Աշոտ Աբրահամեան
Աշոտ Արսէն Աբրահամեան (17 Սեպտեմբեր 1918[1][2], Գեղամավան, Նոր Բայազետի գավառ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն[1][2] - 16 Ապրիլ 1985[2], Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն[2]), հայ լեզուաբան, մասնագէտ (1964), ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ, գիտութեան վաստակաւոր գործիչ (1965), մանկավարժ։
Աշոտ Աբրահամեան | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | 17 Սեպտեմբեր 1918[1][2] |
| Ծննդեան վայր | Գեղամավան, Նոր Բայազետի գավառ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն[1][2] |
| Մահացած է | 16 Ապրիլ 1985[2] (66 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն[2] |
| Քաղաքացիութիւն |
 Խորհրդային Միութիւն |
| Գործատու |
Հայաստանի Հանրապետութեան գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի Հրաչեայ Աճառեանի անուան լեզուի հիմնարկ Խ. Աբովեանի Անուան Մանկավարժական Համալսարան[1] |
| Կոչում | բանասիրական գիտությունների դոկտոր?[1][2] |
| Ազգութիւն | Հայ[1][2] |
| Տիրապետած լեզուներ | հայերէն |
| Անդամակցութիւն | Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիա[2] |
| Պարգեւներ եւ մրցանակներ | Հայկական ԽՍՀ գիտութեան վաստակաւոր գործիչ |
| Կուսակցութիւն | Խորհրդային Միութեան համայնավարական Կուսակցութիւն[1] |
Կենսագրութիւն
ԽմբագրելԾնած է Շահրիզ (այժմ՝ Գեղարքունիքի մարզի Գեղամաուան) գիւղին մէջ։ 1937-էն սկսեալ աշխատած է որպէս ուսուցիչ Հրազդանի շրջանի դպրոցներուն մէջ, վարած է նաեւ ուսմասվարի եւ տնօրէնի պաշտօններ։ Բարձրագոյն կրթութիւնը ստացած է Երեւանի հեռակայ մանկավարժական հիմնարկին մէջ։ 1948-ին պաշտպանած է աւարտաճառը եւ ստացած է բանասիրական գիտութիւններու թեկնածուի աստիճան, 1943-էն մինչեւ մահ դասախօսած է նոյն հիմնարկին մէջ։ 1950-1959 պաշտօնավարած է ՀԽՍՀ ԳԱ լեզուի հիմնարկին մէջ իբրեւեւ բաժինի (զինուորական գործողութեան վայրի) վարիչ, 1960-էն սկսեալ Երեւանի Խ. Աբովեանի անուան պետական մանկավարժական հիմնարկին մէջ հայոց լեզուի բաժինի վարիչն էր։ 1963-ին կատարած է իր մասնագիտական աւարտաճառը։ Վարած է ժամանակակից հայոց լեզուի, գրաբարի, լեզուաբանութեան ներածութեան բուհական դասընթացները։ Ուշագրաւ ներդրում ունի հայերէնի, մասնաւորապէս արդի գրական լեզուի բայակազմութեան, բայական կարգերու ձեւաբանական հատկութիւններու քննութեան բնագաւառին մէջ[3]։ Գրաբարի հանդէպ անոր կազմած ձեռնարկը ակնյայտօրէն նպաստած է հին գրական հայերէնի ուսուցման գործին։ Հանդէս եկած է բազմաթիւ արժէքաւոր յօդուածներով, որոնց մէջ անդրադարձած է հայերէնի պատմական հնչիւնաբանութեան, բառաքննութեան խնդիրներուն, լեզուի աւանդման գիտաձեւական խնդիրներու եւն։ Անոր թարգմանութեամբ (գրաբարէն աշխարհաբար) լոյս տեսած է Եզնիկ Կողբացիի «Եղծ աղանդոցը» (1972)։ Մահացած է Երեւան։[4]
10 ապրիլ 1981-էն 1977 ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Աշոտ Աբրահամեան, որ արդէն գիտութեան վաստակաւոր գործիչ էր, գիտութիւններու ակադեմիոյ լեզուի հիմնարկին մէջ հայ մատենագիրներու համաբարբառը կազմելու աշխատանքները ղեկավարելու համար ՀՀ ԳԱԱ նախագահ Վիկթոր Յամբարձումեանի ձեռքէն կը ստանայ իր «Վաստակագիրը»:
Տարբեր տարիներու եւ տարբեր առիթներով Աշոտ Աբրահամեանը յօդուածներ նուիրուած է արուեստի ու գրականութեան երւելի դէմքերուն՝ Մարտիրոս Սարեանին, Առնո Բաբաջաեանին, Մուշեղ Գալշոեանին եւ ուրիշներու։ Երիտասարդ տարիներուն բանաստեղծուիւններ։
Թարգմանութիւններ
ԽմբագրելԱշոտ Աբրահամեանի մեծագոյն ծառայութիւնը հայագիտութեան հանդէպ եղած է եւ կը մնայ հայ միջնադարի երկու մեծարժէք մատեաններու աշխարհաբար թարգմանութիւնը։
Եզնիկ Կողբացիի «Եղծ աղանդոցը»
Խմբագրել1971-ին լոյս տեսած է Եզնիկ Կողբացիի «Եղծ աղանդոցը» Աշոտ Աբրահամեանի թարգմանութեամբ, որուն միացած են գիտական առաջաբան եւ հմուտ ծանօթագրութիւններ։ Թարգմանութիւնը կատարուած է համեմատական քննութեամբ մինչ այդ եղած այլալեզու թարգմանութիւններու եւ անոնց կցուած ծանօթագրութիւններու հետ։ Ա. Աբրահամեան, թարգմանութիւնը կատարելու ճամանակ ծանոթացած է զրադաշտական կրօնի հետ կապուած գիտական գրականութեան, հին շրջանի յոյն փիլիսոփաներու ուսմունքներուն, Մխիթարեան հայրերու՝ Եզնիկ Կողբացիի երկերուն տրուած մեկնութիւններուն։
Ստեփանոս Օրբելեանի «Սիւնիքի պատմութիւն»
ԽմբագրելԱյս երկը ներկայացնող առաջաբանին մէջ, Աշոտ Գրիգորեան, խօսած է այդ պատմութեան այլալեզու թարգմանութիւններու մասին։ Ստեփանոս Օրբելեանի «Սիւնիքի պատմութիւնը» առաջին անգամ թարգմանուած է լատիներէն (1717, Պեռլին)։ Անոր ֆրանսերէն թարգմանիչները եղած են Սէն-Մարտենը եւ Մարի Պրոսսեն։ Օրբելեանի երկը նաեւ թարգմանուած է ռուսերէնի ու վրացերէնի։ Հայերէն աշխարհաբարը թարգմանուած է այս բազմալեզու հրապարակումներէն տարիներ եսք: Թարգմանութեան ծանօթագրութիւնները, որոնք խիստ մանրատառ են, գիրքի 405–549 էջերը կը գրաւեն, թուաքանակով 1778-ի կը հասնին։ Անոնց հիմքին մէջ ինկած են գիրքի այլալեզու թարգմանութիւններու հեղինակներու բացատրութիւնները։ Թարգմանութեան առաջաբանը հետազօտական առումով երկու կարեւոր ենթաբաժիններու բաժնուած է, որոնք կը պարզեն մատենագրական այդ գլուխգործոցի ստեղծման դրդապատճառները, սկզբնաղբիւրները, ժամանակային ընդգրկումն ու պատմագիտական արժէքը, երկի լեզուն ու ոճը, պատմագիտական միւս երկերը։
Ա. Աբրահամեանի Երկերը
Խմբագրել- Գրաբարի ձեռնարկ, Երեւան, 1952-1976։
- Հայերէնի դերբայները եւ անոնց ձեւաբանական նշանակութիւնը, Երեւան, 1953։
- Բայը ժամանակակից հայերէնին մէջ, Երեւան, 1962։
Կոչումներ եւ Պարգեւներ
ԽմբագրելԳիտամանկավարժական եւ հասարակական աշխոյժ գործունէութեան պատճառով, 1965-ին Աշոտ Աբրահամեանին շնորհուած է ՀԽՍՀ գիտութեան վաստակաւոր գործչի կոչում։ 1977-ին ընտրուած է ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ։
Աշոտ Աբրահամեան պարգեւատրուած է Աշխատանքային կարմիր դրօշի շքանշանով եւ մետալներով, Գերագոյն սովետի քանի մը վկայագիրով։
Գրականութիւն
Խմբագրել- Է. Բ. Աղաեան, Հայ լեզուաբանութեան պատմութիւն, հ. 2, Երեւան, 1962։
Աղբիւրներ
Խմբագրել- Աելիտա Դոլուխանեան «Տաղանդաւոր լեզուաբանն ու մեծ մանկավարժը» (ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Աշոտ Արսենի Աբրահամեանի ծննդեան 90-ամյակին), պատմաբանասիրական հանդէս № 1, 2008, էջ 290-294
- Պրոֆ. Վ. Ա. Քոսեան «Ա. Ա. Աբրահամեան» (Ծննդեան 60-ամեակի առիթով), պատմաբանասիրական հանդէս №1, 1979, էջ 251-255
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.
- ↑ Մուրադյան Հայկազ (Թիվ 5, 1979 թ.)։ «Սիրված դասախոսն ու գիտնականը»։ Սովետական Հայաստան: Էջեր 37, 38
- ↑ Հ. Զ. Պետրոսյան (1987)։ հայերէնագիտական բառարան։ Երեւան: «Հայաստան»։ էջ էջ 11