Ներսէս Ե. Աշտարակեցի

Ներսէս Ե. Աշտարակեցի;
Ծնած է	13 Փետրուար 1770
Ծննդավայր	Աշտարակ, Էջմիածին
Մահացած է	1857
Մահուան վայր	Վաղարշապատ, Երեւանի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն
Մասնագիտութիւն	քահանայ, փիլիսոփայ
Վարած պաշտօններ	Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս

Ներսէս Ե. Աշտարակեցի (աւազանի անունով՝ Թորոս Շահազիզեան,13 Փետրուար 1770(1770-02-13)^[1], Աշտարակ, Էջմիածին^[1] - 1857^[1], Վաղարշապատ, Երեւանի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն^[1]), Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս, հոգեւորական եւ քաղաքակա գործիչ։

Կեանք եւ գործունէութիւն Խմբագրել

Ծնած է քահանայի ընտանիքի մէջ (1770), ութ տարեկանին ընդունուած է Կաթողիկոս Սիմէոն Երեւանցիի հիմնած Էջմիածնի Ժառանգաւորաց դպրոցը, ուր ուսանած է 13 տարի, եղած է դպրոցի ամենալաւ աշակերտներէն եւ աւարտելէն ետք ստացած է հոգեւորականի կոչում՝ օծուելով Ներսէս անունով:

Աշխոյժ մասնակցութիւն ունեցած է Ղուկաս Կաթողիկոսէն ետք սկսած իրադարձութիւններուն, որ կապուած էին Յովսէփ Արղութեանի Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս ընտրուելուն հետ:

1808 թուականին ընտրուած է նորաստեղծ Սինոդի կազմին մէջ:

Ներսէս Ե. Կաթողիկոս վախճանած է 87 տարեկանին, Թիֆլիսի հայոց առաջնորդարանի գրասեղանին առջեւ եւ անոր մարմինը յետագային փոխադրած են Էջմիածին: Իրմէ Թիֆլիսի մէջ իբրեւ յիշատակ մնացած են բազմաթիւ կառոյցներ, բայց յայտնի է մանաւանդ նշանաւոր Ներսիսեան դպրոցը^[2]:

1804 թուականէն սկսեալ, ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ, Ներսէս Արքեպիսկոպոս իր մասնակցութիւնը ունեցած է։

1814 թուականին Ներսէս Արքեպիսկոպոս կը նշանակուի Վրաստանի թեմի առաջնորդ^[3]: Թիֆլիսի մէջ ան նշանակալի գործունէութիւն տարած է եւ մեծ սէր ու յարգանք վայելած՝ արեւելահայութեան մէջ:

Աշտարակեցիի ջանքերով 1826 թուականին Թիֆլիս փոխադրուած է Ամսթերտամի հայկական տպարանը, որով սկիզբ դրուած է Թիֆլիսի հայկական տպագրութեան:

1826-1828 թուականներու ռուս-պարսկական պատերազմին կազմակերպչական մեծ աշխատանք կատարած է արեւելահայութեան մէջ։

Մասնակցած է Երեւանի, Սարտարապատի, Էջմիածինի գրաւման մարտերուն:

1827 թուականի Մայիսին Թիֆլիսէն դուրս գալով 117 հոգիէ առաջին ջոկատը կազմած է։ Այդ ջոկատ մեծցած է եւ Երեւանի գրաւումին ժամանակ անոր անդամներուն թիւը հազարը անցած է: Այդ կամաւորական շարժումը վերածուած է ազգային-ազատագրական պայքարի, որ աւարտած՝ Երեւանի գրաւումով եւ Արեւելեան Հայաստանի ազատագրումով:

1 Հոկտեմբեր 1827 թուականին հայկական կամաւորական ջոկատները ռուսական զօրքին հետ մտած են Երեւանի բերդ^[3]:

Հոկտեմբեր 6-ին տեղի ունեցած է Երեւանի գրաւման հանդիսաւոր արարողութիւնը: Բերդին մէջ Ներսէս Աշտարակեցին պատարագ մատուցած է, Երեւանի Պատմութեան թանգարանին մէջ Ներսէս Աշտարակեցիի դիմանկարը Երեւան քաղաքի պատմութեան այդ դրուագի վկայութիւնն է:

Աշտարակեցին մեծ դեր ունեցած է Պարսկաստանէն հայերու ներգաղթը կազմակերպելու գործին մէջ եւ փորձած՝ ներգաղթի միջոցով շատցնել Արեւելեան Հայաստանի բնակչութեան թիւը: Ջ

Ան Երեւանի ժամանակաւոր վարչութեան կազմին մէջ եղած է եւ ձեռնամուխ եղած է հայկական աշխարհազօրի հիման վրայ ազգային ոստիկանութեան կազմաւորման:

Տասնվեց տարի շարունակ ըլլալով Նոր Նախիջեւանի եւ Պեսարապիոյ թեմի առաջնորդ՝ ան շարունակած է իր մասնակցութիւն ունենալ հայ հասարակական, քաղաքական, մշակութային-եկեղեցական կեանքին:

Արժանանալով Կ. Պոլսոյ եւ Երուսաղէմի պատրիարքութիւններուն եւ ընդհանրապէս ամբողջ հայութեան հաւանութեան՝ Ներսէս Աշտարակեցին 17 ապրիլ 1843 թուականին, 72 տարեկանին ընտրուած է կաթողիկոս՝ կը վերադառնայ Էջմիածին։ Դիմադրած է Հայ Եկեղեցւոյ նկատմամբ ցարական կառավարութեան ոտնձգութիւնները, զբաղած է հասարակական, կրթական եւ շինարարական գործունէութեամբ:

Միաժամանակ ան զօրաւոր հսկողութիւն սահմանած է վանքապատկան կալուածներուն եւ Էջմիածնի գանձարանի եկամուտներուն վրայ եւ կարգաւորած է Հայ Եկեղեցւոյ տնտեսական վիճակը, իր ներդրումը ունենալով Հայ Եկեղեցւոյ նոր կանոնադրութեան կազմումին մէջ, որ էապէս տարբեր էր ռուսական կայսերական իշխանութիւններուն ընդունածէն:

Վաղարշապատի մէջ Ներսէս Աշտարակեցին ընդարձակ անտառ մը հիմնած է շուրջ 30 հազար ծառով եւ անոր կից լիճով. Ներսիսեան անտառը մինչեւ այսօր կը խնամուի, ի յիշատակ կաթողիկոսի:

Մայր Աթոռի բակին մէջ անոր գերեզմանաքարը յիշատակի վայրն է մաքառող գործիչին եւ տապանաքարին գրուած «Պաշտպան հայրենեաց» խօսքերն ալ բնորոշիչ են անոր կեանքին ու գործին^[4]:

Պատկերասրահ Խմբագրել

Ներսէս կաթողիկոսին ջանքերով Թիֆլիսի Հաւլաբար թաղամասում հիմնադրված Ներսիսեան դպրոցի շենքը
Ներսէս կաթողիկոսին գերեզմանը՝ Էջմիածինի Մայր Տաճարին բակը։
Ներսէս կաթողիկոսին արձանը՝ Աշտարակ։

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 — հատոր 8. — է. 253.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a>
↑ «Ներսիսեան ճեմարանի հիմնադրումից անցել է 166 տարի»։ Armenian Community։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2022-02-28-ին։ արտագրուած է՝ 2022-02-28
↑ ^3,0 ^3,1 «Ռուսերու Արարատեան Դաշտ Մուտքէն Մինչեւ Ա. Համաշխարհային Պատերազմը. Հայաստանի Գրաւումը Ռուսերու Կողմէ»։ Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon) (en-US)։ 2021-09-20։ արտագրուած է՝ 2022-02-28
↑ «ՀԱՅՐԵՆԱՑ ՊԱՇՏՊԱՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԸ (ՆԵՐՍԷՍ ԱՇՏԱՐԱԿԵՑԻ - 250)»։ www.jamanak.com։ արտագրուած է՝ 2022-02-28

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q124737635">Հայկական_սովետական_հանրագիտարան,_հատոր_8<span_class="wef_low_priority_links">_—_հատոր&nbsp;8._—_է.&nbsp;253.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a></div>-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 — հատոր 8. — է. 253.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124737635"></a>

[2] «Ներսիսեան ճեմարանի հիմնադրումից անցել է 166 տարի»։ Armenian Community։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2022-02-28-ին։ արտագրուած է՝ 2022-02-28

[:0-3] 3,0 ^3,1 «Ռուսերու Արարատեան Դաշտ Մուտքէն Մինչեւ Ա. Համաշխարհային Պատերազմը. Հայաստանի Գրաւումը Ռուսերու Կողմէ»։ Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon) (en-US)։ 2021-09-20։ արտագրուած է՝ 2022-02-28

[4] «ՀԱՅՐԵՆԱՑ ՊԱՇՏՊԱՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԸ (ՆԵՐՍԷՍ ԱՇՏԱՐԱԿԵՑԻ - 250)»։ www.jamanak.com։ արտագրուած է՝ 2022-02-28

[1]

[2]

[3]

[4]

Ներսէս Ե. Աշտարակեցի

Ծնած է	13 Փետրուար 1770(1770-02-13)^[1]
Ծննդավայր	Աշտարակ, Էջմիածին^[1]
Մահացած է	1857^[1]
Մահուան վայր	Վաղարշապատ, Երեւանի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն^[1]
Մասնագիտութիւն	քահանայ, փիլիսոփայ
Վարած պաշտօններ	Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս^[1]