Արմէն Տիգրանեան
Արմէն Տիգրանեան (14 (26) Դեկտեմբեր 1879[1][2], Գիւմրի, Երեւանի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն - 10 Փետրուար 1950[3][4], Թիֆլիս, Խորհրդային Միութիւն[3]), հայ երգահան, խմբավար, ՀԽՍՀ եւ ՎԽՍՀ արուեստի վաստակաւոր գործիչ, հայկական ազգային օփերայի հիմնադիրն է։ Անոր առաւել յայտնի գործերն են «Անուշ» (1912) եւ «Դաւիթ-Բեկ» (1950) օփերաները[5]։
| Արմէն Տիգրանեան | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | 14 (26) Դեկտեմբեր 1879[1][2] |
| Ծննդավայր | Գիւմրի, Երեւանի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն |
| Մահացած է | 10 Փետրուար 1950[3][4] (70 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Թիֆլիս, Խորհրդային Միութիւն[3] |
| Քաղաքացիութիւն |
 Ռուսական Կայսրութիւն.svg){kind=small} Խորհրդային Միութիւն |
| Երկեր/Գլխաւոր գործ | Անոյշ |
| Տեսակ | օփերա |
| Մասնագիտութիւն | երգահան |
| Երեխաներ | Էդմոնդ Տիգրանյան? եւ Վարդան Տիգրանյան? |
Կենսագրութիւն
ԽմբագրելԱրմէն Տիգրանեանը ծնած է Ալեքսանդրապոլ: Վաղ տարիքէն նուագած է սրինգ, մասնակցած դպրոցական փողային նուագախումբի համերգներուն։ 1894-ին Տիգրանեան իր ընտանիքին հետ տեղափոխուած է Թիֆլիս: 1902-ին աւարտած է երաժշտական ուսումնարանի սրինգի եւ երաժշտութեան տեսութեան (դասատու՝ Նիքոլայ Քլենովսքի) դասարանները, միաժամանակ յօրինումի դասեր առած Մակար Եկմալեանէն: Նոյն թուականին Տիգրանեան վերադարձած է Ալեքսանդրապոլ, կազմակերպած դպրոցական եւ ժողովրդական քառաձայն երգչախումբեր. վերջինիս հետ համերգներով շրջագայած է Թիֆլիսի, Պաքուի, Կարսի մէջ։ Այդ շրջանին կը վերաբերին անոր առաջին ստեղծագործութիւնները՝ «Հովերն առան սար ու դարեր», «Ախ իմ ճամբեն», «Սեւ աչերէն» (Աւետիք Իսահակեանի խօսքերով), «Սիրտ իմ լռիր», «Մնաք բարով» (Յովհաննէս Յովհաննիսեանի խօսքերով) երգերը եւ հայկական ժողովրդական երգերու խմբերգային մշակումները։
Ստեղծագործական ուղի
Խմբագրել1908 թ-ին Տիգրանեան սկսած է գրել իր առաջին՝ «Անուշ» օփերան (ըստ Յովհաննէս Թումանեանի), որ հայկական երաժշտական թատրոնին մէջ հիմքը դրած է ոճական նոր ուղղութեան։ Նոյն թուականին օփերայի առանձին հատուածներ ներկայացուած են Թիֆլիսի մէջ։ «Անուշ»ը առաջին անգամ բեմադրուած է 1912 թ-ին, Ալեքսանդրապոլի մէջ։ Հետագայ 30 տարիներու ընթացքին քոմփոզիթորը բազմիցս անդրադարձած է «Անուշ» օփերային. կատարած է որոշ փոփոխութիւններ, յաւելումներ, վերանայած է գործիքաւորումը։
Երեւանի օփերայի եւ պալէի թատրոնին մէջ «Անուշ»ը առաջին անգամ բեմադրուած է 1935 թ-ին, իսկ 1939 թ-ին ներկայացուած է Մոսկուայի մէջ՝ հայ արուեստի եւ գրականութեան տասնօրեակին: Օփերան աչքի կ’իյնայ ժողովրդական տօներու եւ ծէսերու վառ ու գունեղ տեսարաններով, քնարական երգերով, զուգերգերով ու խմբերգերով: Քոմփոզիթորի ստեղծած մեղեդիները տարածուած են եւ ըստ էութեան դարձած ժողովրդական:
1913 թուականէն Տիգրանեան բնակած է Թիֆլիսի մէջ. մասնակցած է Հայոց երաժշտական ընկերութեան (1912–1921) աշխատանքներուն, դասաւանդած Հովնանեան դպրոցին մէջ, հանդէս եկած համերգներով: Քոմփոզիթորը գրած է նոր ստեղծագործութիւններ. երաժշտութիւն՝ «Լեյլի եւ Մեճնուն» տրամայի (բեմադրուած է 1918 թուականին, Թիֆլիսի մէջ), «Արեւելեան պար»՝ սիմֆոնիկ նուագախումբի համար, խմբերգեր, մշակած ժողովրդական երգեր։
1920–30-ական թուականներուն Տիգրանեան ստեղծած է շարք մը երգեր, քանթաթներ, խմբերգային երկեր, դաշնամուրային կտորներ՝ «Պարերգ», «Հայկական պարերու սիւիթ», «Արեւելեան ֆանթազիա», «Շիրակ զմրուխտի», «Մանկական ալպոմ» («Իրիկնային», «Սրինգ», «Օրորոցի երգ» եւ այլն):
Հայրենական մեծ պատերազմի (1941–1945 թթ.) տարիներուն քոմփոզիթորը գրած է հայրենասիրական երկեր, «Պարային սյուիտ»՝ սիմֆոնիկ նվագախումբի համար, եւ պատմահայրենասիրական «Դաւիթ Բեկ» օփերան (ըստ Րաֆֆիի), որ գաղափարական հագեցուածութեամբ, քաղաքացիական պաթոսով, երաժշտական լեզուի ժողովրդայնութեամբ նոր քայլ էր ազգային օփերային արուեստին մէջ։ Օփերան հարուստ է գեղջկական, քաղաքային, գուսանական եւ հոգեւոր երաժշտութեան տարրերով։ Տիգրանեան օփերան աւարտած է 1949 թ-ին, սակայն «Դաւիթ Բեկ»ի առաջին ներկայացումը տեղի ունեցած է 1950 թուականին, երգահանի մահէն ետք, Երեւանի օփերայի եւ պալէի թատրոնին մէջ:
Տիգրանեան նաեւ գրած է երաժշտութիւն թատրոնի համար (Տիգրան Հախումեանի «Խաւարի ճանկերում», Արմէն Գուլակեանի «Արշալոյսին», «Գիքոր», «Մի կաթիլ մեղր» (երկուքն ալ՝ ըստ Յովհաննէս Թումանեանի), «Անահիտ» (ըստ Ղազարոս Աղայեանի), «Նամուս» (ըստ Ալեքսանտր Շիրվանզադէի), «Սամուէլ», «Դաւիթ Բէկ» (երկուքն ալ՝ ըստ Րաֆֆիի) եւ այլն), հայերէն թարգմանած է Ճուզեփփէ Վերտիի «Ռիկոլեթթօ» եւ Ժորժ Պիզէի «Քարմէն» օփերաներու թատերակերը։
Տիգրանեանի անունով կոչուած են փողոցներ եւ երաժշտական դպրոցներ Երեւանի եւ Գիւմրիի մէջ։ Երեւանի օղակաձեւ զբօսայգիին մէջ տեղադրուած է անոր յուշարձանը, իսկ Գիւմրիի մէջ կը գործէ տուն-թանգարանը։
Արմէն Տիգրանեանը թաղուած է Երեւանի կեդրոնական գերեզմանատան մէջ, աւելի յայտնի «Թոխմախի գերեզմանոց» անուամբ[6]։ Ըստ hush.am կայքէջին, ան թաղուած է Ելիզաւետա Արիստակէսեանի եւ Վարդան Տիգրանեանի մօտ
Գրականութիւն Արմէն Տիգրանեանի եւ անոր գործունէութեան մասին
Խմբագրել- Մաթեւոս Մուրադեան, Ռոբերտ Աթաեան, Արմէն Տիգրանեան. կեանքը, երաժշտական-հասարակական գործունէութիւնը եւ ստեղծագործութիւնը, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1955, 107 էջ։
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 SNAC — 2010.
- ↑ 2,0 2,1 Find A Grave — 1996.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Тигранян Армен Тигранович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
- ↑ Opera Class
- ↑ Տիգրանյանի գերեզմանաքարը Թոխմախի գերեզմանոցում