Սարի Աղջիկ

"Սարի Աղջիկ"
Song
Ժանր	Ժողովրդական երգ

«Սարի աղջիկ» (յայտնի է նաեւ՝ «Սարի Կելին» (Sarı Gelin), որ թրքերէնովով կը նշանակուի «դեղին հարս»^[2] կամ «նորահարս»^[3]) հայկական^[4]^[5]^[6]^[7] ժողովրդական երգ է, որ նաեւ՝ տարածուած է Իրանի, Իրաքի, Թուրքիոյյ եւ Ազրպէյճանի մէջ։ Ազրպէյճանը եւ Թուրքիան կը ժխտեն երգին հայկական ծագումը եւ կը շեշտեն թէ՛ ազրպէյճանական/թուրքական ծագում ունի «Սարի աղջիկ» երգը։ Երգի մեղեդային կառուցուածքը, հիմքն ու լադերը հայկական են։ Միայն հայերէն տարբերակի մէջեն բառերը վանկերով կը համապատասխանէ մեղեդիի կառուցուածքին, իսկ՝ թրքերէն ու ազրպէյճաներէն թարգմանութիւններուն մէջ՝ (վերնագրուած է «Սարի Կելին») անհամապատասխանութիւն կայ։ Այս վիճելի մեղադրանքներու դէմ հայ ժողովուրդը կը մեղադրէ, որ երգը թուրքերու կողմէն գողցուեր ու թրքացուեր է^[8] Երգը յայտնի էր՝ Թուրքիոյ հայաբնակ գաւառներուն մէջ, դեռեւս 19-րդ դարուն։ Երգը յայտնի է վիրահայերու շրջանին մէջ, որովհետեւ անոնց մեծ մասը Էրզրումէն Ցեղասպանութեան տարիներուն ու ատոնցմէ ետք, գաղթած հայերն են եւ անոնց սերունդները։ Հայոց ցեղասպանութենէն փրկուածներու սերունդները երգը կ'երգեն աշխարհի տարբեր երկիրներուն մէջ։^[9]

2009 թ. , Թուրքիան հակահայկական եւ Հայոց ցեղասպանութիւնը ժխտող ֆիլմ ցուցադրած է թուրք երեխաներու դպրոցներուն մէջ «Սարը Կելին» (Sarı Gelin) անունով։^[10] : Երգի թրքական տարբերակին մէջ, թուրքը կը սիրահարուի հայուհիին, սիրոյ պատմութիւնը տեղի կ'ունենայ Էրզրումի մէջ, որուն բնակչութեան 50%-ը մինչեւ ցեղասպանութիւնը կը կազմէին հայերը։^[9]

Կատարումներ

Բացի անոնցմէ, որ երգը երգած են Հայոց Ցեղասպանութենէն փրկուածներու սերունդները Վրաստանի , Ֆրանսայի, ԱՄՆ-ի , Լատինական Ամերիկայի երկիրներուն, Սուրիոյ, Լիոանանի, Իրանի, Աւստրալիոյմէջ, երգը բաւական յայտնի եղած է Խորհրդային Հայաստանի մէջ։

Հաշուի առնելով երգի տարածուածութիւնը ժողովրդական լայն զանգուածներու շրջանին մէջ՝ հայ անուանի երգիչ-երաժիշտները խորհրդային տարիներուն ստանձնած են ատոր ձայնագրութիւնը քանի մը հայերէն տարբերակներով։ Մեզի հասած ձայնագրութիւնները ստեղծուած են 1930-70-ականներու ընթացքին. առաւել ճանչցուած ու սիրուած են Շարա Տալեանի, Ֆլորա Մարտիրոսեանի, Պաւէլ Լիսիցեանի, Ռուբէն Մաթէւոսեանի կատարումները։ Մեր ժամանակներուն, երգը ողջ մնացած է մարդոց յիշողութեան մէջ Ֆլորա Մարտիրոսյանի, Արտօ Թունջպոյաճեանի կատարումներով, Ճիւան Գասպարեանի, Գէորգ Դաբաղեանի դուդուկային մեղեդային մատուցմամբ։

Թուրքիոյ մէջ, բնակող՝ Արամ Տիգրան անունը կրող հայ երգիչը մշակած է երգի քրտերէն տարբերակը, ուր սակայն պահպանուած է «Սարի Աղջիկ» արտայայտութիւնը։ Ընդ որուն մէջ, երգը հայերէն կատարած են նաեւ՝ քիւրտ երգչուհի՝ Նիլիֆեր Աքբարը, թուրք ճանչցուած երգիչ՝ Յաւուզ Պինկոլը։ Վերջին շրջանին, Ազրպէյճանը կրկին աղմուկ բարձրացուց. «The Voice» երաժշտական լայնամասշտաբ նախագիծի թրքական՝ «Թուրքիոյ ձայնը» տարբերակին մէջ, երգը յաճախ կը կատարեն՝ զայն նշելով իբրեւ «ժողովրդական» կամ «անյայտ հեղինակի», սակայն ոչ իբրեւ՝ «ազրպէյճանական»։^[8]

Երգի Բառերը

Վարդ սիրեցի՝ փուշ դառաւ,
Տլէ եաման,
Գնաց, ուրիշին առաւ…
Ա՜խ, մերըդ մեռնի,
Սարի աղջիկ, օ՜յ, օ՜յ,
Քարի աղջիկ, օյ, օյ,
Քար սիրտ աղջիկ, օյ, օյ,
Չար սիրտ աղջիկ։
Գնաց, ուրիշին առաւ,
Տլէ եաման, լէյլի ճան, ճան։
Մինուճարիս մեղքացիր,
Տլէ եաման,
Թոյն մը ածա՛ թեժ վերքիս…
Ա՜խ մերըդ մեռնի,
Սարի աղջիկ, օ՜յ, օ՜յ…
Քարի աղջիկ, օյ, օյ,
Քար սիրտ աղջիկ, օյ, օյ,
Չար սիրտ աղջիկ։
Թոյն մը ածա՛ թեժ վերքիս…
Տլէ եաման, լէյլի ճան, ճան։
Եղնիկ եմ՝ նետը կրծքիս,
Տլէ եաման,
Տիրած ես խելք ու մտքիս…
Ա՜խ մերըդ մեռնի, սարի աղջիկ, օ՜յ, օ՜յ…
Քարի աղջիկ, օյ, օյ,
Քար սիրտ աղջիկ, օյ, օյ,
Չար սիրտ աղջիկ։
Տիրած ես խելք ու մտքիս…
Տլէ եաման, լէյլի ճան, ճան։

Փաստեր

1999 թուականին, երգը հայերէն հնչած է թրքական «Տիկին Սալքըմի անդամանդները» (թրք.՝ Salkım Hanım'ın Taneleri) ֆիլմին մէջ։^[8]
1999 թուականին, թուրք երգահան՝ Շանար Յուրդաթափանն ըսած է. «Թուրքիոյ մէջ տարածուած «Սարի Կելին» երգը հայկական է»։^[8]
2006 թուականին, մամուլի եւ հաղորդակցութեան գիծով գիտութիւններու թեկնածու Կէոքճէն Քարանֆիլն ըսած է. «Սարի Կելինը հայկական երգ է, որ դարերու ընթացքին, թուրքական մշակոյթի մէկ մասը դարձած է»։^[9]
2007 թուականին, երգը հնչած է Թուրքիոյ մէջ հայազգի լրագրող՝ Հրանդ Տինքի յուղարկաւորութեան ժամանակ։ Այն մինչ օրս, ամէն տարի կը կատարեն Տինքի յիշատակին նուիրուած միջոցառումներուն։^[9]
2011 թուականին, Թուրքիոյ արտգործնախարար՝ Ահմատ Տաւութօղլուն ըսած է. «Սարի Կելինը հայկական ծագում ունի»։^[9]
2012 թուականին, թուրք յայտնի երգչուհի՝ Սեզէն Աքսուն հայերէն երգած է երգը Թուրքիոյ մէջ, հայկական «Վարդանանց» երգչախմուբին հետ։ Կատարումը տեղ գտած է անոր “Kök” ալպոմին մէջ։^[8]
2012 թուականին, լրագրող Մուրաթ Էրթաշն ըսած է. «Ժողովրդական երգ «Սարի Գելինը» մեր երկրին եւ Էրզրում քաղաքին մէջ մինչ օրս կ'երգեն հայերէն»։^[9]
2013 թուականին, հայ երգիչ Անտրէն թողարկած է երգի իր տարբերակը, որուն համար նաեւ նկարահանուած է տեսահոլովակ։^[11]
2014 թուականին, «Սարի Աղջիկ» երգի իր տարբերակը ներկայացուցած է հայ երգչուհի՝ Էմմին։ Ան նոյնպէս տեսահոլովակ նկարահանած է։^[12]

Ծանօթագրութիւններ

↑ Երգի մեղեդին կը կատարէ հայ տուտուկահար՝ Ճիվան Գասպարեանը
↑ Սարի Կելինի բուն նշանակութիւնը վիճաբանութեան առարկայ է, եւ տարբեր կարծիքներ կան ատոր վերաբերեալ։ Երգի իրական անուանումը՝ Սարի Աղջիկն է։ Աւելի տեղեկութիւններու համար այցելել այս կայքը՝ Ի՞նչ է նշանակում «Սարը գելին» Archived 2020-07-23 at the Wayback Machine.
↑ «Կարսէն մինչեւ Կանը»։ Հրապարակ.am։ արտագրուած է՝ 2009, Մայիսի 12
↑ «Sanar Yurdatapan, 'Turkey: censorship past and present', Shoot the Singer!: Music Censorship Today. Edited by Marie Korpe. (Zed Books: New York, 1994), 190.»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-11-04-ին։ արտագրուած է՝ 2015-09-21
↑ Baydar, Yavuz. Today's Zaman. Փետրուար 20, 2009. Վերցուած է Յուլիս 05, 2009 Հատուած: "referring to an old Armenian song "Sarı Gyalin", later adopted into Turkish."^{[permanent dead link]}
↑ Today's Zaman. Փետրվարու 20, 2009.^{[permanent dead link]}
↑ Erdem, Suna. The Times. Փետրուար 28, 2009:
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 ^8,4 «5 փաստ երգի մասին»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-02-09-ին։ արտագրուած է՝ 2015-09-21
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 ^9,5 Մէջբերման սխալ՝ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Սարի Աղջիկ
↑ «Թրքական իշխանութիւններու հակահայկական քարոզջութեան պտուղները»։ Պանորամա.am։ արտագրուած է՝ 2009 թ., Մայիս 12
↑ Սարի աղջիկը հայկական երգ է ռազմական օփերացիան իրականաոցուեցաւ. Անտրէ
↑ Էմմին ներկայացուցած է «Սարի Աղջիկ» երգի իր տեսահոլովակը

Արտաքին Յղումներ

«Սարի աղջիկը հայկական երգ է» նախագիծի պաշտօնական կայք։ Archived 2015-10-02 at the Wayback Machine.
Երգի մեղեդին հայազգի դուդուկահար Ճիվան Գասպարեանի կատարմամբ։

Ուիքիպահեստ նախագիծի Սարի Աղջիկ ստորոգութեան մէջ կրնաք գտնել յաւելեալ պատկերազարդում այս նիւթի վերաբերեալ։

[1] Երգի մեղեդին կը կատարէ հայ տուտուկահար՝ Ճիվան Գասպարեանը

[Natnews1-2] Սարի Կելինի բուն նշանակութիւնը վիճաբանութեան առարկայ է, եւ տարբեր կարծիքներ կան ատոր վերաբերեալ։ Երգի իրական անուանումը՝ Սարի Աղջիկն է։ Աւելի տեղեկութիւններու համար այցելել այս կայքը՝ Ի՞նչ է նշանակում «Սարը գելին» Archived 2020-07-23 at the Wayback Machine.

[3] «Կարսէն մինչեւ Կանը»։ Հրապարակ.am։ արտագրուած է՝ 2009, Մայիսի 12

[4] «Sanar Yurdatapan, 'Turkey: censorship past and present', Shoot the Singer!: Music Censorship Today. Edited by Marie Korpe. (Zed Books: New York, 1994), 190.»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-11-04-ին։ արտագրուած է՝ 2015-09-21

[TodayZaman-5] Baydar, Yavuz. Today's Zaman. Փետրուար 20, 2009. Վերցուած է Յուլիս 05, 2009 Հատուած: "referring to an old Armenian song "Sarı Gyalin", later adopted into Turkish."^{[permanent dead link]}

[6] Today's Zaman. Փետրվարու 20, 2009.^{[permanent dead link]}

[7] Erdem, Suna. The Times. Փետրուար 28, 2009:

[Սարի_աղջիկ-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 ^8,4 «5 փաստ երգի մասին»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-02-09-ին։ արտագրուած է՝ 2015-09-21

[Սարի_Աղջիկ-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 ^9,5 Մէջբերման սխալ՝ Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Սարի Աղջիկ

[10] «Թրքական իշխանութիւններու հակահայկական քարոզջութեան պտուղները»։ Պանորամա.am։ արտագրուած է՝ 2009 թ., Մայիս 12

[11] Սարի աղջիկը հայկական երգ է ռազմական օփերացիան իրականաոցուեցաւ. Անտրէ

[12] Էմմին ներկայացուցած է «Սարի Աղջիկ» երգի իր տեսահոլովակը

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]