Մկրտիչ Պոտուրեան

Պոտուրեան Մկրտիչ (7 Ապրիլ 1881(1881-04-07), Պարտիզակ - 8 Դեկտեմբեր 1959(1959-12-08), Վաղարշապատ, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ հանրագիտակ, հայագէտ, հրապարակագիր, գրող։

Մկրտիչ Պոտուրեան
Ծնած է	7 Ապրիլ 1881(1881-04-07)
Ծննդավայր	Պարտիզակ
Մահացած է	8 Դեկտեմբեր 1959(1959-12-08) (78 տարեկանին)
Մահուան վայր	Վաղարշապատ, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն
Ազգութիւն	Հայ
Մասնագիտութիւն	encyclopedist, հայագէտ, հրապարակախօս, գրագէտ
Աշխատավայր	Մուրատ-Ռափայէլեան Վարժարան Բազմավէպ

Կենսագրութիւն

Նախնական կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրի Ներսէսեան եւ Մխիթարեան վարժարաններէն ներս։ 1897 թուականին, Հ․ Սերոբէ վ․ Ապտուլլահեանի հետ, մեկնած է Վենետիկ, ուսանած հայագէտներ Յովհաննէս Թորոսեանի, Վարդան Հացունիի, Արսէն Ղազիկեանի մօտ, 1902 թուականին դարձած է Մխիթարեան միաբանութեան անդամ։

1902-ին Գեր․ Իգնատիոս Կիւրեղեան Արքեպիսկոպոս աբբայէն վարդապետ կը ձեռնադրուի։

1903 թուականին դասաւանդած է Վենետիկի Մուրատ Ռափայէլեան վարժարանին մէջ, ուր անոր աշակերտած են Դանիէլ Վարուժանը, Վահրամ Փափազեանը եւ ուրիշներ։

1909ին եղած է «Բազմավէպ»-ի խմբագիրը, 1909-1912ին՝ մատենադարանապետ։ Այնուհետեւ Եղիսաբէթուպոլսոյ մէջ զբաղած է գիտական, լրագրական, մանկավարժական աշխատանքով։

1929-1959 թուականներուն եղած է Թրանսիլվանիոյ Ֆրումոասա աւանի հունգարացած հայեու հոգեւոր առաջնորդը, այնտեղ հիմնած է տպարան, ծաւալած հրատարակչական, մանկավարժական բուռն գործունէութիւն։ 1959 թուականին տեղափոխուած է Խորհրդային Հայաստան։

Աշխատութիւններ

Պոտուրեանը լոյս ընծայած է «Զարդանկարք Ավետարանի Մլքե թագուհւոյ» (1902)։ Հրատարակած է «Կոստանդին Երզնկացի ԺԴ. դարու ժողովրդական բանաստեղծ եւ իւր քերթուածները» (1905), «Ադամգիրք Առաքել Սիւնեցւոյ» (1907), «Առաքել Սիւնեցի եւ իր քերթուածները» (1914), «Մարտիրոս Ղրիմեցի եւ իր քերթուածները» (1924-1930) եւ այլ գիրքեր։

Պոտուրեանի գրիչին կը պատկանին Հովհաննես Երզնկացիի, Ֆրիկի, Յովհաննէս Թլկուրանցիի, Գրիգորիս Աղթամարցիի, Պաղտասար Դպիրի եւ միջնադարեան այլ բանաստեղծներու մասին ուսումնասիրութիւններ։

Գրած է նաեւ բանասիրութեան («Սրբազան Հայկազունք», 1902, «Մխիթար եւ Մխիթարեանք», 1922), մամուլի պատմութեան («Հայ մամուլը տասնհինգ տարու մէջ․ 1894-1910 թուականներ») վերաբերող գործեր։

Պարբերականներ

Պուխարեստի մէջ Պոտուրեան հրատարակած է «Մասիս» (1920-1922), «Գաղութի Ձայն» (1923, 5 թիւ միայն), «Նաւասարդ» (1923-1924 թուականին, Հ․ Սիրունիի եւ Հ․ Աթանասեանի հետ), «Փարոս» (1924, Վ․ Մեշտուճեանի հետ), նոյն տարին (1924) «Դիցաւան» գրական ամսագիրը, «Երկիր» (1925-1929), «Հայ Մամուլ» (1934-1942, Հ․ Աթանասեանի հետ) պարբերականները, տարեցոյցներ («Գաղութահայ Տարեգիրք», 1939-1941 թուականներուն, «Ռումինահայ Տարեցոյց», 1935, Հ․ Աթանասեանի հետ)։ Հայ ժողովուրդի տառապանքները արտացոլուած են Պոտուրեանի «Սեւ Էջը» (1910), «Արմենակին Յոյսերը» (1923), «Կարմիր լուսին» (1927) նորավէպերուն մէջ։

Պոտուրեանը ստեղծագործած է նաեւ մանուկներու համար («Վէպիկներ», 1930, «Հեքիաթներ», 1930, թարգմանած է հունգարերենէ)։ Անոր որոշ երկերը թարգմանուած են ռումաներէն եւ հունգարերէն։ Կատարած է թարգմանութիւններ իտալերէնէ եւ հունգարերէնէ։ Պոտուրեան հայ հանրագիտական գրականութեան հիմնադիրներէն է։

Աղբիւրներ

• «Հայ Հանրագիտակ», Հ․ Մկրտիչ Վարդ․ Պոտուրեան, 1938 Պուքրէշ, Հատոր Ա․, էջ 5-7։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։