Վոլփրամ
Վոլփրամ, (Անգլ.՝ Tungsten, or wolfram), քիմիական տարր մը, որուն նշանն է W (լատ.՝ Wolframium), կարգահամարը՝ 74, աթոմական զանգուածը՝ 183,81:
Պատմութիւն
ԽմբագրելՎոլփրամը յայտնաբերած եւ WO3-ի ձեւով անջատած է Քարլ Վիլհեմ Շէելէն (Carl Wilhelm Scheele) 1781-ին, թունկսթեն հանքանիւթէն, որուն իբրեւ արդիւնք կը ստացուի դեղին, ծանր քար մը (Վոլփրամի եռաթթուիդ (trioxide)), որ հետագային վերանուանուած է՝ շէելիթ։
1783-ին սպանացի քիմիագէտ Էլհույեար (Elhuyar) եղբայրները կը յայտարարեն, թէ սաքսոնական Վոլփրամիթ հանքանիւթէն ստացած են նոր մետաղ մը։
Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի տարիներուն Վոլփրամ քաղաքական գործընթացներուն համար ունեցած է նշանակալի դերակատարութիւն։ Փորթուկալ, իբրեւ Եւրոպայի այս տարրին գլխաւոր մատակարարը, ճնշման տակ էր երկու կողմերէն, որովհետեւ Փանասքերայի մէջ (Panasqueira) Վոլֆրամի հանքավայրեր ունէր։ Վոլփրամ այդ օրերուն ռազմարդիւնաբերութեան կարեւոր նիւթերէն եղած է։
Անուանումը
Խմբագրել
Անունը ստացած է Վոլփրամիթ հանքանիւթէն, որ կը նշանակէ «Գայլի փրփուր» (լատ.՝ Spuma Lupi կամ գերմաներէն՝ Wolf՝ գայլ, Rahm՝ փրփուր): Շուէտերէն tungsten («ամուր քար») անունը կը գործածուի անգլերէնի մէջ։
Բնութեան Մէջ
ԽմբագրելՎոլփրամ հազուագիւտ տարր է, երկրակեղեւին մէջ պարունակութիւնը 1•10−4 զանգուած%, տարածութեամբ 55րդն է: Կը յառաջացնէ հանքանիւթեր, որոնցմէ արդիւնաբերական նշանակութիւն ունին Վոլփրամիթը՝ (FeMn) WO4 եւ շեէլիթը՝ CaWO4։
Բնութենական յատկութիւններ
ԽմբագրելՎոլփրամ ծանր, դժուարահալ, արծաթափայլ մոխրագոյն մետաղ մըն է, հալման ջերմաստիճանը՝ 3420°C, եռմանը՝ 5700°C, խտութիւնը՝ 19,3 կ/սմ3, տեսակարար ելեկտրահաղորդականութիւնը՝ 1,82•105 • օհմ−1 սմ−1) (20°C)։
Պահուածքին յատկութիւնները կախեալ են մաքրութեան աստիճանէն եւ վերամշակման եղանակէն։ Սովորական պայմաններուն, օդին մէջ քիմիապէս կայուն է։ Միացութիւններուն կը ցուցաբերէ +2-էն +6 ժանգահարման աստիճաններ (առաւել կայուն է վեցարժէք Վոլփրամը)։
Սենեկային ջերմաստիճանին, չոր օդին քիմիապէս բաւականին անաշխոյժ է, բայց բարձր ջերմաստիճանին՝ 400 – 500°C-ին դանդաղօրէն կը ժանգահարի թթուածինով: Ջրածինին հետ գործնական գետնի վրայ չի փոխազդեր, նոյնիսկ հալման ջերմաստիճանին։ Բորակածինին հետ կը փոխազդէ 2000°C-էն բարձր ջերմաստիճանին։ Ածխածինը 1100 – 1200°C-ին կը փոխազդէ Վոլփրամին հետ՝ յառաջացնելով WC եւ W2C միացութիւնները։ Վոլփրամ կը փոխազդէ նաեւ աղածիններու (քիմիական), ծծումբի եւ սեղէնի հետ։
Քիմիական Յատկութիւններ
ԽմբագրելԱնցումային տարր է։ Պարբերական համակարգին գրաւած դիրքին համապատասխան ունի 6 արժէքական ելեկտրոն[1] 5s2 5p6 5d4 6s2: K, L, M, N թաղանթները լրացուած են։ Վոլփրամ միացութիւններ կը յառաջացնէ +2, +3, +4, +5 եւ +6 ժանգահարման աստիճաններով[2][3], սակայն զինք աւելի կը բնութագրէ +6 օքսիտացման աստիճանը։
Արդիւնահանում
Խմբագրել| Տեղ | Երկիր | Արդիւնահանում (2012, հազար թոն) |
|---|---|---|
| 1 |  Չինաստան Չինաստան |
64 000 |
| 2 |  Ռուսաստան Ռուսիա |
3 557 |
| 3 |  Կանադա Քանատա |
2 197 |
| 4 | Կաղապար:Country data Բոլիվիա Պոլիվիա | 1 247 |
| 5 | Կաղապար:Country data Վիետնամ Վիէթնամ | 1 050 |
| 6 | Կաղապար:Country data Պորտուգալիա Փորթուկալ | 763 |
| 7 | Կաղապար:Country data Ավստրիա Աւստրիա | 706 |
| 8 | Կաղապար:Country data Ռուանդա Ռուանտա | 700 |
| 9 |  Սպանիա Սպանիա |
542 |
| 10 |  Պրազիլ Պրազիլ |
381 |
Վոլփրամի միացութիւնները բնութեան մէջ բաւականին քիչ տարածում ունին։ Երկրակեղեւին անոր պարունակութիւնը կը կազմէ 0,0013%: Վոլփրամի ընդհանուր համաշխարհային պահեստային քանակը կը կազմէ 7,5 միլիոն թոն։ Վոլփրամի մեծ պաշարներ կան Չինաստանի, Քանատայի, Ռուսիոյ, Պոլիվիոյ եւ Փորթուկալի մէջ:
Վոլփրամի հանքեր կան նաեւ Հայաստանի մէջ:
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ Erik Lassner, Wolf-Dieter Schubert (1999)։ Tungsten: properties, chemistry, technology of the element, alloys, and chemical compounds։ Springer։ էջ 9։ ISBN 0-306-45053-4
- ↑ Emsley John E. (1991)։ The elements (2nd հրտրկթն․)։ New York: Oxford University Press։ ISBN 0-19-855569-5
- ↑ Morse P. M., Shelby Q. D., Kim D. Y., Girolami G. S. (2008)։ «Ethylene Complexes of the Early Transition Metals: Crystal Structures of [HfEt4(C2H4)2−] and the Negative-Oxidation-State Species [TaHEt(C2H4)33−] and [WH(C2H4)43−]»։ Organometallics 27 (5): 984–993։ doi:10.1021/om701189e