Վիքթոր Հիւկօ

Վիքթոր Հիւկօ (26 Փետրուար 1802(1802-02-26)^[…], Բեզանսոն - 22 Մայիս 1885(1885-05-22)^[…], Փարիզ), ֆրանսացի հռչակաւոր գրագէտ, բանաստեղծ, թատերագիր, քաղաքական գործիչ, ֆրանսական վիպերգական շարժումի առաջնորդ եւ տեսաբան:

Վիքթոր Հիւկօ ֆրանսերէն՝ Victor Hugo
Ծննդեան անուն	ֆրանսերէն՝ Victor-Marie Hugo
Ծնած է	26 Փետրուար 1802(1802-02-26)[…]
Ծննդավայր	Բեզանսոն
Մահացած է	22 Մայիս 1885(1885-05-22)[…] (83 տարեկանին)
Մահուան վայր	Փարիզ
Քաղաքացիութիւն	Ֆրանսա
Մայրենի լեզու	Ֆրանսերէն
Ուսումնավայր	Փարիզի Համալսարան Կայսերական վարժարան․ այժմ՝ Լուի լէ Կրան Երկրորդական վարժարան lycée Michelet?
Ազդուած է	Ճոն Օուէն
Երկեր/Գլխաւոր գործ	Թշուառները, Փարիզի Աստվածամոր տաճարը?, Les Contemplations?, L'Art d'être grand-père?, The Man Who Laughs?, Les Orientales?, Ծովի մշակները? եւ Ninety-three?
Տեսակ	պամֆլետ?
Մասնագիտութիւն	քաղաքական գործիչ, թատերագիր, վիպասան, գծագրիչ, երգաթատերագիր, ակնարկագիր, գրագէտ, նկարազարդող, գրող ճանապարհորդ, բանաստեղծ, արուեստագէտ, հրապարակախօս, գծանկարիչ
Վարած պաշտօններ	Member of parliament for the Seine?, Q61677129?, Պերերի պալատի անդամ?, Member of parliament for the Seine?, seat 14 of the Académie française? եւ president of the Société des gens de lettres?
Անդամութիւն	Ֆրանսական Կաճառ, Սերպիոյ Գիտութեան եւ Գեղարուեստի Ակադեմիա, Académie des sciences, belles-lettres et arts de Besançon et de Franche-Comté?, Société des gens de lettres?, Q30738521? եւ Ռուանի գիտությունների, գրականության և արվեստի ակադեմիա?
Կուսակցութիւն	Parti de l'Ordre?
Ամուսին	Ատել Ֆուշէ
Ծնողներ	հայր՝ Ժոզեֆ Հիւկօ, մայր՝ Sophie Trébuchet?
Երեխաներ	Ատել Հիւկօ, Շարլ Հիւկօ, Ֆրանսուա-Վիքթոր Հիւկօ եւ Լէոփոլտին Հիւկօ
Ստորագրութիւն

Կենսագրութիւն

Մանկութիւն

Վիքթոր Հիւկօ եղած է երեք եղբայրներէն կրտսերը (երէց եղբայրները կը կոչուէին Աբել (1798-1865) եւ Եւկենի (1800-1837)): հայրը՝ Ժոզէֆ Լէոփոլտ Սիկիսպըր Հիւկօ (1773-1828), Նափոլէոնի բանակին մէջ հրամանատար էր, իսկ մայրը՝ Սոֆի Թղէպուշէն (1772-1821), դաշնակահարուհի:

Հիւկօ իր մանկութիւնը կ'ապրի Մարսէյլի, Քորսիքայի, Իտալիոյ (1807) եւ Մատրիտի (1811) մէջ: Ընտանիքը յաճախ կը տեղափոխուի հօրը աշխատանքին պատճառով, առաւելաբար ապրելով նաեւ Փարիզի մէջ: Այս ճամբորդութիւնները գրագէտին հոգիին մէջ կը ձգեն խոր տպաւորութիւններ, որոնք իրենց արտայայտութիւնը կը գտնեն անոր գործերուն մէջ:

1813-ին, Հիւկոյի մայրը՝ Սոֆի Թղէպուշէն, սիրային յարաբերութիւն ունենալով հրամանատար Լակորիին հետ, կ’ամուսնալուծուի եւ զաւկին հետ կը հաստատուի Փարիզ:

Պատանեկութիւնը եւ գրական գործունէութեան սկիզբը

Հիւկոյի Մայրը

1814-1818 Հիւկօ կ’ուսանի Լիւդովիկոսի բարձրագոյն վարժարանին մէջ։ 14 տարեկանին սկիզբ կ'առնէ անոր գրական գործունէութիւնը։ Կը գրէ «Athelie ou les scandinaves» եւ մօրը նուիրուած «Yrtatine" անտիպ ողբերգութիւնները, ինչպէս նաեւ «Louis de Castro» թատերախաղը: 15 տարեկանին ֆրանսական ակադեմիայի բանաստեղծական գրականութեան մէկ մրցոյթին կ’արժանանայ պատուոյ յիշատակութեան իր «Les avantages des études» բանաստեղծութեան համար, իսկ 1819-ին «Jeux Floraux» մրցանքին կը ստանայ երկու մրցանակ` «Vierges de Verdun» եւ «Rétablissement de la statue de Henri III» բանաստեղծութիւններուն համար:

1822 Հոկտեմբերին Հիւկօ կ’ամուսնանայ Ատել Ֆուսէի հետ (1803 - 1868): Անոնք կ’ունենան հինգ զաւակ՝

• Լէոփոլտ (1823-1823)
• Լէոփոլտինա (1824-1843)
• Շառլ (1826-1871)
• Ֆրանսուա-Վիքթոր (1828-1873)
• Ատել (1830-1915)

Ատել Հիւկօ, Հիւկոյի կինը

1823-ին կը հրատարակուի «Իսլանտացի Հանը» (Han d’Islande) վէպը: Շարլ Նոտիէի հիմնաւորուած քննադատութիւնները հիմք կը դառնան Հիւկոյի եւ Նոտիէի յետագայ բարեկամութեան, որ կը շարունակուի երեք տարի (1827-1830): Այս ժամանակներուն Հիւկօ կը վերահաստատէ կապը իր հօրը հետ եւ կը գրէ «Տաղեր հօրս» (Odes à mon père, 1823), «Երկու կղզի» (1825) եւ «Ճակատամարտէն ետք» (Après la bataille) բանաստեղծութիւնները: Հիւկոյի հայրը կը մահանայ 1828-ին:

Հիւկոյի «Քրոմուել» (Cromwell) թատրերգութիւնը, որ գրուած է Ֆրանսական յեղափոխութեան հռչակաւոր դերասան Ֆրանսուա-ժոզէֆ Տալմայի համար, կը հրատարակուի 1827-ին եւ պատճառ կը դառնայ բուռն վէճերու: Թատերախաղին նախերգանքին մէջ հեղինակը կը ժխտէ դասականութեան պայմանները, յատկապէս` տեղի եւ ժամանակի միասնութիւնը, օգտագործելով վիպերգական թատերախաղի յատկանիշներ:

1829-ին լոյս կը տեսնեն «Մահապարտի վերջին օրը» (Dernier Jour d’un condamné), իսկ 1834-ին` «Քլոտ Կէօ» (Claude Gueux) վիպակները: Այս գործերուն մէջ Հիւկօ կը ներկայացնէ իր բացասական կեցուածքը մահապատիժի նկատմամբ:

«Փարիզի Աստուածամօր տաճարը» վէպը կը հրատարակուի 1831-ին:

Հիւկոյի թատրոնի նուիրուած տարիները

Երիտասարդ Հիւկօն

1830-1843 տարիներուն Վիքթոր Հիւկօ կը գրէ միայն թատերական գործեր, սակայն նաեւ կը հրատարակէ բանաստեղծական երկեր, ինչպէս`«Աշնան տերեւներ» (Les Feuilles d’automne, 1831), «Մթնշաղի երգեր» (Les Chants du crépuscule, 1835 ), «Ներքին ձայներ» ( Les Voix intérieures, 1837), «Շողեր եւ ստուերներ» (Les Rayons et les Ombres, 1840):

1828-ին Հիւկօ կը բեմադրէ իր առաջին թատերախաղերէն՝ «Էմի Ղոպսաղ»ը (Amy Robsart): 1829-ին ծնունդ կ'առնէ «Էղնանի» (Hernani) թատերախաղը (առաջին բեմադրութիւնը տեղի կ'ունենայ 1830-ին), որ գրական վէճեր կը ստեղծէ հին եւ նոր արուեստի ներկայացուցիչերուն միջեւ: Այս թատերախաղէն ներշնչուած, Թէոֆիլ Կօթիէ կը դառնայ նոր արուեստի հաւատարիմ պաշտպանը: Այս վէճերը գրականութեան պատմութեան մէջ ծանօթ են իբրեւ «ճակատամարտ` «Էղնանիի» համար»:

1841-ին Հիւկօ կ’ընդունուի ֆրանսական ակադեմիա, իսկ 1845-ին կը ստանայ աւագ ազնուականի տիտղոս (pair de France): 1848-ին կ'ընտրուի Ազգային ժողովի անդամ։ 1850-ական տարիներուն ան դէմ էր պետական յեղաշրջումի։ Երբ Նափոլէոն կը դառնայ Երրորդ իշխանութեան ղեկավար` Հիւկօ կ’արտաքսուի երկրէն: 1870-ին կը վերադառնայ Ֆրանսա, իսկ 1876-ին կ’ընտրուի ծերակոյտի անդամ:

Կեանքի վերջին տարիները

Հիւկոյի դամբարանը

Հիւկօ մահացած է թոքախտի պատճառով, 22 Մայիս 1885-ին, 83 տարեկանին: Թաղման արարողութիւնը տեւած է 10 օր։ Մասնակցած է շուրջ մէկ միլիոն անձ: Թաղուած է ֆրանսական պանթէոնին մէջ:

Գործեր

Վիքթոր Հիւկոյի առաջին գործերը յաջողութիւն եւ հռչակ կ'ապահովեն իր կեանքի առաջին տարիներէն սկսեալ: Առաջին բանաստեղծական երկը՝ «Տաղեր եւ զանազան բանաստեղծութիւններ» (Odes et poésies diverses), կը հրատարակուի 1822-ին, երբ ան 20 տարեկան էր։ Լիւդովիկոս ժԸ. թագաւորը տարեկան գումար մը կը տրամադրէր Հիւկոյի: 1826-ին լոյս կը տեսնէ «Ձօներ եւ գեղօններ» հատորը:

Հիւկոյի առաջին հասուն գործը` «Մահապարտի վերջին օրը» ( Le Dernier Jour d’un condamné) վիպակն է, որ գրուած է 1829-ին: Այս գործը հզօր ներգործութիւն ունեցած է Չարլզ Տիքընզի եւ Տոսթոեւսկիի վրայ։ «Քլօտ Կէօ» (Claude Gueux) կարճ, իրական հիմք ունեցող վաւերագրական պատմութիւնն է մարդասպանի մը, որ մահապատիժի ենթարկուած է Ֆրանսայի մէջ: Լոյս տեսած է 1834-ին: Սակայն Հիւկոյի առաջին լիարժէք վէպը կը նկատուի «Փարիզի Աստուածամօր տաճարը» (Notre-Dame de Paris), որ հրատարակուած է 1831-ին եւ թարգամանուած է շարք մը լեզուներու:

Բանաստեղծութիւններ

Քոզէթ

Հիւկօ հեղինակ է բազմաթիւ բանաստեղծութիւններու: Անոր բանաստեղծական երկերը հրատարակուած են քսանմէկ, իսկ յետ մահու՝ ութ հատորով:

Հրատարակուած գործեր՝ կեանքին ընթացքին

• Odes et poésies diverses (1822)
• Nouvelles Odes (1824)
• Odes et Ballades (1828)
• Les Orientales (1829)
• Les Feuilles d’automne (1831)
• Les Chants du crépuscule (1835)
• Les Voix intérieures (1837)
• Les Rayons et les Ombres (1840)
• Les Châtiments (1853)
• Les Contemplations (1856)
• La Légende des siècles (առաջին մաս1859)

Քուազիմոտօ

• LesQuasimodo" Les Chansons des rues et des bois (1865)
• L’Année terrible (1872)
• L’Art d’être grand-père (1877)
• La Légende des siècles (Երկրորդ մաս1877)
• Le Pape (1878)
• La Pitié suprême (1879)
• Religions et religion (1880)
• L’Âne (1880)
• Les Quatre Vents de l’esprit (1881)
• La Légende des Siècles (Վերջին մաս, 1883)

Յետ մահու երկեր

• La Fin de Satan (1886)
• Dieu (1891, 1941)

Անտիպ գործերու յետմահու հրատարակութիւններ

Վիքթոր Հիւկօ (Օկիւսթ Ռոտէն)

• Les Années funestes (1898)
• Dernière Gerbe (1902, 1941)
• Océan, Tas de pierres (1942)
• Le Verso de la page (1960)
• Œuvres d’enfance et de jeunesse, 1814-20 (1964)

Վէպեր

• Հան իսլանտացի (Han d’Islande, 1823).
• Պիւկ-Ժարկալ (Bug-Jargal, 1826)
• Մահապարտի վերջին օրը (Le Dernier jour d’un condamné, 1829).
• Փարիզի Աստուածամօր տաճարը (Notre-Dame de Paris, 1831, հայերէնի թարգմանուած է ).
• Քլոտ Կէօ (Claude Gueux, 1834).
• Թշուառները (Les Misérables, 1862. հայերէնի թարգմանուած է:).
• Ծովը աշխատողները (Les Travailleurs de la Mer, 1866).
• Մարդը, որ կը խնդայ (L’Homme qui rit, 1869).
• Իննսուներեք (Quatre-vingt-treize, 1874. հայերէնի թարգմանուած է).

Թատերգութիւններ

Վիքթոր Հիւկօ, 1853

• Էմի Ռոպսարթ (Amy Robsart, 1828, հրատ.1889).
• Հերնանի (Hernani, 1830).
• Մարիոն Տելորմ (Marion Delorme, 1831).
• Արքան կը զուարճանայ (Le Roi s’amuse, 1832. հայերէնի թարգմանուած է [11]).
• Լուքրեչիա Պորճիա (Lucrèce Borgia, 1833, հայերէնի թարգմանուած է [12]).
• Մարիա Թիւտոր (Marie Tudor, 1833).
• Անճելօ, Փատովայի Բռնակալը (Angelo, tyran de Padoue, 1835).
• Ռիւ Պլաս (Ruy Blas, 1838).
• Պիւրկրաւները (Les Burgraves, 1843).
• Թորքուէմատա (Torquemada, 1882).
• Ազատ թատրոն. մանր թատերգութիւններ եւ պատառիկներ (Théâtre en liberté, 1886).

Բեմադրուած օփերաներ

• Lucrezia Borgia, 1833
• Il Giuramento, 1837
• Ernani de Verdi, 1844
• Rigoletto de Verdi, 1851
• Marion Delorme d’Amilcare Ponchielli, 1885
• Torquemada de Nino Rota, 1943

Երաժշտական կատակերգութիւններ

• Թշուառները (Les Misérables), 1980
• Փարիզի Աստուածամօր տաճարը (Notre-Dame de Paris), 1999

Երգեր

• Georges Brassens : Gastibelza, La Légende de la Nonne
• Julos Beaucarne : Je ne songeais pas à Rose
• Colette Magny : Les Tuileries, Chanson en canot
• Malicorne : La fiancée du timbalier
• Pierre Bensusan : « Demain, dès l’aube, à l’heure où blanchit la campagne »
• Gérard Berliner : composition théâtrale Mon Alter Hugo208, qui donnera aussi lieu à l’album Gérard Berliner chante Victor Hugo

Աղբիւրներ

• Գրական հանրագիտարան 1929-1939 (հեղինակ՝ Ի.Նուսինով)