ, որոնք շրջանաձեւ տեղադրուած են կապոյտ ֆոնի վրա[13]։ Գծագրուած է սթրազպուրկցի նկարիչ Արսենի Հայցի կողմէ՝ նպատակ ունենալով կիրառուելու հնարաւոր կազմակերպութիւններու մեծամասնութեան կողմէ՝ այդպիսով խթանելով Եւրոպայի ներառումը։ Անիկա եւրոպական երկիրներու միութեան խորհրդանիշն է, որ որպէս այդպիսին ընդունուած է Եւրոպական Միութեան եւ Եւրոպական Խորհուրդին կողմէ[14], որոնք քաղաքական տարբեր կազմակերպութիւններ են եւ ամէն մէկը եւրոպական տարբեր երկիրներ կ'ընդգրկէ։ Աստղերու թիւը կապ չունի անդամ երկիրներու թիւին հետ։ Անոնք 12 են, որովհետեւ տասներկուքը կատարելութեան, ամբողջականութեան եւ միաւորուածութեան խորհրդանիշն է։ Հետեւաբար, դրօշը փոփոխութեան չ'ենթարկուիր ԵՄ ընդարձակման զուգընթաց[15]։
  • Եւրոպական Միութեան պաշտօնական կարգախօսն է՝ Միաւորուած բազմազանութեան մեջ[16]։ Անոր թարգմանութիւնները եւրոպական լեզուներով, ինչպէս նաեւ լատիներէն տարբերակը՝ In varietate concordia, որ նոյնպէս կը կիրառուի[17], նոյն չափով պաշտօնական կարգավիճակ ունին։ Եւրոպական կարգախօսն առաջին անգամ ընդունուած է 2000 թուականի Մայիսին ոչ պաշտօնական գործընթացի մը միջոցով՝ մրցոյթի մը, որուն մասնակցեցան Եւրոպական Միութեան այդ ժամանակուայ անդամ 15 երկիրներէն 80.000 ուսանողներ՝ Գերմանիա, Աւստրիա, Պելճիքա, Դանիա, Սպանիա, Ֆինլանտա, Ֆրանսա, Յունաստան, Իռլանտա, Իտալիա, Լիւքսեմպուրկ, Նիտերլանտներ, Փորթուկալ, Միացեալ Թագաւորութիւն եւ Շուէտ[18]։
  • Եւրոպական Միութեան օրհներգը կամ Եւրոպայի օրհներգը[19] ծագում առած է Ձօն ուրախութեան (գերմ.՝An die Freude ) երկէն՝ գրուած Ֆրիդրիխ Շիլլերի կողմէ 1785 թուականին։ 1793 թուականին Լիւդվիկ վան Պեթհովենը ծանօթացաւ գերմանացի գրողի ստեղծագործութեան եւ այդ պահէն սկսեալ արտայայտեց իր ոգեշնչումն ու ցանկութիւնը զայն երաժշտութեան վերածելու գծով։ 1824 թուականի Մայիս 7-ին՝ 8-րդ սիմֆոնիայէն տասը տարի անց, Պեթհովենը Վիեննայի կայսերական թատրոնին մէջ կը ներկայացնէ իր 9-րդ սիմֆոնիան, որու 4-րդ եւ վերջին հատուածը կը ներկայացնեն երգչախումբն ու մենակատարները՝ հիմնուելով Ձօն ուրախութեան երկի վրայ։ 1972 թուականին Եւրոպական Խորհուրդը այդ ձօնը կ'ընդունի որպէս օրհներգ[19]։ Յետագային Հերբերտ ֆոն Կարայանը կը դիմէ Եւրոպական Խորհուրդին՝ խնդրելով գրել գործիքային 3 մշակումներ դաշնամուրի, փողային գործիքներու եւ սիմֆոնիկ նուագախումբի համար։ Ի վերջոյ 1985 թուականին Եւրոպական միութիւնը եւս կ'ընդունի ձօնը որպէս Միութեան օրհներգ, որ առաջին անգամ պաշտօնապէս կը ներկայացուի նոյն տարուան Մայիս 29-ին[19]։
  • Եւրոպական Միութեան օրը կամ Եւրոպայի օրը կը նշուի ամէն տարի Մայիս 9-ին, ի յիշատակ 1950 թուականի միեւնոյն օրուան, երբ ֆրանսացի արտգործնախարար Ռոպերթ Շումանը իր յայտնի յայտարարութիւնը ըրաւ, որ հիմքը դրաւ եւրոպական առաջին միութեան՝ Ածուխի եւ պողպատի միութեան ստեղծման համար[20][21]։ Այդ առաջարկը, որ յայտնի է որպէս Շումանի յայտարարութիւն, կը համարուի ներկայիս Եւրոպական Միութեան ստեղծման գլխաւոր գործողութիւնը[20][22]։

Պատմութիւն

Խմբագրել

Նախադէպեր

Խմբագրել
 
Եալթայի համաժողովը, որու ընթացքին կարեւոր որոշումներ կայացուեցան հետպատերազմեան Եւրոպայի վերաբերեալ:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի աւարտէն յետոյ Եւրոպան աւերուած վիճակի մէջ էր[23][24]։ Գերմանիան ոչնչացուած էր թէ՛ մարդկային կորուստներու եւ թէ՛ նիւթական վնասներու առումով[25][26]։ Թէեւ Ֆրանսան եւ Միացեալ Թագաւորութիւնը պաշտօնապէս յաղթող դուրս եկան Գերմանիայի հետ պատերազմին, սակայն երկու երկիրներն ալ կարեւոր կորուստներ ունեցան (թէեւ Գերմանիայէն աւելի քիչ), որոնք ծանր ազդեցութիւն ունեցան իրենց տնտեսութիւններուն ու համաշխարհային հեղինակութեան վրայ։ Ֆրանսան եւ Միացեալ թագաւորութիւնը նացիստական Գերմանիային դէմ պատերազմ յայտարարեցին 1939 թուականի Սեպտեմբերին[27]։ 1945 թուականի Մայիս 8-ին՝ հակամարտութեան աւարտէն յետոյ գերմանական վարչակարգը կրեց պատերազմը սկսելու պատասխանատուութիւնը, քանի որ անիկա իր ընդլայնողական քաղաքականութեան արդիւնքով գրաւած, իսկ որոշ պարագաներու՝ իրեն միացուցած էր մայրցամաքի այլ երկիրներու տարածքներ։ Գերմանիան, որ կորսնցուց պատերազմէն առաջ իր ունեցած տարածքներուն[28] զգալի մասը, գրաւուեցաւ արտասահմանեան զօրքերու կողմէ, որոնք ամբողջ տարածքը բաժնեցին չորս մասի։ Համաձայնեցումը կատարուեցաւ Եալթայի համաժողովի ժամանակ[29]։

Յաջորդող տարիներուն եւրոպական ազգերուն միջեւ եղած դժգոհութիւններն ու անվստահութեան մթնոլորտը կը խոչընդոտէին հաշտեցման գործընթացը։ Այս միջոցին Ֆրանսայի արտգործնախարար Ռոբերտ Շումանը վճռական կերպով պաշտպանեց Արեւմտեան Գերմանիայի ստեղծումը[30], որ արդիւնք էր գրաւուած երեք տարածքներու՝ արեւմտեան ժողովրդավարութիւններու կողմէ ղեկավարման, որոնք մէկ կողմ դրած էին ԽՍՀՄ-ի զբաղեցուցած տիրոյթները։ Շումանը, որ գերմանալիւքսեմպուրկեան ծագում ունէր, երեք (ֆրանսական, գերմանական, լիւքսեմպուրկեան) քաղաքացիութիւն ստացած էր իր կեանքի տարբեր շրջաններուն։ Այս փաստը օգնեց իրեն հասկնալ եւրոպական հակամարտութիւններու բարդութիւնը եւ շուտով զարգացնել հետաքրքրութիւն՝ եւրոպական միաւորման հանդէպ[31][32]։

 
Ռոպերթ Շուման

1946 թուականին Ուինսթոն Չըրչըլը Ցիւրիխի համալսարանին մէջ ելոյթ ունեցաւ, որ շատերը կը համարեն հետպատերազմեան շրջանին դէպի ներառում կատարած առաջին քայլը[33]։ Թէեւ սովորաբար կը համարուի, որ առաջին իրական քայլը առնուած է 1950 թուականի Մայիս 9-ին՝ նացիստական ռեժիմի անկումէն հինգ տարի անց[34], երբ Շումանը խնդրանք ուղղեց Արեւմտեան Գերմանիային եւ եւրոպական երկիրներուն, որպէսզի իրենք միաւորուին մէկ միասնական ղեկավարման ներքեւ՝ ածուխի եւ պողպատի արտադրման շուրջ[35][36]։ Այս ելոյթը, որ յայտնի է որպէս Շումանի յայտարարութիւն, տարբեր արձագանգ գտաւ եւրոպական կառավարութիւններու շրջանակին մէջ եւ նախանշեց եւրոպական կառուցման սկիզբը, քանի որ ներառման առաջին առաջարկն էր Եւրոպայի մէջ[32]։ Ըստ անոր՝ միաւորելով սպառազինական արդիւնաբերութեան երկու անփոխարինելի արտադրանքները մէկ ղեկավարութեան ներքեւ, մասնակից երկիրները դժուարութեամբ դուրս կու գային միմիանց դէմ պատերազմի[32]։

Յայտարարութիւնը նախանշեց եւրոպական երկիրներու ներառման սկիզբը[37]՝ որպէս նախորդ ազգայնական միտումներուն ու Եւրոպայի երկիրներու միջեւ լարուած մրցակցութեան հակադրուող շարժում[33]։ Այս նոր իրականութիւնը մեծ հաշուով խթանուեցաւ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին յաջորդած աշխարհի մէջ եւրոպական աւանդական գերակայութեան նպատակով, որ եւրոպացիներուն հասկնալ տուաւ սեփական թուլութիւնը երկու նոր գերտէրութիւններու առջեւ՝ Միացեալ Նահանգներու ու ԽՍՀՄ-ի, որոնք աւելի մեծ ուժ ունէին, քան եւրոպական անհամապատասխան երկիրներու խումբը[33]։ Բացի այդ, հակամարտութեան հետեւանքները նպաստեցին քաղաքացիներուն մօտ աւելի ազատ ու աւելի արդար երկրամաս ստեղծելու ցանկութեան, ուր երկիրներու միջեւ յարաբերութիւնները կը զարգանային խաղաղ ճանապարհով, որպէսզի խուսափէին եւրոպական երկիրներու միջեւ նոր առճակատումներէ[33]։

Եւրոպական համայնքներ

Խմբագրել
 
Ածուխի եւ պողպատի եւրոպական միութեան հիմնադիր երկիրները Ֆրանսական Ալժիրը Ֆրանսական չորրորդ հանրապետութեան անբաժանելի մասը կը կազմէր:

Ռոբերտ Շումանի առաջարկը մեծ ոգեւորութեամբ կ'ընդունուի Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետութեան կանցլեր Գոնրատ Ատենաուըրը[32]։ 1951 թուականի գարնան Փարիզի մէջ կը կնքուի Ածուխի եւ պողպատի Եւրոպական միութիւնը ստեղծող պայմանագիրը, որ որոշակի կը դարձնէ Շումանի առաջարկը։ Գերմանիան, Ֆրանսան, Իտալիան, Հոլանտան, Պելճիքան եւ Լիւքսեմպուրկը (յայտնի որպէս վեցնեակ) ընդհանուր համաձայնութեան կը հասնին, որ կը նպաստէ մետաղագործութեան համար անհրաժեշտ հումքի փոխանակումը՝ այդպիսով արագացնելով տնտեսութեան տինամիք զարգացումը՝ նպատակ ունենալով լաւացնել Եւրոպայի ինքնավար արտադրութեան ներուժը։ Այս հիմնարար համաձայնագիրը ուղիներ կը փնտռէր եւրոպական յաղթածներն ու պարտուածները մօտեցնելու ա՛յն Եւրոպայի օճախին, որ կարճ ժամանակի մէջ կը կարողանար իր ճակատագիրը իր ձեռքը վերցնել՝ այդպիսով անկախանալով արտաքին այլ կառոյցներէն։ Համաձայնագիրի ժամկէտը կը լրանայ 2002 թուականին[38], թէեւ անոր գործառոյթը ժամկէտէն դուրս մնացած էր եւրոպական համայնքէն ներս առկայ գործադիր եւ օրէնսդիր մարմիններու միաձուլման արդիւնքով, որ կը ստանայ իրաւական կարգավիճակ, ինչպէս նաեւ շնորհիւ 1986 թուականի եւրոպական միակ Աքթին։

1952 թուականի Մայիսին պաղ պատերազմի պարագային Փարիզի մէջ համաձայնագիր մը կնքուած է, որ կը հիմնէր եւրոպական պաշտպանական համայնքը[39], որ կը թոյլատրէր Արեւմտեան Գերմանիայի սպառազինումը եւրոպական բանակի ծիրէն ներս։ Ածուխի եւ պողպատի եւրոպական միութեան հինգ անդամներ վաւերացուցին պայմանագիրը, սակայն 1954 թուականի Օգոստոսին ֆրանսացի խորհրդարանականները մերժեցին զայն գաուլիստներու ու կոմունիստներու համատեղ ընդդիմութեան արդիւնքով։ Այդպէս է, որ Պրիւքսէլի 1948 թուականի հին համաձայնագիրը կը վերափոխուի եւրոպական արեւմտեան միութիւն ստեղծելու համար, որ մինչեւ 1999 թուականի Ամսթերտամի համաձայնագիրի ուժի մէջ մտնելը կը մնայ մայրցամաքի միակ կազմակերպութիւնը, որ կը զբաղի եւրոպական պաշտպանութեան ու անվտանգութեան հարցերով։ Թէեւ հին պայմանագիրը ամրապնդուեցաւ, եւրոպական արեւմտեան միութիւնը մնաց ՆԱԹՕ-ի ստուերին մէջ՝ ի հեճուկս այն փաստին, որ իր գոյութեան ընթացքին զբաղած էր եւրոպական երկիրները անկանխատեսելի յարձակումէն պաշտպանելու գործով[40][41]։ 1957 թուականին Հռոմի պայմանագիրի կնքումով առաջ կու գայ մեծ կարեւորութիւն ունեցող խթան մը[38]։ Վեցնեակը կ'որոշէ առաջ ընթանալ տնտեսական, քաղաքական ու սոցիալական ոլորտներուն մէջ համագործակցութեան գծով։ Նպատակ դրուած էր հասնիլ ընդհանուր շուկայի, որ թոյլ կու տար մարդոց, ապրանքներու ու դրամագլուխի ազատ շրջանառութիւն։ Եւրոպական տնտեսական միութիւնը միջազգային, վերազգային բնոյթի կազմակերպութիւն է, որ օժտուած է այդ համաձայնագիրով նախատեսուած ֆինանսաւորման ինքնավար գործառոյթ։ Այս փաստաթուղթը կը հիմնէ անորոշ տեւողութեամբ երրորդ համայնքը՝ Եւրատոմը[42]։

Երեք սիւներու միութիւն

Խմբագրել

1965 թուականին պայմանագիր մը կը կնքուի, որ կը միաւորէ եւրոպական երեք համայնքներու գործադիրները եւրոպական յանձնաժողովի (ԵՀ) եւ եւրոպական միութեան խորհուրդի (ԵՄԽ) միջոցով:[38][43] 1986 թուականի Փետրուարին կնքուած եւրոպական միակ Ակտը գործունէութեան մէջ մտաւ 1987 թուականի Յուլիսին[38] եւ նպատակ ունէր վերափոխել եւրոպական կառուցուածքը՝ ամրապնդելով ներքին շուկայի համախմբումը 1993 թուականին եւ թոյլ տալով կապիտալի ու սոցիալական քաղաքականութեան ազատ շրջանառութիւն։ Այս պայմանագիրով համայնքային իրաւասութիւնները կ'ընդլայնին՝ հասնելով յետաքննութեան ղեկավարման եւ թեքնիքի, շրջակայ միջավայրի ու սոցիալական քաղաքականութեան զարգացման։ Միակ Ակտը խթանեց նաեւ եւրոպական խորհուրդի գոյութիւնը, որ կը միաւորէ պետութեան ու կառավարութեան ղեկավարները եւ կը նպաստէ արտաքին միասնական քաղաքականութեան (եւրոպական քաղաքական համագործակցութիւնը), ինչպէս նաեւ համագործակցութեան անվտանգութեան ոլորտին մէջ[44][45]։

 
Պերլինի պատի անկումը հնարաւոր դարձուց արեւելեան Եւրոպայի ներառումը ԵՄ-ին։

Մաստրիխտի կամ եւրոպական միութեան համաձայնագիրը՝ կնքուած 1992 թուականին եւ ուժի մէջ մտած 1993 թուականէն[38], առաջ բերաւ նոր հաստատութենական կառուցուածք մը, որ պահպանուեցաւ մինչեւ Լիզպոնի համաձայնագիրի ուժի մէջ մտնելը։ Նշուած հաստատութենական կառուցուածքը բաղկացած էր եւրոպական միութեան յայտնի երեք սիւներէն. առաջին սիւնը համայնքայինն էր, որ կը համապատասխանէր երեք համայնքներուն (եւրոպական համայնքը, Ատոմական էներգիայի եւրոպական համայնքը եւ Ածուխի եւ պողպատի Եւրոպական միութիւնը), երկրորդ սիւնը կը համապատասխանէր արտաքին քաղաքականութեան եւ ընդհանուր անվտանգութեան, որ կը կարգաւորուէր եւրոպական միութեան համաձայնագիրի 5-րդ գլուխով, իսկ երրորդ սիւնը կը համապատասխանէր քրէական գործերուն մէջ ոստիկանական ու դատական համագործակցութեան՝ կարգաւորուող եւրոպական միութեան համաձայնագիրի 6-րդ գլուխով։ Այս երեք սիւները կ'աշխատէին՝ հետեւելով որոշումներու տարբեր ընթացակարգերու, քանի որ առաջին սիւնը կը գործէր համայքնային ընթացակարգով, մինչդեռ միւս երկուքը կը կարգաւորուին միջկառավարական ընթացակարգով[46]։ Մաստրիխտի պայմանագիրը ստեղծեց նաեւ եւրոպական քաղաքացիութիւն եւ թոյլ տուաւ ազատօրէն շրջիլ ու բնակիլ համայնքի երկիրներուն մէջ, ինչպէս նաեւ հաստատեց քուէարկելու եւ ընտրուելու իրաւունքը եւրոպական ընտրութիւններու ժամանակ[47]։ Այս պայմանագրով որոշուեցաւ նաեւ ստեղծել եւրոպական միակ արժոյթ՝ եւրօն, որ շրջանառութեան մեջ կը դրուէր 2002 թուականին, եւրոպական կեդրոնական դրամատան կողմէ։

Այս տարիներու ընթացքին եւրոպական տնտեսական միութիւնը/Եւրոպական միութիւնը սկսաւ ընդլայնիլ եւրոպական մայրցամաքին մէջ, յատկապէս Արեւմտեան եւրոպայի երկիրներուն մէջ. 1973 թուականին՝ Միացեալ Թագաւորութիւն, Իռլանտա եւ Դանիա, 1981 թուականին՝ Յունաստան, 1986 թուականին՝ Սպանիա եւ Փորթուկալ, 1990 թուականին՝ Արեւելեան Գերմանիա, 1995 թուականին՝ Աւստրիա, Ֆինլանտա եւ Շուէտ[48]։

ԵՄ-ն 21-րդ դարուն՝ Ամսթերտամէն Լիզպոն

Խմբագրել
 
2004 թուականի ընդլայնման պաշտօնական տօնակատարութիւնը Պրիւքսէլի մէջ:

1999 թուականին ուժի մեջ մտաւ Ամսթերտամի համաձայնագիրը։ Վերջինս կը ներառէր ազատութեան, ժողովրդավարութեան եւ մարդու իրաւունքներու հանդէպ յարգանքի սկզբունքները՝ ներառեալ նաեւ կայուն զարգացման սկզբունքը[49][50]։ Երկու տարի անց ստորագրուեցաւ Նիսի պայմանագիրը, որ ուժի մէջ կը մտնէր 2003 թուականին[38]։ Մինչ այդ՝ 2002 թուականին կ'երկարաձգուի Ածուխի եւ պողպատի Եւրոպական Միութեան վաւերականութեան ժամկէտը (արդէն 50 տարի էր), իսկ անոր գործունէութեան շրջանակը կ'ընդլայնի եւրոպական համայնքի շրջանակներուն մէջ[38]։

2004 թուականի Մայիս 1-ին տեղի ունեցաւ մեծ ընդլայնում Եւրամիութեան մէջ Արեւելեան Եւրոպայի 10 նոր երկիրներու ընդգրկումով՝ Էսթոնիա, Լաթվիա, Լիթվա, Լեհաստան, Չեխիա, Հունգարիա, Սլովաքիա, Սլովենիա, Մալթա եւ Կիպրոս։ Աւելի ուշ՝ 2004 թուականի Հոկտեմբեր 29-ին Հռոմի մէջ կնքուեցաւ սահմանադրական համաձայնագիրը[48]։ Համաձայնագիրի վաւերացումը կը սկզբնաւորուի Խորհրդարանին կողմէ ընդունումով, սակայն որոշ երկիրներ հանրաքուէ կը կազմակերպեն 2005 թուականին։ Առաջինը Սպանիայի մէջ էր, ուր փաստաթուղթը ընդունուեցաւ 76,73% աջակցութեամբ[51]։ Այնուամենայնիւ, վաւերացումը մեծ խոչընդոտի հանդիպեց, երբ Ֆրանսայի ու Հոլանտայի քուէարկողները մերժեցին փաստաթուղթը[52][53]։ Վաւերացումը մեծ հաշուով յետաձգուեցաւ, քանի որ դեռեւս ընդամէնը քանի մը երկիրներ ընդունած էին զայն։ Լիւքսեմպուրկը առաջ անցաւ եւ ընդունեց սահմանադրութիւնը 57% ձայներով[54]։ Սա իրերու դրութիւնը չփոխեց եւ ղեկավարները յայտարարեցին, որ կը թեւակոխեն «արժեւորման նոր փուլ մը»՝ կապուած մերժման հետ[55]։

2007 թուականի սկիզբները Եւրամիութեան միացան Ռումանիան եւ Պուլկարիան[48], մինչդեռ 2007 թուականի Մարտ 25-ին (Հռոմի համաձայնագիրի կնքման 50-ամեակին) եւրոպացի առաջնորդները պաշտօնապէս վերջ դրին «արժեւորման նոր փուլին»՝ կնքելով Պերլինի հռչակագիրը[56]։ Հռչակագիրի նպատակն էր նոր խթան հաղորդել հաստատութենական նոր համաձայնութեան փնտռման[57]՝ նախքան 2009 թուականի եւրոպական ընտրութիւններն իրականացնելը[58]։ Ուժի մէջ ըլլալով արդէն 2007 թուականէն՝ Եւրոպական խորհուրդը համաձայն գտնուեցաւ, որ Սահմանադրութիւնը ձախողած էր, թէեւ առաջարկներու մեծ մասը, յետագային ներառուեցան Միութեան համաձայնագրերու բարեփոխումներու բաժնին մէջ՝ ի հակադրութիւն սահմանադրութեան, որ կը պատրաստուէր փոխարինել նախորդ բոլոր պայմանագրերը։ Այսպիսով՝ 2007 թուականի Դեկտեմբեր 13-ին ստորագրուեցաւ յայտնի Լիզպոնի համաձայնագիրը[59]։

 
Լիզպոնի համաձայնագրի կնքման արարողութիւնը:

Այս համաձայնագրի նպատակն էր լաւացնել Եւրամիութեան գործունէութիւնը Մաստրիխտի համաձայնագրի եւ եւրոպական համայնքի սահմանադրական համաձայնագրի (Հռոմի համաձայնագիր) վերափոխման միջոցով[60]։ Լիզպոնի համաձայնագրի բերած ամէնակարեւոր բարեփոխումներէն էին Եւրամիութեան խորհուրդի ընդունած որոշումներու լճացման հաւանականութիւններու կանխումը մեծամասնութեան քուէարկութեան միջոցով, ծանրակշիռ Եւրոպական խորհրդարանի ստեղծումը շնորհիւ ԵՄ խորհուրդի համատեղ որոշումներու ընթացակարգերու ընդլայնման, Եւրամիութեան՝ այն ժամանակ արդէն հնացած սիւներու վերացումը եւ Եւրոպական խորհուրդի նախագահի ու Միութեան արտաքին հարցերու ու անվտանգութեան քաղաքականութեան բարձր ներկայացուցիչի պաշտօններու ստեղծումը, որ ԵՄ քաղաքականութեան համահնչութիւն եւ շարունակականութիւն կու տար[61][62]։ Լիզպոնի համաձայնագիրը, որ ուժի մէջ մտավ 2009 թուականի Դեկտեմբեր 1-ին, անդամ երկիրներու համար նաեւ իրաւականօրէն շրջանառութեան մէջ դրաւ ԵՄ հիմնարար իրաւունքներու փաստաթուղթը[61]։

2008 թուականէն անդամ երկիրներու տնտեսութիւնը ծանր հարուած ստացաւ տնտեսական ճգնաժամի պատճառով[63], չնայած որ 2013թ. Յուլիս 1-ին Խրուաթիան դարձաւ Միութեան 28-րդ անդամը[48][64]։ Այսպէս, Շումանի յհայտարարութենէն անցած է աւելի քան կէս դար եւ ԵՄ կը դիմակայէ այնպիսի մարտահրաւէրներ, ինչպիսիք են Լիզպոնի համաձայնագիրը, Պալքանեան երկիրներու ու Թուրքիայի մերձեցումը[65][66] եւ բրեքսիթը[67]։

Համաձայանգրեր

Խմբագրել
Կնքուած

Ուժի մեջ մտած

Պայմանագիր

1948

1948

Պրիւքսէլի առաջին պայմանագիր

1951

1952

Փարիզի պայմանագիր

1954

1955

Պրիւքսէլի երկրորդ պայմանագիր

1957

1958

Հռոմի պայմանագիր

1965

1967

Միաձուլման համաձայնագիր

1975

N/A

Եւրամիութեան վերաբերեալ յայտարարութիւն

1986

1987

եւրոպական միակ Ակտ

1992

1993

Մաստրիխտի պայմանագիր

1997

1999

Ամստերդամի պայմանագիր

2001

2003

Նիսի պայմանագիր

2007

2009

Լիզպոնի պայմանագիր

             
                       
եւրոպական միութեան սյուները.  
եւրոպական համայնքները.  
Ատոմային էներգիայի եւրոպական համայնք (եւրատոմ)
Ածուխի եւ պողպատի եւրոպական համայնք (ԱՊԵՀ) Ժամկետը լրացել է 2002թ. Եւրոպական միութիւն (ԵՄ)
    եւրոպական տնտեսական համայնք (ԵՏՀ) եւրոպական համայնք (ԵՀ)
    Տրեվի Արդարադատութեան եւ ներքին գործերի հարցեր (ԱՆԳՀ)  
  Քրեական հարցերում ոստիկանական եւ իրաւական համագործակցութիւն (ՔՀՈԻՀ)
  եւրոպական քաղաքական համագործակցութիւն (ԵՔՀ) Արտաքին քաղաքականութիւն եւ ընդհանուր անվտանգութիւն (ԱՔԸԱ)
Չհաստատուած մարմիններ ԱրեւելաԵւրոպական միութիւն (ԱԵՄ)    
Ժամկետը լրացել է 2010թ.  
                     

Աշխարհագրութիւն

Խմբագրել
 
Եւրամիութեան անդամ երկիրներ (նշուած են կապոյտով Միանալու թեկնածու երկիրներ (դեղինով)
 
ԵՄ երկիրները՝ ըստ միացման տարեթիւին

Եւրամիութիւնը կազմուած է եւրոպական 28 ազատ, ինքնավար երկիրներէ, որոնք յայտնի են որպէս անդամ պետութիւններ[68]։ Միութիւնը ստեղծուած է արեւելեան Եւրոպայի 6 երկիրներու կողմէ (Ֆրանսա, Գերմանիա, Իտալիա, Պելճիքա, Հոլանտա եւ Լիւքսեմպուրկ) եւ ընդլայնած է վեց անգամ եւրոպական աշխարհարգրութեան չորս կէտերով մէկ։ Ի տարբերութիւն Միացեալ Նահանգներու՝ Եւրամիութեան անդամ երկիրներուն չի պարտադրուիր կառավարման հանրապետական ձեւ։ Միութիւնը կազմուած է 21 հանրապետութենէ եւ 7 միապետութենէ, որոնցմէ 6-ը թագաւորութիւն են, իսկ մէկը՝ դքսութիւն (Լիւքսեմպուրկ)։

Եւրամիութեան տարածքին մէջ երեք ամէնաընդարձակ երկիրներն են՝ 1° Ֆրանսա (Գերմանիայի, Միացեալ Թագավորութեան եւ Հոլանտայի տարածքները միասին աւելի փոքր են, քան Ֆրանսան), 2° Սպանիա եւ 3° Շուէտ. երեք ամէնափոքր երկիրներն են Մալթան (Եւրամիութեան ամէնամեծ երկրէն տարածքով աւելի քան երկու հազար անգամ փոքր), Լիւքսեմպուրկը եւ Կիպրոսը։ Ինչ կը վերաբերի ծովային տարածուածութեան, ապա Եւրամիութեան երկիրներէն մէկը՝ Ֆրանսան (աւելի քան 11 մլն քմ²) ունի աշխարհի ամէնաընդարձակ տնտեսական բացառիկ գօտին։

Եւրամիութեան տարածքը բաղկացած է անդամ 28 երկիրներու տարածքներու ամբողջութենէն[68]՝ որոշ բացառութիւններով։ ԵՄ տարածքը նոյնը չէ, ինչ որ Եւրոպայի տարածքը, քանի որ առաջին հերթին կան եւրոպական երկիրներ, որոնք կը գտնուին ԵՄ-էն դուրս, ինչպէս Իսլանտան, Զուիցերիան, Նորվեկիան եւ Ռուսաստանը։ Բացի այդ՝ որոշակի եւրոպական տարածքներ ԵՄ մաս չեն կազմեր (օրինակ, Քանալ եւ Ֆերոէ կղզիները)։ ԵՄ մաս չեն կազմեր նաեւ մայր ցամաքէն դուրս գտնուող տարբեր տարածքներ, որոնք կապ ունին անդամ երկիրներու հետ (օրինակ, Գրոենլանտիա, Արուպա, Նիտեռլանտեան-Անթիլեան կղզիներ, Ֆրանսական հաւաքական տարածքներ եւ Միացեալ Թագաւորութեան հետ կապուած բոլոր ոչ եւրոպական տարածքները)։ Ի հակադրութիւն ասոր՝ կան նաեւ ծովէն այն կողմ գտնուող որոշակի տարածքներ, որոնք ԵՄ մաս կը կազմեն, թէեւ դուրս կը գտնուին մայր ցամաքէն, ինչպէս, օրինակ, Ազորեան կղզիներ, Քանարեան կղզիներ, Ֆրանսական Կվիանա, Կվադալուբէ, Մատեյրա, Մարթինիկա, Սան Մարթին, Համախմբութեան կղզի եւ Մայոթթէ[69]։

ԵՄ անդամ երկիրներէն բաղկացած մակերեսը կը կազմէ 4 324 782 քմ²։ ԵՄ բնապատկերը, կլիման եւ տնտեսութիւնը կ'ազդուին ափերէն, որոնք ունին 65 992,9 քմ երկարութիւն։ ԵՄ ունի Աւստրալիայէն ու Քանատայէն յետոյ աշխարհի՝ մեծութեամբ երրորդ ափը։ Անդամ երկիրներու համախումբը ցամաքային սահմաններ ունի ոչ անդամ 21 երկիրներու հետ՝ ընդհանուր 13 271 քմ՝ աշխարհի հինգերորդ ամէնամեծ սահմանը[68]։

Եւրոպայի մէջ ԵՄ սահմաններ ունի Նորվեկիայի, Ռուսաստանի, Բելառուսի, Ուքրանիայի, Մոլտովայի, Զուիցերիայի, Լիխտեյնշտայնի, Անտորրայի, Մոնաքոյի, Սան Մարինոյի, Վատիկանի, Թուրքիայի, Մակեդոնիայի, Պոսնիա եւ Հերցեկովինայի, Չեռնոգորիայի ու Սերպիայի հետ[70]։ Վերջապէս, սահմաններ ունի նաեւ Քարիպյան ծովին մէջ՝ Սան Մարթինի հետ, հարաւային Ամերիկայի մէջ՝ Պրազիլի ու Սուրինամի հետ, իսկ Ափրիկէի մէջ՝ Մարոքքոյի հետ։

Որոշ անդամ երկիրներ տարածքներ ունին եւրոպական մայրցամաքէն դուրս, որոնք կրնան Միութեան մաս կազմել. անոնք կը սահմանուին որպէս ծովէն այն կողմ գտնուող տարածքներ։ Սպանական Սէութա եւ Մելիլյա քաղաքները, որ որպէս այդպիսին Եւրամիութեան մաս կը կազմեն, կը գտնուին Ափրիկէի Մարոքի հետ, սակայն Եւրամիութեան կողմէ չեն համարուիր ծովէն այն կողմ ինկած տարածքներ։

Նախքան Լիզպոնի պայմանագրի ուժի մէջ մտնելը յստակացում չկար, թէ ինչպէս կրնայ որեւէ երկիր դուրս գալ Միութիւնէն (թէեւ Կրոենլանտան՝ դանիական տարածք մը, հեռացաւ 1985 թուականին, որու պատճառով տարբեր համաձայնագրեր փոփոխութեան ենթարկուեցան[71], սակայն ատիկա այլեւս չի պատահիր Լիզպոնի պայմանագրի հետ, քանի որ հեռացման ընթացակարգ ունի։

Անդամ երկիրներ

Խմբագրել

Միութեան անդամներու թիւը աճած է՝ հիմնադիր 6 երկիրներէն (Պելճիքա, Ֆրանսա, Գերմանիա, Իտալիա, Լիւքսեմպուրկ եւ Հոլանտա)[72] հասնելով 28-ի, որոնք կը կազմեն Եւրոպական միութիւնը.

դրօշ Զին. Անուն Միանալու տարեթիւը[73] Բնակչութիւն[74] Մակերեւոյթ[74]

(կմ²-ով)

ԵՄ զոնա + ցամաքային մակերեւոյթ Դրամ Մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ[74] ($) Պատգամաւորական տեղերու թիւը

     Ուիքիփետիայի՝ ազատ հանրագիտարանի կողմէն
 Առաջարկուած է ջնջել այս յօդուածը։
Ուիքիփետիայի մէկ կամ քանի մը մասնակիցներ առաջարկած են ջնջել ։ Մանրամասնութիւններուն ծանօթանալու, ինչպէս նաեւ Ձեր կարծիքը յայտնելու համար այցելեցէք Ջնջման ներկայացուած յօդուածների քննարկման էջը։
Ուշադրութիւն, այս կաղապարը պէտք չէ հեռացնել նախքան վերոյիշեալ քննարկման էջին մէջ համաձայնութեան հասնիլը։ Եթէ համաձայն չէք առաջարկուած ջնջումին, կրնաք քննարկման ընթացքին սրբագրել եւ բարեփոխել այս յօդուածը, այսպիսով նպաստելով անոր պահպանման։

  Գերմանիա 81 305 856 357 022 414.599 եւրո 38 400 96
Կաղապար:Դրոշավորում/Ավստրիա   Աւստրիա 8 219 743 83 871 եւրո 42 400 19
Կաղապար:Դրոշավորում/Բելգիա   Պելճիքա 10 438 353 30 528 33 975 եւրո 38 200 22
Կաղապար:Դրոշավորում/Բուլղարիա   Պուլկարիա 7 037 935 110 879 145 186 Լեւ 13 800 18
Կաղապար:Դրոշավորում/Կիպրոս   Կիպրոս 1 138 071 9 251 107 958 եւրո 29 400 6
Կաղապար:Դրոշավորում/Խորվաթիա   Քրուաթիա 4 290 612 56 542 115 626 եւրո 18 100 12
Կաղապար:Դրոշավորում/Դանիա   Դանիա 5 543 453 43 094 4 761 811 դանիական կրոն 37 600 13
Կաղապար:Դրոշավորում/Սլովակիա   Սլովաքիա 5 483 088 49 035 եւրո 23 600 13
Կաղապար:Դրոշավորում/Սլովենիա   Սլովենիա 1 996 617 20 273 20 493 եւրո 29 000 8
Կաղապար:Դրոշավորում/Իսպանիա   Սպանիա 47 042 984 505 370 1 545 225 եւրո 31 000 54
Կաղապար:Դրոշավորում/Էստոնիա   Էսթոնիա 1 274 709 45 228 82 219 եւրո 20 600 6
Կաղապար:Դրոշավորում/Ֆինլանդիա   Ֆինլանտա 5 262 930 338 145 425 590 եւրո 36 700 13
Կաղապար:Դրոշավորում/Ֆրանսիա   Ֆրանսա 65 630 692 643 801 11 710 417 եւրո 35 600 74
  Յունաստան 10 767 827 131 957 637 529 եւրո 26 600 22
Կաղապար:Դրոշավորում/Հունգարիա   Հունգարիա 9 958 453 93 028 հունգարական ֆորինտ 19 800 22
Կաղապար:Դրոշավորում/Իռլանդիա   Իռլանտա 4 722 028 70 273 480 583 եւրո 40 100 12
Կաղապար:Դրոշավորում/Իտալիա   Իտալիա 61 261 254 301 340 843 251 եւրո 30 900 73
Կաղապար:Դրոշավորում/Լատվիա   Լաթվիա 2 191 580 64 589 93 011 եւրո 15 900 9
Կաղապար:Դրոշավորում/Լիտվա   Լիթվա 3 525 761 65 300 72 331 եւրո 19 100 12
Կաղապար:Դրոշավորում/Լյուքսեմբուրգ   Լիւքսեմպուրկ 509 074 2 586 եւրո 81 100 6
Կաղապար:Դրոշավորում/Մալթա   Մալթա 409 836 316 55 139 եւրո 25 800 6
Կաղապար:Դրոշավորում/Նիդեռլանդներ   Նիտերլանտներ 16 730 632 41 543 192 345 եւրո 42 700 26
Կաղապար:Դրոշավորում/Լեհաստան   Լեհաստան 38 415 284 312 685 342 482 զլոտի 20 600 51
Կաղապար:Դրոշավորում/Պորտուգալիա   Փորթուկալ 10 781 459 92 090 1 819 498 եւրո 23 700 22
Կաղապար:Դրոշավորում/Չեխիա   Չեխիայի Հանրապետութիւն 10 177 300 78 867 չեխական կրոն 27 400 22
Կաղապար:Դրոշավորում/Ռումինիա   Ռումանիա 21 848 504 238 391 262 018 ռումինական լեյ 12 600 33
Կաղապար:Դրոշավորում/Շվեդիա   Շուէտ 9 103 788 450 295 602 255 շվեդական կրոն 40 900 20

Ծովէն այն կողմ գտնուող շրջաններ

Խմբագրել
 
Եւրոպական միութիւն.     Անդամ երկրների գլխավոր տարածքներ     Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ     

Կան անդամ պետութիւններու՝ ծովէն այն կողմ գտնուող շարք մը տարածքներ, որոնք օրինականօրէն Եւրամիութեան մաս կը կազմեն, սակայն ունին որոշակի բացառութիւններ՝ Եւրոպայէն հեռու գտնուելու պատճառով։ Այս շրջանները մասնակի կը կիրառեն ԵՄ օրէնքը եւ որոշ արագաներու շենկընեան գօտիէն դուրս կը գտնուին[69][75]։ Այս բոլոր տարածքներու դրամական միաւորը Եւրոն է, եւ անոնք են[69].

Ծովէն այն կողմ գտնուող շրջանները կազմուած են կղզային տարբեր շրջաններէ ու հարավամերիկեան մայր ցամաքի արեւելեան բաժնին մէջ գտնուող մէկ շրջանէ՝ Եւրոպայէն հազարաւոր քիլոմեթր հեռաւորութեան վրայ, սակայն որոնք իրաւունքի տեսանկիւնէն կը պատկանին Եւրամիութեան եւ կը կազմեն իր մէջ գտնուող յատուկ եւ յստակ սահմանուած խումբ մը։ Նման իրաւիճակը ծովէն այն կողմ գտնուող շրջաններուն յանգեցուցած է միութեան հետ ուղղակի կապերու եւ համագործակցութեան պատրաստակամութեան արտայայտման, որպէսզի Միութիւնը չմոռնայ այս շրջաններու իւրահատկութիւնները, երկարաժամկէտ կայուն զարգացման հասնի եւ իրենց հաւասարի կարգավիճակ շնորհէ, Միութեան մնացած տարածքներուն պէս[76]։

Այս շրջաններու ներկայացուցիչները կը գումարեն ժողովներ, շրջաններու նախագահներու մասնակցութեամբ, որոնց նպատակն է համագործակցութեան համատեղ ծրագիր ներկայացնելը[69]։

Յատուկ կարգավիճակ ունեցող շրջաններ

Խմբագրել
 
     Անդամ պետութիւններ     Յատուկ կարգավիճակ ունեցող տարածքներ

Կան անդամ երկիրներու տարածքներ, ուր կը կիրառուի Եւրամիութեան ողջ օրէնսդրութիւնը: Ինչպէս ծովէն այն կողմ գտնուող շրջանները եւ ի տարբերութիւն այդ երկիրներուն ու տարածքներուհ, այս տարածքները իսկապէս Եւրամիութեան մաս կը կազմեն։

Յատուկ պարագայ է Կիպրոսի հիւսիսը, ուր Եւրամիութեան օրէնսդրութիւնը չի կիրառուիր, թէեւ ան Միութեան իրաւականօրէն մաս կը կազմէ, քանի որ անոր քաղաքացիները, որ կողմ քուէարկած են Եւրամիութեան միանալու եւ միաւորուելու Կիպրոսի որոշման, նաեւ կ'ընտրեն եւրոպական խորհրդարանի Կիպրոսի ներկայացուցիչները։ Այս պարագան բացառութիւն է Կիպրոսի միացման պայմանագրէն, քանի որ կը սպասուի կիպրոսեան երկու հանրապետութիւններու միջեւ բանակցութիւններու զարգացում։ Կղզիի բաժանման արդիւնքով ստեղծուած է ՄԱԿ-ի միջազգային հովանաւորութեան տակ գտնուող սահման մը՝ հիւսիսի եւ հարաւի մէջ, բրիտանական ինքնավար երկու գօտի, որոնք ազատուած են համայնքային իրաւունքի կիրառումէն, քանի որ Ակրոտրիր եւ Դհեկելիայի բրիտանական ինքնավար տարածքներուն մէջ ԵՄ օրէնսդրութիւնը կը վերաբերի միայն Միացեալ Թագաւորութեան եւ Կիպրոսի քաղաքացիներուն[77]։

Պալթիկ ծովուն մէջ Ֆինլանտայի Ալանդ կղզիները նոյնպէս յատուկ կարգավիճակ ունին[78]։ Այս կղզիները, որոնք լայն ինքնավարութիւն կը վայելեն, Ֆինլանտայէն յարաբերականօրէն բաժնուելու եւ ԵՄ-ին միանալու հանրաքուէով ընդունած է Միութեան միանալու որոշումը, թէեւ որոշակի բացառութիւններով[79]։

Ծովային տարածքներ ու երկիրներ

Խմբագրել
 
եւրոպական Միութեան Տնտեսական բացառիկ գօտի (ՏԲԳ)     Եւրամիութեան անդամ երկիրները եւ անոնց՝ ծովէն դուրս գտնուող տարածքները:     ԵՄ ՏԲԳ-ն:[nota 1]     Եւրամիութեան անդամներուն, սակայն ոչ ԵՄ-ին պատկանող Ծովային տարածքներ ու երկիրներ (ԾՏԵ):     ԾՏԵ ՏԳԲ տարածքները (ԵՄ-էն դուրս գտնուող):     ԵՄ թեկնածու համարուող երկիրներ     Թեկնածու երկիրներու ԾՏԵ

Ծովային տարածքներն ու երկիրները պետութիւններ են, որոնք համայնքային տարածքին մաս չեն կազմեր (ի տարբերութիւն ծովէն այն կողմ գտնուող տարածքներուն)։ Անոնց բնակիչները ունին այն երկրի քաղաքացիութիւնը, որմէ որ կախեալ են (թէեւ որոշ պարագաներու անոնց քաղաքացիները չունին լիիրաւ քաղաքացիութիւն)։

Գոյութիւն ունեն ծովային 25 տարածքներ ու երկիրներ[80].

Նոր երկիրներու միացում

Խմբագրել

Եւրոպական որեւէ երկիր եթէ պիտի միանայ եւրամիութեան, պիտի բաւարարէ որոշակի տնտեսական եւ քաղաքական պայմաններ, որոնք յայտնի են որպէս Գոփենհակընի չափանիշներ[81], քանի որ 1993 թուականին Եւրոպական Խորհուրդին կողմէ ընդունուած են դանիական մայրաքաղաքին մէջ։ Գոփենհակընի չափանիշները կը սահմանեն, թէ երբ որեւէ երկիր կրնայ պատրաստ ըլլալ Միութեան միանալու։ Գլխաւոր չափանիշներու կարգին հետեւեալներն են.

  • Ըլլալ եւրոպական երկիր[81]։
  • Ունենալ կայուն կառոյցներ, որոնք կ'երաշխաւորեն ժողովրդավարութիւնը, օրէնքի գերակայութիւնը, մարդու իրաւունքները եւ փոքրամասնութիւններու հանդէպ յարգանքը[81]։
  • Կենսունակ շուկայական տնտեսութեան առկայութիւն եւ Միութեան մէջ շուկայական ուժերուն դիմագրաւելու կարողութիւն[81]։
  • Միանալու հետ կապուած պարտականութիւնները յաղթահարելու կարողութիւններ, ներառեալ քաղաքական, տնտեսական եւ դրամական միաւորման[81]։
 
Եւրամիութեան ապագան      ԵՄ անդամ երկիրներ (28)      ԵՄ-ն լքելու գործընթացին մէջ ներառուած երկիրներ (1)      Պաշտօնական թեկնածու երկիրներ (5)      Հաւանական թեկնածու երկիրներ, որ պաշտօնական խնդրագիր ներկայացուցած են (1)      Իրական հաւանական թեկնածուներ (1)      Հին թեկնածու երկիրներ, որոնք սառեցուցած կամ չեղեալ յայտարարած են գործընթացը (3).      Հաւանական երկիրներ (6)

Կան ԵՄ-ին միանալու պաշտօնապէս թեկնածու հինգ երկիրներ՝ Թուրքիան (2004 թուականէն)[82], Մակեդոնիայի Հանրապետութիւնը (2005 թուականէն)[83], Մոնթենեկրոն (2010 թուականէն)[84], Սերպիան (2012 թուականէն)[85] եւ Ալպանիան (2014 թուականէն)[86]։ Եւրոպական յանձնաժողովի 2009 թուականի զեկոյցը դրական գնահատած է Մակեդոնիայի միաւորման հարցը, սակայն պնդած է, որ յետաձգուի Թուրքիայի միացման գործընթացը[87]։

Ներկայիս հաւանական թեկնածուներ են Պոսնիա եւ Հերցեկովինան ու Քոսովոյի տարածքը (ՄԱԿ-ի ներքին հսկողութեան տակ գտնուող)[83]՝ ըստ Միացեալ Ազգերու Անվտանգութեան խորհուրդի 1244-րդ որոշման[88]։ Թէեւ Պոսնիա եւ Հերցեկովինան արտայայտած է եւրոպական խումբին միանալու իր հետաքրքրութիւնը, անոր միացումը կը բախի տնտեսական եւ քաղաքական բազմաթիւ խնդիրներու, որու արդիւնքով երկիրը բարեփոխումներ պիտի կատարէ իր տնտեսական, քաղաքական եւ իրաւական համակարգերուն մէջ[89][90]։ Քոսովոյի պարագան այլ է, քանի որ այս տարածաշրջանը յատուկ կարգավիճակ պիտի ստանայ Եւրամիութեան միանալով, քանզի եւրոպական յանձնաժողովը զայն կը համարէ հաւանական թեկնածու, սակայն ո՛չ որպէս անկախ երկիր, զայն կը կոչէ Քոսովօ՝ 1244-րդ որոշմամբ[88], քանի որ անդամ երկիրները բաժնուած են Քոսովոն անկախ պետութիւն համարողներու ու անոր անկախութեան հռչակագիրը ընդունող եւ զայն Սերպիայի անբաժան մաս համարողներու[85][91]։

Թէեւ Նորվեկիան կը գտնուի եւրոպական տնտեսական տարածքին մէջ[92], Շենգենեան գօտիի մաս է եւ կը մասնակց ԵՄ շատ ծրագրերու ու գործունէութիւններու[93][94], նորվեկացիները երկու հանրաքուէ պահանջեցին՝ 1972 եւ 1994 թուականներուն, որպէսզի իրենց երկիրը ԵՄ անդամ դառնայ[95]։ Միեւնույն կերպով՝ Իսլանտան ԵՏՏ եւ Շենգենեան գօտիի անդամ է եւ տնտեսական ծանր ճգնաժամի պատճառով ԵՄ անդամ դառնալու ընթացակարգեր անցաւ, սակայն 2013 թուականի ընտրութիւններու արդիւնքով, ուր յաղթեցին Իսլանտայի՝ ԵՄ-ին միանալու որոշման դէմ կեդրոնական աջակողմեանները, Իսլանտայի նոր արտգործնախարարը Ընդլայնման յանձնաժողովին յայտնեց նոր գործադիրի որոշումը, ըստ որու անոնք չեն շարունակեր Եւրամիութեան միանալու բանակցութիւնները, մինչեւ որ այդ հարցի վերաբերեալ հանրաքուէ չկայանայ[96]։ Համանման դէպք է Զուիցերիան, որ թէեւ նոյնպես Շենգենեան գօտիին մէջ կը գտնուի[97], սակայն 1994 եւ 2001 թուականներու հանրաքուէներով մերժած է միանալու որոշումը[98][99]։

Որեւէ անդամի հեռացում

Խմբագրել

Լիզպոնի պայմանագրին նախորդած պայմանագրերուն մէջ իրաւական որեւէ կէտ չկար, որ կը կարգաւորէր երկիրներու հեռացման հարցը։ Այսպէս, օրինակ, Վիեննայի համաժողովին մէջ չէր նախատեսուած անդամ երկիրներու ո՛չ հրաժարում, ո՛չ հեռացում[100]։ Եւրոպական համայնքներու Արդարատութեան դատարանը կը ճանչնար երկիրներու կողմէ ընդունած փոխհամաձայնութիւններու անվիճելի բնոյթը։ Այնուամենայնիւ, պայմանագրերուն մէջ հեռացման ընթացակարգի բացակայութիւնը բաւարար հիմք չէր, որպէսզի երկիրը որոշէր եւրամիութեան կազմին մէջ մնալու կամ դուրս գալու հարցը[101]։

2016 թուականի Յունիս 23-ին հանրաքուէ կայացաւ Միացեալ Թագաւորութեան՝ Եւրամիութեան մէջ մնալու հարցով, ուր «Դուրս գալ ԵՄ-էն» տարբերակը 51,9 % ձայներով յաղթեց, մինչդեռ «Շարունակել ԵՄ-ի մէջ» տարբերակը ստացաւ 48,1 %, թէեւ Շոտլանտայի, Հիւսիսային Իռլանտայի եւ Ճիպրալթարի մէջ, բացի Լոնտոնի մէջ մեծամասնութիւն կազմելէն, գերակշռեց մնալու տարբերակը[102]։ Հանրաքուէի արդիւնքներէն յետոյ վարչապետ Տեյվիտ Քեմերոնը յայտարատեց իր հրաժարականը, այսպիսով, միեւնոյն տարուան Հուլիս 13-ին Թերեզա Մեյը ստանձնեց անոր պաշտօնը. Տեյվիտ Քեմերոնը պատճառաբանեց, որ նոր ղեկավարութիւնը երկիրը պիտի տանի ընտրուած ուղիով[103]։ Այս հանրաքուէն սկիզբը դրաւ Եւրամիութենէն Միացեալ Թագաւորութեան հեռացման գործընթացին[104]։

Հաստատութենական շրջանակ

Խմբագրել

Կառոյցներ

Խմբագրել
 
Քաղաքներ, ուր կը գտնուին Միութեան տարբեր կառոյցները:

Եւրամիութեան կառոյցները քաղաքական այն օրգանիզմներն ու հաստատութիւններն են, որոնց անդամ երկիրները կու տան իրենց իշխանութեան ու ինքնավարութեան մէկ մասը[105]։

Կանոններն ու ընթացակարգերը, որոնց պիտի հետեւին կառոյցները, կը հաստատուին համաձայնագրերուն մէջ, կը բանակցուին Եւրոպական խորհուրդին կողմէ ու միջկառավարական համաժողովներու մէջ ու կը վաւերացուին ամէն երկրի ազգային խորհրդարանում։ Լիզպոնի պայմանագիրը նորովի կը փոխակերպէ Եւրամիութեան համաձայնագիրը, սակայն նաեւ ԵԳՀ-ն (Եւրամիութեան գործունէութեան համաձայնագիրը)[106]։

Միութեան կանոնակարգային գործունէութեան օրինականութիւնը կրկնակի աղբիւր ունի. մէկ կողմէ՝ Խորհուրդի ու Եւրոպական խորհուրդի գործունէութեան մէջ միջազգային օրինականութիւնը այնքանով, որ Միութիւնը Միջազգային իրաւունքի նորմերով ղեկավարուող միջազգային կազմակերպութիւն է, միւս կողմէ՝ ժողովրդավարութիւնը, քանի որ Եւրոպական խորհրդարանը կը ներառէ իրաւունքի ժողովրդավարական ձեւաւորման սկզբունքը՝ լըլլալով հաստատութիւն մը, որու անդամները կ'ընտրուին անմիջապէս քաղաքացիներու կողմէ։

Լիզպոնի պայմանագիրը ամրացուցած է միջազգային բարձրագոյն շրջանակի պաշտօնական փոխակերպումը եօթ կառոյցներով։ Կարեւորագոյն երեքը որոշումներու կայացման գործընթացին մէջ Եւրոպական Խորհրդարանը, Եւրամիութեան Խորհուրդը եւ Եւրոպական Յանձնաժողովն են։ Մեծ կարեւորութիւն ունի նաեւ Եւրոպական խորհուրդը՝ որպէս կառոյց, որ կը սահմանէ Միութեան ուղղութիւններն ու առաջնահերթութիւնները[105]։

 
Եւրոպական խորհրդարանի նստավայրը Ստրազպուրգի մէջ:
 
ԵՄ խորհուրդի նստավայրը (Պրիւքսէլ):

Այլ կառոյցներ

Խմբագրել
 
Հաշիւներու դատարանի նստավայրը Լիւքսեմպուրկի մէջ:

Վերոնշեալ կառոյցներէն բացի Եւրամիութեան հաստատութենական շրջանակին մէջ առկայ են նաեւ երեք ոչ քաղաքական կառոյցներ՝ Եւրամիութեան Արդարադատութեան Դատարանը, Հաշիւներու Դատարանը եւ Եւրոպական Կեդրոնական Դրամատունը[105][107]։

  • Եւրամիութեան Արդարադատութեան Դատարանը (ԵՄԱԴ) Եւրամիութեան կառոյց է, որ կը կատարէ եւրոպական համայնական իրաւունքի վերահսկման գործառոյթ, եւ որն ունի դատական ու վերազգային բնոյթ։ ԵՄԱԴ-ի դատավճիռները պարտադիր բնոյթ ունին անդամ երկիրներուն համար։ Եւրամիութեան Արդարադատութեան դատարանը Միութեան իրաւական կարգաւորումներու երաշխաւորն է, որուն կը մասնակցին նաեւ ազգային միւս դատական համակարգերը[108]։
  • Հաշիւներու Դատարանը Եւրամիութեան հաշուեքննիչ մարմինն է։ Կը վերահսկէ եւրոպական ֆոնտերու ճիշդ բաշխումը ինչպէս կառոյցներու, մարմիններու ու համակարգերու, այնպէս ալ անդամ երկիրներու միջեւ[109]։
  • Եւրոպական Կեդրոնական Դրամատունը (ԵԿԲ) եւրոպական միասնական դրամի՝ Եւրոյի կեդրոնական դրամատունն եւ եւրոհամակարգի գլխավոր առանցքը։ ԵԿԲ-ն կեդրոնական դրամատուներու եւրոպական համակարգի անբաժան մասն է[110]։

Օրգաններ եւ օրգանիզմներ

Խմբագրել

Օրգանները համարժէք են աւելի փոքր շրջանակ ունեցող կառոյցներու (թէեւ նման կարգավիճակ չունին)։ Թէեւ անոնց գործառոյթները յստակ են, ունին պարտականութիւններ, որոնք սովորական կառավարումէն շատ աւելի են, անոնք իրենց գործառոյթներուն մէջ անկախութիւն ունին[111]։ Օրգանիզմները միւս կառոյցներուն կից համակարգեր են, սակայն պարտաւորութիւններու ինքնավարութեամբ։

  • Եւրոպական տնտեսական ու սոցիալական կոմիտէն (ԵՏՍԿ) ստեղծուած է եւրոպական տնտեսական համայնքի (ներկայիս Եւրամիութեան նախատիպի) կողմէ 1957 թուականին՝ Եւրոպայի տնտեսական ու սոցիալական տարբեր խումբերու շահերը ներկայացնելու նպատակով[112]։
  • Շրջաններու կոմիտէն (ՇԿ) Եւրամիութեան տեղական ու շրջանային ներկայացուցիչներու հաւաքն է, որու միջոցով անոնք կրնան ներկայացուիլ Միութեան օճախին մէջ։ Կրթութեան, երիտասարդութեան, մշակոյթի, առողջապահութեան եւ այլ հարցերով ան կը խորհրդակցի Եւրամիութեան խորհուրդին, Եւրոպական Խորհրդարանին ու Եւրոպական Յանձնաժողովին հետ[113]։
  • Ներդրումներու Եւրոպական Դրամատունը (ՆԵԲ) Եւրամիութեան համայնական ֆինանսաւորման օրգանն է։ Ստեղծուած է 1958 թուականին Հռոմի համաձայնագրի շրջագիծին մէջ եւ կը գտնուի Լիւքսեմպուրկի մէջ։ Առաջադրանք ունի նպաստելու համայնական տարածքի հաւասար զարգացումին, տնտեսական ներդրման ու ընկերային համախմբուածութեան միջոցով[114]։
  • Եւրոպական Ժողովրդի Պաշտպանը (ԵԺՊ) կրնայ ընդունիլ Եւրամիութեան քաղաքացիներուն կամ ֆիզիքական ու իրաւաբանական անձանց՝ կառոյցներու կամ համայնական օրգաններու գործունէութեան հետ կապուած բողոքները (բացառութեամբ Արդատադատութեան դատարանի կամ Առաջին ատեանի դատարանի)։ Պաշտպանը կ'առաջադրուի Եւրոպական Խորհրդարանին կողմէ ամէն ընտրութենէ յետոյ եւ օրէնսդիր մարմնի ղեկավարման ամբողջ ընթացքին համար։ Նստավայրը Սթրազպուրկ է[115]։

Գործակալութիւններ

Խմբագրել
 
Ձկնորսութեան վերահսկման գործակալութեան նստավայրը Վիկոյի մէջ:

եւրոպական գործակալութիւնները մասնագիտացված օրգաններ են, որոնք զբաղվում են եւրամիութեան կառուցվածքի որեւէ հատուկ ոլորտով (գիտական, տեխնիկական, իրաւական կամ սոցիալական)։ Գտնվում են ԵՄ անդամ երկիրներում։ Դրանց գործառույթը անդամ երկիրներու միջեւ համագործակցութեան ապահովումն ու իրենց գործունեութեան շրջանակներում քաղաքացիներուն օգնութիւն տրամադրելն է[116]։

Այս գործակալութիւնները զգալիորեն նպաստել են ԵՄ արդյունավետ գործունեութեանը շնորհիվ համայնական տարբեր ոլորտներում իրենց մասնագիտացվածութեան։ Լինելով հիմնականում ապակեդրոն ու անկախ կառոյցներ՝ նպաստել են ԵՄ բազմազգ բնույթի ամրապնդմանը[117]։

Գործակալութիւնները բաժանվում են 2 խմբի մեջ ներառված 4 կարգի. կարգավորող եւ գործադիր գործակալութիւններ[117]։ Կարգավորող գործակալութիւնները, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են 3 կարգի, ապակեդրոն են ու զբաղվում են անժամանակ որեւէ գործունեութեամբ, հայտնի են որպէս երեք սյուներու գործակալութիւններ։ Վերջինները՝ գործադիր գործակալութիւնները, գտնվում են եւրոպական յանձնաժողովի նստավայրում (Բրյուսել կամ Լիւքսեմպուրկ) եւ ստեղծվել են որոշակի ժամանակով, որպէսզի որեւէ հատուկ առաջադրանք իրագործեն[117]։

Գիտութիւն եւ արհեստագիտութիւն

Խմբագրել

Տիեզերքի հետազօտութեան ոլորտով Եւրոպայի մէջ կը զբաղի Եւրոպական Տիեզերական Գործակալութիւնը (անգլ.՝ ESA): Անոր հետ կը համագործակցին եւրոպական 18 երկիրներ[118], թէեւ կը սպասուի, որ Եւրամիութեան 2004 եւ 2007 թուականներու ընդլայնման հետեւանքով գործակալութեան կը միանան նաեւ այլ երկիրներ[119]։ Նստավայրը Փարիզ է։ Վայրը, ուրկէ կ'իրագործուին գործակալութեան Արիանէ սարքի գործարկումները, Գուորոյի տիեզերական նաւահանգիստն է՝ ֆրանսական Կվիանայի մէջ[120]։

Աթոմային ֆիզիքայի ոլորտին մէջ կ'առանձնանայ Աթոմական հետազօտութեան Եւրոպական կազմակերպութիւնը (անգլ. աւելի յայտնի որպէս CERN՝)[121] մասնիկային ֆիզիքայի ոլորտին մէջ համաշխարհային մակարդակի հետազօտութիւններու ամէնամեծ տարրալուծարանը[122]։ Կը գտնուի Ֆրանսայի եւ Զուիցերիայի սահմանին՝ Մեյրին (Ժնեւի գանթոնին մէջ) եւ Սան-Ժենիս-Բոուլի (Անինի շրջանին մէջ) համայնքներու միջեւ։ Ներկայիս կան անդամ 20 երկիրներ, իսկ եւրոպական յանձնաժողովը կը գործէ որպէս դիտորդ[123]։ Անոր լաւագոյն արտադրանքներէն մէկը Մեծ հատրոնային բախիչն է[122], որմէ գիտնականներն ու հետազօտողները մեծ սպասելիքներ ունին։

Հայաստան եւ Եւրամիութիւն

Խմբագրել
 

Հայաստանը Եւրոպական Միութեան Հարեւանութեան Քաղաքականութեան մասնակից է։ Համապատասխան Գործընկերութեան եւ Համագործակցութեան Համաձայնագիրը ստորագրուած է 1999 թ. Յունիսին, իսկ Գործողութիւններու Ծրագիրը՝ 13 Նոյեմբեր 2006-ին։

Եւրոնյուզ

 
European Commission

Ծանօթագրութիւններ

Խմբագրել
  1. ↑ El portal de la Unión Europea (2007)։ «Tratados y legislación»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 6 de octubre de 2010-ին։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2011 
  2. ↑ 2009։ «Tratado de Lisboa: la Unión Europea en el Mundo»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 7 de diciembre de 2011-ին։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2011 
  3. ↑ Portal de la Comisión Europea (4 de mayo de 2010)։ «Políticas»։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2010 
  4. ↑ Portal de la Unión Europea (2009)։ «Tratado de Lisboa: Una Europa más democrática y transparente»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011 թ․ հոկտեմբերի 4-ին։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2011 
  5. ↑ Parlamento Europeo։ «El poder legislativo»։ արտագրուած է՝ 29 de octubre de 2011 
  6. ↑ 6,0 6,1 Parlamento Europeo։ «El procedimiento legislativo ordinario»։ արտագրուած է՝ 29 de octubre de 2011 
  7. ↑ «La UE, Nobel de la Paz»։ El Mundo։ 12 de octubre de 2012։ արտագրուած է՝ 12 de octubre de 2012 
  8. ↑ Nobel Prize (12 de octubre de 2012)։ «The Nobel Peace Prize 2012» (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 12 de octubre de 2012 
  9. ↑ Fundación Princesa de Asturias (21 de junio de 2017)։ «Unión Europea. Premio Princesa de Asturias de la Concordia 2017»։ Premios Príncipe de Asturias 
  10. ↑ «Germany seeks to enshrine EU flag»։ The Daily Telegraph (անգլերեն)։ 11 de diciembre de 2007։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008 թ․ ապրիլի 16-ին։ արտագրուած է՝ 9 de mayo de 2009 
  11. ↑ «Final Act» (PDF)։ Council of the European Union (անգլերեն)։ 3 de diciembre de 2007։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016 թ․ մարտի 3-ին։ արտագրուած է՝ 1 de enero de 2013 
  12. ↑ «La Bandera Europea (Portal de la Unión Europea)»։ արտագրուած է՝ 29 de junio de 2009 
  13. ↑ «Portal de la Unión Europea»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 20 de diciembre de 2008-ին։ արտագրուած է՝ 3 de enero de 2009 
  14. ↑ «Portal del Consejo de Europa» (անգլերեն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 27 de noviembre de 2009-ին։ արտագրուած է՝ 28 de octubre de 2011 
  15. ↑ «Portal de la Unión Europea»։ արտագրուած է՝ 3 de enero de 2009 
  16. ↑ «EUROPA - The EU at a glance - The symbols of the EU - United in diversity (EU's official website)» (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 28 de octubre de 2011 
  17. ↑ George F. Simons, Arjen Bos (2002)։ Eurodiversity: A Business Guide to Managing Difference։ Butterworth-Heinemann։ ISBN 0877193819 
  18. ↑ «Une devise pour l'Europe» (Francés)։ արտագրուած է՝ 17 de septiembre de 2011 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Portal de la Unión Europea։ «El himno europeo» (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 28 de octubre de 2011 
  20. ↑ 20,0 20,1 europa.eu։ «Día de Europa»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012 թ․ հունվարի 2-ին։ արտագրուած է՝ 26 de mayo de 2008 
  21. ↑ EUROPA։ «La Declaración de 9 de mayo de 1950»։ արտագրուած է՝ 28 de octubre de 2011 
  22. ↑ Deutsche Welle 23.03.2007 (2007)։ «The Day the EU Was Born» (անգլերեն)։ արտագրուած է՝ 26 de mayo de 2008 
  23. ↑ «Cincuenta dates después»։ 16 de septiembre de 2011։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012 թ․ ապրիլի 15-ին։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011 
  24. ↑ «Costes y consecuencias de la guerra»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 3 de septiembre de 2011-ին։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011 
  25. ↑ Würth España։ «Würth España»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011 թ․ սեպտեմբերի 12-ին։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011։ «Alemania devastada por la guerra» 
  26. ↑ «Una galería berlinesa desvela raras imágenes aéreas de la ciudad devastada por la guerra»։ El País։ 6 de mayo de 2011։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011 
  27. ↑ «Declaración de Guerra de Gran Bretaña (3-9-1939)»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016 թ․ մարտի 3-ին։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011 
  28. ↑ «Cambios político-territoriales»։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011։ «Alemania perdió amplias áreas, el 15,5 % del total de su territorio y el 10% de su población» 
  29. ↑ Juan Carlos Ocaña (2003)։ «La Conferencia de Yalta»։ արտագրուած է՝ 31 de julio de 2013 
  30. ↑ Fondation Robert Schuman (1949)։ «Confiance et vigilance à l’égard de la jeune République fédérale» (francés)։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2011 
  31. ↑ Benedicto Cuervo Álvarez (18 de enero de 2011)։ «Antecedentes de la Comunidad Económica Europea 1945-1956 II»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019 թ․ փետրվարի 11-ին։ արտագրուած է՝ 20 de septiembre de 2011 
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 Comisión Europea (8 de mayo de 2012)։ «Robert Schuman: el arquitecto del proyecto de integración europea»։ արտագրուած է՝ 31 de marzo de 2013 
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 Juan Carlos Ocaña։ «La historia de la Unión Europea. La ciudadanía europea - Del fin de la guerra a la Declaración Schuman (1945-1950)»։ արտագրուած է՝ 31 de enero de 2012 
  34. ↑ EUROPA։ «Símbolos de la Unión Europea > Día de Europa»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012 թ․ հունվարի 2-ին։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011 
  35. ↑ EUROPA։ «La Declaración de 9 de mayo de 1950»։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011 
  36. ↑ «Robert Schuman. 1950»։ El Mundo։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2011 
  37. ↑ Rafael Calduch։ «Los fundamentos que sustentan la integración europea»։ արտագրուած է՝ 31 de enero de 2012 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 38,5 38,6 El portal de la Unión Europea (2007)։ «Tratados y legislación»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 6 de octubre de 2010-ին։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2011 
  39. ↑ «Tratado de la Comunidad Europea de Defensa - 27 de mayo de 1952»։ արտագրուած է՝ 17 de septiembre de 2011 
  40. ↑ Yárnoz Carlos (14 de marzo de 1988)։ «La Unión Europea Occidental decidirá el mes próximo si invita a España a incorporarse»։ El País։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2011 
  41. ↑ «La Unión Europea Occidental anuncia su disolución»։ Público։ 31 de marzo de 2010։ արտագրուած է՝ 17 de septiembre de 2011 
  42. ↑ EUROPA։ «Tratado constitutivo de la Comunidad Europea de la Energía Atómica (Euratom)»։ արտագրուած է՝ 17 de septiembre de 2011 
  43. ↑ Europa (2007)։ «Consejo Europeo»։ արտագրուած է՝ 29 de marzo de 2008 
  44. ↑ «El Acta Única Europea»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011 թ․ նոյեմբերի 24-ին։ արտագրուած է՝ 21 de septiembre de 2011 
  45. ↑ EUROPA։ «El Acta Única Europea»։ արտագրուած է՝ 21 de septiembre de 2011 
  46. ↑ www.europa.eu։ «Pilares de la Unión Europea»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013 թ․ նոյեմբերի 9-ին։ արտագրուած է՝ 13 de julio de 2013 
  47. ↑ ULRICH K. PREUB։ «Reflexiones preliminares sobre el concepto de «ciudadanía europea»»։ արտագրուած է՝ 16 de septiembre de 2011 
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 Comisión Europea։ «La historia de la Unión Europea»։ արտագրուած է՝ 31 de marzo de 2013 
  49. ↑ Tratado de Ámsterdam։ «Derechos fundamentales y no discriminación»։ արտագրուած է՝ 13 de septiembre de 2011։ «La ambición de los redactores del Tratado de Ámsterdam es confirmar formalmente el respeto de los derechos humanos. [...] Dispone que la Comunidad tenga por misión promover un desarrollo armonioso y equilibrado» 
  50. ↑ Parlamento Europeo (2 de octubre de 1997)։ «Tratado de Ámsterdam»։ արտագրուած է՝ 27 de octubre de 2011։ «promover el progreso social y econömico de sus pueblos, teniendo en cuenta el principio de desarrollo sostenible» 
  51. ↑ «Los espdateles dicen 'sí' a la Constitución Europea»։ El Mundo։ 21 de febrero de 2005։ արտագրուած է՝ 26 de octubre de 2011 
  52. ↑ ISABEL FERRER (2 de junio de 2005)։ «Holanda también rechaza la Constitución»։ արտագրուած է՝ 25 de junio de 2010 
  53. ↑ El Mundo/Agencias (30 de mayo de 2005)։ «Francia rechaza la Constitución y provoca una grave crisis en Europa»։ արտագրուած է՝ 25 de junio de 2010 
  54. ↑ Reuters (10 de julio de 2005)։ «Luxemburgo aprueba la Constitución Europea»։ արտագրուած է՝ 25 de junio de 2010 
  55. ↑ «Reflexión y debate por la Constitución Europea»։ արտագրուած է՝ 13 de septiembre de 2011։ «Señor presidente, yo creo que ahora empieza el periodo de reflexión y debate que hasta ahora había sido un periodo de reflexión y silencio» 
  56. ↑ Consejo Europeo (25 de marzo de 2007)։ «Declaración con ocasión del quincuagésimo aniversario de la firma de los Tratados de Roma»։ արտագրուած է՝ 25 de junio de 2010 
  57. ↑ «Declaración de Berlín»։ 25 de marzo de 2007։ արտագրուած է՝ 13 de septiembre de 2011։ «La Unión Europea es nuestra respuesta a ellos. Sólo unidos podemos preservar en el futuro nuestro ideal europeo de sociedad, en beneficio de todos los ciudadanos y las ciudadanas de la Unión Europea» 
  58. ↑ «Los 27 firman la Declaración de Berlín y se comprometen a zanjar la crisis de la UE»։ El Mundo։ 25 de marzo de 2007։ արտագրուած է՝ 13 de septiembre de 2011 
  59. ↑ elmundo.es/agencias (13 de diciembre de 2007)։ «La UE firma en Lisboa el tratado con el que busca superar su crisis»։ արտագրուած է՝ 25 de junio de 2010 
  60. ↑ «Diario Oficial n° C 306 de 17 de diciembre de 2007»։ eur-lex.europa.eu/։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 9 de marzo de 2009-ին։ արտագրուած է՝ 9 de mayo de 2009 
  61. ↑ 61,0 61,1 «El Tratado de Reforma de la UE – las principales novedades de un vistazo»։ Magazine Deutschland։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 7 de febrero de 2010-ին։ արտագրուած է՝ 9 de mayo de 2009 
  62. ↑ Comisión Europa. Representación en España (15 de septiembre de 2010)։ «Principales novedades del Tratado de Lisboa: Podcast UE»։ արտագրուած է՝ 30 de enero de 2012 
  63. ↑ «Confirmado: la Unión Europea, en recesión»։ BBC։ 13 de febrero de 2009։ արտագրուած է՝ 13 de septiembre de 2011 
  64. ↑ «Los croatas dan un claro apoyo a la adhesión en la UE en 2013»։ El País։ 22 de enero de 2012։ արտագրուած է՝ 22 de enero de 2012 
  65. ↑ «El Proceso de estabilización y asociación»։ El portal de la Comisión Europea։ 15 de junio de 2010։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 11 de agosto de 2011-ին։ արտագրուած է՝ 25 de junio de 2010 
  66. ↑ BBC (4 de octubre de 2005)։ «UE inicia diálogo con Turquía»։ արտագրուած է՝ 29 de junio de 2007 
  67. ↑ www.publico.es (24 de marzo de 2017)։ «Los retos de una UE con un mañana incierto»։ արտագրուած է՝ 12 de junio de 2017 
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 «Estados miembros de la UE»։ El Portal de la UE։ 2010։ արտագրուած է՝ 25 de junio de 2010 
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 Comisión Europea (23 de agosto de 2012)։ «Política regional y regiones ultraperiféricas» 
  70. ↑ «Estados candidatos de la UE»։ El Portal de la UE։ 2010։ արտագրուած է՝ 25 de junio de 2010 
  71. ↑ EUROPA։ «Los principios fundacionales de la Unión»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011 թ․ նոյեմբերի 30-ին։ արտագրուած է՝ 21 de septiembre de 2011։ «El único precedente es la retirada de Groenlandia en 1985» 
  72. ↑ EUROPA։ «1945-1959 Europa por la paz – los albores de la cooperación»։ արտագրուած է՝ 17 de septiembre de 2011։ «Estados miembros fundadores: Alemania, Bélgica, Francia, Italia, Luxemburgo y Países Bajos» 
  73. ↑ EUROPA։ «Cronología de la integración europea»։ արտագրուած է՝ 23 de agosto de 2012 
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 CIA։ «The World Factbook» (անգլերեն)։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2009 թ․ սեպտեմբերի 12-ին։ արտագրուած է՝ 23 de agosto de 2012 
  75. ↑ Gobierno de Canarias (23 de agosto de 2012)։ «Estrategia para las regiones ultraperiféricas: logros y perspectivas» [permanent dead link]Կաղապար:Չաշխատող արտաքին հղում
  76. ↑ «Las regiones ultraperiféricas Regiones de Europa, de ventajas y de oportunidades»։ Portal de la Unión Europea։ 25 de junio de 2010 
  77. ↑ Artículo 355 párrafo 5 del TFUE
  78. ↑ Artículo 355 párrafo 4 del TFUE
  79. ↑ «Directiva 2006/112/CE del Consejo, de 28 de noviembre de 2006, relativa al sistema común del impuesto sobre el valor añadido» , 32006L0112
  80. ↑ Diario Oficial de la Unión Europe (30 de septiembre de 2011)։ «Países y territorios de ultramar a los que se aplicarán las disposiciones del title IV de la Parte III de la Constitución» 
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 81,3 81,4 El portal de la UE (27 de marzo de 2010)։ «Criterios de adhesión (criterios de Copenhague)»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 7 de abril de 2010-ին 
  82. ↑ Comisión Europea (31 de marzo de 2013)։ «Relaciones exteriores UE - Turquía»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013 թ․ մայիսի 8-ին։ արտագրուած է՝ 2019 թ․ հունվարի 28։ «1999 - El Consejo de UE Helsinki reconoce a Turquía la calidad de país candidato a la UE en pie de igualdad con otros países candidatos.» 
  83. ↑ 83,0 83,1 Comisión Europea (18 de diciembre de 2012)։ «Check current status» (անգլերեն) 
  84. ↑ «Montenegro, candidato oficial a entrar en la UE»։ elmundo.es։ 2010 
  85. ↑ 85,0 85,1 EFE (2 de marzo de 2012)։ «La UE acuerda que Serbia sea candidato oficial a la adhesión»։ www.lavanguardia.com 
  86. ↑ IGNACIO FARIZA (2014 թ․ հունիսի 24)։ «Los Veintiocho otorgan a Albania el estatus de país candidato a la adhesión»։ www.elpais.com 
  87. ↑ El País (14 de octubre de 2009)։ «La UE abre la puerta a Croacia y Macedonia pero pone trabas a Turquía» 
  88. ↑ 88,0 88,1 Distr. general del Consejo de Seguridad de la ONU (10 de junio de 1999)։ «Resolución 1244 (1999)»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 13 de agosto de 2011-ին 
  89. ↑ EFE (6 de abril de 2010)։ «La UE y EEUU piden a Bosnia un avance en sus reformas»։ www.laverdad.es 
  90. ↑ EFE (6 de abril de 2010)։ «Moratinos visita Sarajevo para desbloquear camino de Bosnia a la UE y a la OTAN»։ www.laverdad.es 
  91. ↑ agencias (18 de febrero de 2008)։ «La UE califica a Kosovo de "caso único" y deja a cada miembro su reconocimiento»։ www.elpais.es 
  92. ↑ Parlamento Europeo (14 de septiembre de 2011)։ «El Espacio Económico Europeo (EEE)» 
  93. ↑ Noruega. Portal oficial en España (31 de marzo de 2013)։ «Noruega y la Unión Europea»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012 թ․ հունիսի 28-ին։ արտագրուած է՝ 2019 թ․ հունվարի 28 
  94. ↑ Vein Roald Hansen (29 de octubre de 2011)։ «Vårt skjulte EU-medlemskap (Nuestra adhesión oculta a la UE)» (Noruego) 
  95. ↑ Timothy Garton Ash (29 de octubre de 2011)։ «Noruega, el paraíso vikingo» 
  96. ↑ EUROPA PRESS (1 de julio de 2013)։ «Islandia frena las negociaciones para adherirse a la Unión Europea»։ www.lavozdegalicia.es 
  97. ↑ «Suiza suprime sus controles fronterizos tras ingresar en el espacio Schengen»։ 29 de octubre de 2011 
  98. ↑ swissworld.org (29 de octubre de 2011)։ «Relaciones internacionales» 
  99. ↑ «Rechazo en Suiza a negociaciones inmediatas de ingreso a UE»։ 29 de octubre de 2011 
  100. ↑ EUROPA (16 de septiembre de 2011)։ «El Tratado en pocas palabras»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին։ արտագրուած է՝ 2019 թ․ հունվարի 28։ «El Tratado de Lisboa prevé explícitamente por primera vez la posibilidad de que un Estado miembro se retire de la Unión» 
  101. ↑ Urrea Corres Mariola (2008)։ La efectividad del derecho de retirada, el sistema de reforma y las cooperaciones reforzadas: una incógnita que condiciona el proceso de integración de la Unión։ ISBN 978-84-96717-96-1 
  102. ↑ «El Brexit gana el referendo: Reino Unido elige salir de la Unión Europea. ¿Qué pasa ahora?» 
  103. ↑ «David Cameron dimitirá como primer ministro británico tras la victoria del Brexit» 
  104. ↑ «Aseguran que Reino Unido dejaría la UE a fines de 2019 - La Tercera.cl»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016 թ․ օգոստոսի 16-ին։ արտագրուած է՝ 2019 թ․ հունվարի 28 
  105. ↑ 105,0 105,1 105,2 EUROPA (14 de septiembre de 2011)։ «Instituciones y organismos de la UE»։ «comparten su soberanía para ser más fuertes y tener una influencia mundial» 
  106. ↑ «El Tratado de Lisboa: introducción»։ www.europa.eu/։ 31 de marzo de 2013 
  107. ↑ Diario oficial de la Unión Europea (30 de marzo de 2010)։ «Versión consolidada del Tratado de la Unión Europea» 
  108. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011)։ «El Tribunal de Justicia de la Unión Europea» 
  109. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011)։ «Tribunal de Cuentas de la UE» 
  110. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011)։ «Banco Central Europeo» 
  111. ↑ «Tratado de funcionamiento de la Unión Europea»։ 17 de septiembre de 2011 
  112. ↑ Comité Económico y Social Europeo (17 de septiembre de 2011)։ «Comité Económico y Social Europeo (CESE)» 
  113. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011)։ «Comité de las Regiones»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին։ արտագրուած է՝ 2019 թ․ հունվարի 28 
  114. ↑ «À propos de la BEI» (francés)։ 1 de noviembre de 2009 
  115. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011)։ «El Defensor del Pueblo Europeo» 
  116. ↑ EUROPA (14 de septiembre de 2011)։ «Agencias de la UE»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին։ արտագրուած է՝ 2019 թ․ հունվարի 28 
  117. ↑ 117,0 117,1 117,2 Comisión de las Comunidades Europeas (11 de marzo de 2008)։ «Agencias europeas – Orientaciones para el futuro» 
  118. ↑ ESA (31 de marzo de 2013)։ «Datos de la ESA, ¿Qué es la ESA?»։ www.esa.int 
  119. ↑ ESA (13 de septiembre de 2011)։ «New Member States» (անգլերեն) 
  120. ↑ ESA (31 de marzo de 2013)։ «La ampliación del puerto espacial europeo»։ www.esa.int 
  121. ↑ CERN (21 de enero de 2009)։ «Le nom CERN» (francés) 
  122. ↑ 122,0 122,1 Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación (30 de enero de 201%)։ «CERN (Organización Europea para la Investigación Nuclear)»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019 թ․ հունվարի 22-ին։ արտագրուած է՝ 2019 թ․ հունվարի 28 
  123. ↑ CERN (13 de septiembre de 2011)։ «CERN in a nutshell» (անգլերեն) 


Մէջբերման սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "nota", but no corresponding <references group="nota"/> tag was found

Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Եւրոպական_Միութիւն&oldid=230714» էջէն