ՅովհաննԷս Մասեհեան

ՅովհաննԷս Մասեհեան;
Ծնած է	11 Փետրուար 1864
Ծննդավայր	Թեհրան, Իրան
Մահացած է	19 Նոյեմբեր 1931 (67 տարեկանին)
Մահուան վայր	Հարպին, Eastern Provinces Special Region, Չինաստանի Հանրապետութիւն
Քաղաքացիութիւն	Իրան
Մասնագիտութիւն	քաղաքական գործիչ, թարգմանիչ, լեզուաբան, դիւանագէտ
Վարած պաշտօններ	Բրիտանիոյ մէջ Իրանի դեսպան

ՅովհաննԷս Մասեհեան (ՅովհաննԷս Խան-Մասեհեան, 11 Փետրուար 1864(1864-02-11)^[1]^[2], Թեհրան, Իրան^[1]^[2] - 19 Նոյեմբեր 1931(1931-11-19)^[1]^[2], Հարպին, Eastern Provinces Special Region, Չինաստանի Հանրապետութիւն^[1]^[2]), իրանահայ թարգմանիչ, պետական հասարակական գործիչ, դիւանագէտ, հրապարակախօս, մանկավարժ եւ խմբագիր: Առաւել յայտնի է որպէս Ուիլիըմ Շէյքսփիրի եւ Ճորճ Պայրոնի ստեղծագործութիւնները հայերէն առաջին լուրջ եւ մինչ օրս ամենայաջողը համարուող թարգմանող։ Տիրապետեր է հայերէն, պարսկերէն, թրքերէն, յունարէն, ֆրանսերէն, գերմաներէն, անգլերէն եւ ռուսերէն լեզուներուն^[3]: Ան թարգմաներ է նաեւ Կէօթէէն, Հայնէէն, Օմար-Խայեամէն, Թակորէն, նշանաւոր այլ գրողներէն: Մասեհեանը ոչ միայն գեղարուեստական երկեր թարգմանած է, այլեւ գիտութեան եւ արուեստին վերաբերող ուրիշ գիրքեր^[4]:

Կենսագրութիւն Խմբագրել

ՅովհաննԷս Մասեհեանը ծնած է Թեհրան, արքունիքի ոսկերչապետի ընտանիքի մէջ^[5]: Հայրը՝ Ծերունի աղա Մասեհեանը, պարսից Նասրետտին շահի արքունի ոսկերչապետն էր։ ՅովհաննԷսը հինգ տարեկանին յաճախեր է դպրոց։ Իր առաջին կրթարանը եղեր է Մկրտիչ վարդապետի Սուրբ Թադէոս-Բարթիղոմէոսի եկեղեցւոյ կից վարժարանը։ Միջնակարգ կրթութիւնն ստացեր է Թեհրանի Հայկազեան դպրոցին մէջ (1870-1878 թթ.) եւ Թաւրիզի մէջ (1879-1881 թթ.): Բարձրագոյն կրթութիւն ստանալու նպատակով մեկներ է Փարիզ եւ 1884 թուականին աւարտեր Փարիզի ֆրանսական քոլեճը: Նոյն թուականին վերադառնալով Թեհրան՝ նշանակուեր է շահի պալատական թարգմանիչ, միաժամանակ ուսուցչութիւն ըրած է տեղի Հայկազեան դպրոցին մէջ: 1887 թուականին, որպէս շահի պատուիրակութեան աւագ թարգմանիչ, մեկներ է Լոնտոն: 1888-1896 թուականներուն եղած է Հայկազեան դպրոցի տնօրէնը, 1892 թուականին ընտրուեր «Ուսումնասիրաց ընկերութեան» նախագահ:

1894 թուականին մեկներ է Սեն Փեթերսպուրկ՝ որպէս շահի պատուիրակութեան թարգմանիչ, 1897 թուականին՝ Լոնտոն՝ որպէս պատուիրակութեան առաջին քարտուղար: 1895-1901 թուականներուն Պարսկաստանի արտաքին գործերու նախարարութեան մէջ վարած է մամուլի բաժնի վարիչի, արեւելեան երկիրներու բաժնի պետի, գործնական տեսուչի պաշտօնները՝ շարունակելով մնալ շահի թարգմանիչը: Մեծ է իր երախտիքը պարսկական դպրոցներու հիմնադրման եւ ընդարձակման գործին մէջ: 1899 թուականին իր նախաձեռնութեամբ Թեհրանի մէջ բացուեր է քաղաքական գիտութիւններու դպրոցը, ուր ան եղած է միջազգային իրաւունքի եւ ընդհանուր պատմութեան ամպիոնի վարիչը ու դասախօս: 1901 թուականէն կը սկսի է իր կեանքի եւրոպական փուլը, որը նշանակալից էր ոչ միայն դիւանագիտական աշխատանքի, այլեւ գրական-ստեղծագործական եւ ազգային-հասարակական գործունէութեան տեսակետէն: 1901 թուականին նշանակուեր է Պերլինի մէջ Պարսկաստանի դեսպանի խորհրդական, 1905 թուականին՝ գործերու հաւատարմատար: Պարսկաստանը ներկայացուցած է միջազգային շարք մը խորհրդաժողովներուն՝ Պերլինի, Փարիզի, Լոնտոնի մէջ եւ այլուր: 1911 թուականին վերադարձեր է Թեհրան՝ շահի խնամակալի խորհրդականի պաշտօնով:

Գործունէութիւն Խմբագրել

1912 թուականէն սկսած ան եղած է Պարսկաստանի դեսպանը Գերմանիայի մէջ, իսկ 1927-1929 թուականներուն՝ Մեծ Բրիտանիայի մէջ: Եղած է նաեւ Պարսկաստանի առաջին դեսպանը Ճափոնի մէջ^[6]:

1894 թուականի աշնանը Հայոց հրատարակչական ընկերութիւնը լոյս ընծայեց «Համլեթը»՝ Մասեհեանի թարգմանութեամբ: ՅովհաննԷս ՅովհաննԷսեանը եւ ՅովհաննԷս Թումանեանը բարձր գնահատեր են այս թարգմանութիւնը: Անդրադառնալով Մասեհեանին, ՅովհաննԷս Թումանեանը գրախօսականին մէջ գրած է.

Ուիլիըմ Շէյքսփիր դարձած է չափանիշ ազգերու զարգացման աստիճանը որոշելու համար։ Եթէ ժողովուրդ մը զինք չէ թարգմանած, կը նշանակէ տգէտ է, եթէ չէ հասկցած, կը նշանակէ տհաս․ եթէ լեզու մը չէ յարմարած, կը նշանակէ տկար է։

Ըստ Գէորգ Էմինի՝ Մասեհեանի թարգմանութիւնները «գերազանց են» եւ «հրաշալի կը հնչեն հայերէնով»^[7]: Մասեհեանի թարգմանութիւնները միշտ եղած են հայկական թարգմանչական գործունէութեան երկար պատմութեան մեծագոյն գանձերու թուով^[8]:

1894 թ. հիմներ եւ խմբագրեր է պարսկահայ առաջին տպագիր օրկանը՝ «Շաւիղ» շաբաթաթերթը, Թեհրան:

Որպէս դիւանագէտ` ան պատասխանատուութիւն կը կրէր Իրանի մէջ ներկայացնել Արեւմտեան երկիրներու քաղաքական միտքերը եւ գիտարուեստական նորարարութիւնները:

Մահացեր է 1931 թուականի 19 Դեկտեմբերին (Harbin) Հարպինի մէջ՝ [[Թոքիո]]յէն Թեհրան վերադառնալու ճանապարհին:

Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 AV Production — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q104442290"></a>
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a>
↑ «Իրանահայ վաստակաւոր գործիչ եւ թարգմանիչ ՅովհաննԷս Խան-Մասեհեան»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2018-03-18-ին։ արտագրուած է՝ 2020-09-17
↑ «ՅովհաննԷս Խան-Մասեհեան. ԻՐԱՆԱՀԱՅ ԴԵՍՊԱՆԸ ՊԱՐՍԿԱՍՏԱՆԻ ՀԻՆԳ ՇԱՀԵՐՈՒ ՕՐՈՔ»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2020-02-19-ին։ արտագրուած է՝ 2020-09-17
↑ «AV Production - ՅովհաննԷս Մասեհեան»։ avproduction.am։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2020-07-02-ին։ արտագրուած է՝ 2019-02-11
↑ Վ. Վարդանեան «ՅովհաննԷս Մասեհեան»
↑ «Եօթ երգ Հայաստանի մասին», Գէորգ Էմին, էջ 211
↑ ON THE TRANSLATION OF LORD BYRON’S MANFRED INTO ARMENIAN

Արտաքին յղումներ Խմբագրել

Մասեհեանի կողմէն «Համլեթի» թարգմանութեան վերաբերեալ Թումանեանի գրախօսականը

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127"_data-entity-id="Q104442290">AV_Production<span_class="wef_low_priority_links">_—_2010.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q104442290"></a></div>-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 AV Production — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q104442290"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1982918_citetype_Q856638"_data-entity-id="Q101537013">[[:d:Q101537013|Հայաստանի_գրադարանների_համահավաք_գրացուցակ]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a></div>-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q101537013"></a>

[3] «Իրանահայ վաստակաւոր գործիչ եւ թարգմանիչ ՅովհաննԷս Խան-Մասեհեան»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2018-03-18-ին։ արտագրուած է՝ 2020-09-17

[4] «ՅովհաննԷս Խան-Մասեհեան. ԻՐԱՆԱՀԱՅ ԴԵՍՊԱՆԸ ՊԱՐՍԿԱՍՏԱՆԻ ՀԻՆԳ ՇԱՀԵՐՈՒ ՕՐՈՔ»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2020-02-19-ին։ արտագրուած է՝ 2020-09-17

[5] «AV Production - ՅովհաննԷս Մասեհեան»։ avproduction.am։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2020-07-02-ին։ արտագրուած է՝ 2019-02-11

[6] Վ. Վարդանեան «ՅովհաննԷս Մասեհեան»

[7] «Եօթ երգ Հայաստանի մասին», Գէորգ Էմին, էջ 211

[8] ON THE TRANSLATION OF LORD BYRON’S MANFRED INTO ARMENIAN

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

ՅովհաննԷս Մասեհեան

Ծնած է	11 Փետրուար 1864(1864-02-11)^[1]^[2]
Ծննդավայր	Թեհրան, Իրան^[1]^[2]
Մահացած է	19 Նոյեմբեր 1931(1931-11-19)^[1]^[2] (67 տարեկանին)
Մահուան վայր	Հարպին, Eastern Provinces Special Region, Չինաստանի Հանրապետութիւն^[1]^[2]
Քաղաքացիութիւն	Իրան
Մասնագիտութիւն	քաղաքական գործիչ, թարգմանիչ, լեզուաբան, դիւանագէտ
Վարած պաշտօններ	Բրիտանիոյ մէջ Իրանի դեսպան