Յովհաննէս Մրքուզ
Յովհաննէս Մրքուզ, (նաեւ Յովհաննէս Ջուղայեցի, Յովհաննէս Սպահանեցի, 1643[1][2], Նոր Ջուղա[1][2] - 1715[1][2], Նոր Ջուղա[1][2]), հայ փիլիսոփա-աստուածաբան, տրամաբան, քերական, նկարիչ։ 1661-ին քահանայ ձեռնադրուած է, 1669-ին՝ վարդապետ։ Հայերէն ու պարսկերէն զուգահեռաբար գրած է ութ մեծածաւալ եւ այլ աշխատութիւններ, պարսկերէն եւ արաբերէն թարգմանած է Աւետարանն ու այլ գործեր։
| Յովհաննէս Մրքուզ | |
|---|---|
| Ծնած է | 1643[1][2] |
| Ծննդավայր | Նոր Ջուղա[1][2] |
| Մահացած է | 1715[1][2] |
| Մահուան վայր | Նոր Ջուղա[1][2] |
| Ազգութիւն | Հայ[1] |
| Երկեր/Գլխաւոր գործ | Սուրբ Ամենափրկիչ Վանք |
| Մասնագիտութիւն | փիլիսոփայ, աստուածաբան, գեղանկարիչ, տրամաբան, հոգեւորական, քերական, գրագէտ |
Փիլիսոփա
ԽմբագրելՅովհաննէս Մրքուզ աշխարհի սկզբնապատճառ համարած է Աստծոյ։ Ճանաչողութիւնը, ըստ անոր, զգայութենէն կը սկսի եւ դէպի աստուածային էութեան իմացութիւնը կ՛ընթանայ։ Աստծոյ գոյութիւնը ան կը փորձէ ապացուցել նախ բնական փաստերով եւ ապա միայն Աստուածաշունչի ու եկեղեցւոյ հայրերու յեղինակութեամբ։ Յովհաննէս Մրքուզն անդրադարձած է այդ ժամանակ տարածուած լիւթերական շարժման, անոր մէջ տեսած է ազգային ինքնագիտակցութեան ու ազգային-ազատագրական պայքարի տարրեր։ Բացայայտած է աշխարհիկ ու հոգեւոր իշխանութիւններու եւ անոնց վարած քաղաքականութեան միջեւ սերտ կապը, քննադատած է իշխանական կամայականութիւններն ու անօրինակութիւնները, առաջ քաշած է մարդու անձեռնմըխելիութեան պահանջը։ Շարունակելով Արիսթոթելի, Դաւիթ Անյաղթի, Սիմէոն Ջուղայեցիի եւ ուրիշներու տրամաբանական ուսմունքներու գաղափարները՝ քննարկած է տրամաբանութեան առարկայի, ուսումնասիրութեան ձեւի, միւս գիտութիւններու համար անոր նշանակութեան, ինչպէս նաեւ մտահանգումներու տեսութեան հետ կապուած շարք մը հարցեր, առաջադրած է նոր եւ ուրոյն գաղափարներ։ «Համառօտ քերականութիւն եւ տրամաբանութիւն, որ Քերթութիւն բառի եւ կրթութիւն բանի է» (հրատարակուած՝ 1711 թ.) աշխատութեան մէջ իր քերականական սկզբունքներով նոյնպէս հետեւած է Սիմէոն Ջուղայեցիին՝ առարկան բաժանելով «նիւթի» (տառ, վանկ, բառ) եւ «տեսակաւորութեան» (բան)։ Ըստ անոր՝ բաղաձայնները երեք տեսակ են՝ «լերկ», «թաւ» եւ «միջակ»։ Խօսքի մասերը քննելէ ետք՝ կ՛ելլէ անոնց շարահիւսական արժէքէն եւ երկու խումբի կը բաժնուի՝ անուն եւ բայ (ասոնք կրնան «ենթակայանալ» եւ «ստորոգիլ»)։ Անդրադարձած է հոլովմանն ու խոնարհմանը, դերանուններուն, ինչպէս նաեւ շարահիւսութեան, կետադրութեան, ուղղագրութեան հարցերուն։
Նկարիչ
ԽմբագրելՅովհաննէս Մրքուզ, յայտնի է նաեւ որպէս նկարիչ։ Ղեկավարած է Նոր Ջուղայի Ամենափրկիչ վանքի Յովսէփ Հարեմաթացի եկեղեցւոյ ձեւաւորումը։ Անոր կը վերագրեն «Քրիստոսի կեանքը», «Գրիգոր Լուսաւորիչի կեանքը», «Լուսաւորչական եկեղեցւոյ եօթը խորհուրդները» նկարաշարերը։ Յովհաննէս Մրքուզը ժամանակի ճանաչուած դիմանկարիչներէն էր։ Իր ինքնանկարը արուեստագէտը զետեղած է նոյն եկեղեցւոյ խորանի աջ կողմի «Չննջող ակն» հորինուածքին մէջ։ Պատկերներ ստեղծած է նաեւ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցւոյ համար («Տաճարի ընծայումը», «Տասներկու տարեկան Յիսուսը քարոզած ընթացքին» եւն)։ Անոր աշխատանքներուն բնորոշ են դիմագիծերու անհատականացուած բնութագրումներ, հոգեբանական շեշտադրումներ, բնանկարի իրապաշտ ըմբռնումներ։ Ելլելով նկարչական իր գործունէութենէն՝ Յովհաննէս Մրքուզը զարգացուած է նաեւ գեղագիտական հետաքրքիր գաղափարներ։
Աղբիւրներ
Խմբագրել- Խաչատուր Ջուղայեցի, Պատմութիւն Պարսից, Վաղ-պատ, 1905, էջ 153-218։
- Ջահուկյան Գ․, Գրաբարի քերականության պատմություն, Ե․, 1974, էջ 150-159։
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|
| Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մասը վերցուած է Հայկական համառօտ հանրագիտարանէն, որու նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի մէջ։
|
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Ով ով է. հայեր / խմբ. Հ. Այվազյան — Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2005. — հատոր 1.