Էտկար Շահին
Էտկար Շահին (31 Հոկտեմբեր 1874[1][2], Վիեննա, Աւստրո-Հունգարիա - 18 Մարտ 1947[1][2], Փարիզ, Ֆրանսա) գծագրական եւ փորագրական գեղանկարչութեան աշխարհահռչակ հայ վարպետը: Հայ նկարիչ, ֆրանսական Պատւոյ լեգէոնի ասպետ եւ շքանշանակիր, Հայաստանի նկարիչներու միութեան պատուաւոր անդամ 1928 թ, Վենետիկի պատուաւոր քաղաքացի։ Էտկար Շահինի ստեղծագործական ժառանգութեան մաս կը կազմեն մօտ 450 օֆօրթ, գիրքերու 430 նկարազարդում, 300 գեղանկար, բազմաթիւ գունամատիտանկար եւ գծանկարներ: Անոր ստեղծագործութիւնը հայ մշակոյթի եւ 20-րդ դարու սկիզբի եւրոպական կերպարուեստի նշանակալի երեւոյթներէն է։
Էտկար Շահին ֆրանսերէն՝ Edgar Chahine | |
---|---|
| |
Ծնած է | 31 Հոկտեմբեր 1874[1][2] |
Ծննդավայր | Վիեննա, Աւստրո-Հունգարիա |
Մահացած է | 18 Մարտ 1947[1][2] (72 տարեկանին) |
Մահուան վայր | Փարիզ, Ֆրանսա |
Քաղաքացիութիւն | Ֆրանսա |
Ազգութիւն | Հայ[3] |
Ուսումնավայր |
Ժիւլիան Ակադեմիա Մուրատ-Ռափայէլեան Վարժարան Վենետիկի Գեղարուեստի Ակադեմիա |
Կարողութիւն | 450 օֆօրթ, գիրքերու 430 նկարազարդում, 300 գեղանկար |
Մասնագիտութիւն | գեղանկարիչ, նկարիչ-փորագրող, նկարազարդող |
Ամուսին | Simone Julia Gaumet |
Երեխաներ | Pierre Փիեռ |
Էտկար Շահինի արուեստին ու ժառանգութեան բարձր գնահատականներ նուիրած ֆրանսացի, եւրոպացի եւ այլ օտար հեղինակաւոր արուեստաբանները, միաժամանակ, կարեւորութեամբ շեշտած են անոր ազգային՝ հայկակա՛ն արմատներուն շեշտակի ներգործութիւնն ու արժէքը Էտկար Շահինի ստեղծագործութեան մէջ։
Կենսագրութիւն
ԽմբագրելԷտկար Շահին ծնած Վիեննա՝ 31 Հոկտեմբեր 1874ին, մանկութեան եւ պատանեկութեան տարիները անցուց Կոստանդնուպոլսոյ մէջ, ուր յաճախեց Գատըգիւղի Մխիթարեան վարժարանը եւ կանուխ տարիքէն աշակերտեց յայտնի նկարիչ Մելքոն Տիրացուեանին։
1890-92ին ուսումը շարունակեց Վենետիկի Մուրատ-Ռափայէլեան վարժարանին մէջ, իսկ 1893ին հաստատուեցաւ Փարիզ, ուր գեղանկարչական իր տաղանդը կատարելագործեց ատենի մեծահռչակ Ժիւլիէն Ակադեմիային մէջ։[4]
1921-ին Էտկար Շահին ամուսնութիւն կը կնքէ երիտասարդ արուեստի ուսանողուհի՝ Simone Julia Gaumet հետ: 1930-ին կը ծնի իրենց որդին՝ Փիեռը:[5]
Գեղանկարչական եւ Փորագրական Աշխատանքներ
Խմբագրել- 1896էն սկսեալ, «Մարդկային թշուառութիւն» ընդհանուր խորագիրը կրող գեղանկարչական աշխատանքներով («Մուրացկանը» - 1896, «Փողոցի անկիւն մը» - 1897, «Շնչահեղձը» - 1898, «Անապաստանը» - 1899 եւ «Փողոց Մոնմարթրի մէջ») մասնակցեցաւ տարբեր ցուցահանդէսներու:
- 1899ին ձեռնամուխ եղաւ փորագրական գեղանկարչութեան, որ անմիջապէս լայն ճանաչում ապահովեց երիտասարդ արուեստագէտին։
- 1901ին մասնակցեցաւ Վենետիկի Պիենալէին:
- Սկզբնական շրջանի իր փորագրութիւնները («Աղբահաններ», «Պետրոս Շահին», «Անատոլ Ֆրանս», «Լաթահաւաք կինը», «Զբօսանք», «Հայկական երեկոյի ծրագիր», «Ճեմմա», «Լիլի», «Լուիզ Ֆրանս», «Բեռնակառք», «Գործազուրկը», «Թխահերն ու շիկահերը», «Ինկած ձին») կը յատկանշուին մէկ կողմէ մարդոց գոյութեան պայքարն ու թշուառութիւնը, իսկ միւս կողմէ պերճանքն ու շռայլանքը խորութեամբ պատկերող ինքնուրոյն արուեստով:
- Էտկար Շահին իր գործերուն մէջ կիրարկեց փորագրութեան գրեթէ բոլոր եղանակները (օֆորթ, փափուկ լաք, աքուաթինթա), սակայն իր նախընտրութիւնը միշտ ալ եղաւ չոր ասեղով փորագրութիւնը, զորս հասցուց կատարելութեան:
- 1905էն սկսեալ Շահին պարբերաբար եղաւ ու ստեղծագործեց նաեւ Իտալիոյ մէջ։
Հռչակաւոր են իր «Իտալական տպաւորութիւններ» շարքի գործերը՝
- «Կուլոնի աբբայարանը» - 1915,
- «Սուրբ Պետրոսի ջրանցքը», «Ոգիներու տունը», «Սուրբ Մարկոսի հրապարակը», «Ի՜նչ գեղեցիկ հայկական քիթ» - 1921,
- «Հմայիչ կինը», «Հրաշալի երեխան», «Ֆրանչեսկոնի» - երեքն ալ 1922¬25 տարիներուն եւայլն): Այդպէ՛ս, ան արժանացաւ Վենետիկի մեծ նկարիչի եւ Պատուոյ Քաղաքացիի տիտղոսին:
- 1930ականներուն Էտկար Շահին ստեղծագործական աշխատանքով ապրեցաւ Պրեթանյը եւ Լա Մանշի ափերը, ստեղծեց բացառիկ գեղեցկութեամբ բնանկարներու շարք («Քրաուզիկ», «Ձկնորսական նաւակներ», «Փոքրիկ լողափ» եւ այլն):
Էտկար Շահինի արուեստին եւ հզօր տաղանդին մասին ֆրանսացի արուեստաբան Մաքս Ռոժէ գրած է՝
«Այն հարստութիւնը, որ մեզ պարգեւեց Շահինը, կը պարտաւորեցնէ աւելիով գնահատելու անոր տաղանդին հզօրութիւնն ու հմայքը»:[6] - ֆրանսացի արուեստաբան Մաքս Ռոժէ
|
Նոյնպէս ֆրանսացի արուեստաբան Շառլ Շէնեոլ իր կարգին վկայած է՝ «Էտկար Շահին. ահա՛ մեր կերպարուեստին նորայայտ փառքերէն մէկը: Դիտեցէք իր օֆորթները (մետաղի վրայ փորագրութիւնները). օր մը պիտի նախընտրէք անոր «Պառաւ»ը, յաջորդ օրը՝ «Շաթօ Ռուժ»ը եւ այսպէս շարունակ: Այս ամէնուն համար միայն մէկ բառ կայ՝ «ապշեցուցիչ»: - [7]
|
Էտկար Շահինի Մեծարժէք Գործեր
ԽմբագրելՀայ Իրականութենէն Վերցուած Մեծարժէք Գործեր
ԽմբագրելԷտկար Շահին ստեղեց նաեւ հայ իրականութենէն վերցուած մեծարժէք գործեր, որոնց շարքին են «Ալեւոր հայը», Պողոս Նուպարի, Տիկին Զարմիկեանի, օրիորդ Երամի եւ ուրիշներու դիմանկարները:
Գրիգոր Զօհրապի առաջարկութեամբ՝ ստեղծեց մետաղի վրայ փորագրութիւն մը, ուր պատկերուած են ջարդէ փրկուած հայ որբեր, իսկ խորքին՝ Անիի հանրածանօթ Հովիւի եկեղեցին է:
Գիրքերու Նկարազարդման Մեծարժէք Գործեր
ԽմբագրելԷտկար Շահինի ժառանգութեան մաս կը կազմեն նաեւ գիրքերու նկարազարդման մեծարժէք գործեր։ Ձեւաւորած ու նկարազարդած է Անաթոլ Ֆրանսի «Կատակերգական պատմութիւն»ը, Կիւստաւ Ֆլոպէրի «Նոյեմբեր»ը, Կապրիէլ Մուրէի «Փարիզի տօնավաճառի մարդիկ» (140 օֆորթ), Մորիս Պարէսի «Վենետիկի մահը», Վերգիլիոսի «Մշակականք»ը (Տիգրան Փօլատի ու 15 այլ նկարիչներու հետ) եւ այլ գիրքեր:
Էտկար Շահինի գործերը կը պահուին
ԽմբագրելԷտկար Շահին իր գործերէն շուրջ 160ը նուիրեց Հայաստանին եւ Երեւանի Ազգային Պատկերասրահին մէջ ունեցաւ իր յատուկ բաժինը:
Էտկար Շահինի գործերը կը պահուին Փարիզի Ազգային Գրադարանին, Վենետիկի Քաղաքային Թանգարանին, Հայաստանի Ազգային Պատկերասրահին (300է աւելի), Էրմիթաժի, Մոսկուայի Պուշկինի անուան կերպարուեստի կեդրոնին ու եւրոպական բազում երկիրներու թանգարաններուն մէջ:
Գեղարուեստի Միութիւններու Անդամ
ԽմբագրելԷտկար Շահին ընտրուեցաւ բազմաթիւ ընկերութիւններու (Հռոմի իտալական գեղարուեստի ազգային, Լոնտոնի գեղարուեստի թագաւորական եւ այլն) եւ միութիւններու (Փորագրողներու եւ այլն) անդամ:
1928ին, հեռակայ կարգով, Էտկար Շահին ընտրուեցաւ Հայաստանի կերպարուեստագէտներու միութեան պատուոյ անդամ: 1936ին Երեւանի ու Թիֆլիսի, իսկ 1940ին՝ Լենինկրատի Էրմիթաժ թանգարաններուն մէջ կազմակերպուեցան Շահինի փորագրութեանց ցուցահանդէսները։
Յոբելենական Ցուցահանդէսներ
Խմբագրել1974ին, 1994ին եւ 2004ին Երեւանի մէջ կազմակերպուեցան Էտկար Շահինի ծննդեան 100, 120 եւ 130ամեակներուն նուիրուած ցուցահանդէսներ:
Պարգեւներ, Մրցանակներ
ԽմբագրելԻր կենդանութեան Էտկար Շահին արժանացաւ Ոսկէ Շքանշանի (1900ին, Փարիզ) եւ Ոսկէ Մեծ Մրցանակի (1903ին, Վենետիկ), Ֆրանսայի Պատուոյ Լեգէոնի Ասպետի աստիճանին եւ շքանշանին:
Շահինի թանգարան
Խմբագրել1995 թուականին Ֆրանսայի Ժիզիօ քաղաքէն (Նորմանտիա) ոչ հեռու, Սեն Միշելի մէջ, բացուեր է Շահինի թանգարանը։
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 127. — ISBN 978-2-905686-93-0
- ↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, Երևան, 2007
- ↑ Chahine[permanent dead link]
- ↑ Գծագրական եւ փորագրական գեղանկարչութեան աշխարհահռչակ հայ վարպետը
- ↑ Գծագրական եւ փորագրական գեղանկարչութեան աշխարհահռչակ հայ վարպետը