Հայկական Կերպարուեստը՝ Նորագոյն Շրջանին

Նորագոյն շրջանի կերպարուեստը, անկախութեան հռչակումէն ետք (1991)–ին Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ սկսած ընկերվարական ճգնաժամը ազդացած է նաեւ կերպարուեստի բնականոն զարգացման վրայ, «կաթուածահար» քաղաքաշինութիւնն ու ճարտարապետութիւնը կրողութիւնը չունէր հոյակապ զարդարիչ նկարչութեան եւ քանդակի նոյնիսկ նուազագոյն զարգացումը ապահովելու, տպագրական տնտեսութեան քայքայումը ազդած էր գրքարուեստի (գիրքի գեղարուեստական ձեւաւորում, պատկերազարդում) առաջընթացքին վրայ, թատրոններուն մէջ սակաւաթիւ ներկայացումներ բեմադրելու պատճառով՝ բեմանկարչութեան գեղարուեստական մակարդակը շատ ցած մակարդակի հասած էր։

1990-ական թուականներուն հայ նկարիչներու եւ քանդակագործներու մեծամասնութիւնը մեքենայի արուեստը ստեղծագործած է, որ նոյնպէս որոշակի դժուարութիւններ ունէր. փակուած են ՀՆՄ սալոն-խանութները, գեղարուեստական արտադրամասերը, Գիւմրիի ու Վանաձորի մասնաճիւղերը։ Երեւանի մէջ գեղարուեստական շուկան կեդրոնացած էր Մարտիրոս Սարեանի յուշարձանի վրայ՝ Վերնիսաժի մէջ։ Ստեղծուած իրավիճակին պատճառով՝ բազմաթիւ արուեստագէտներ արտագաղթած էին։

Ցուցահանդէսներ

Մարտիրոս Սարեանի արձանը՝ Վերնիսաժի մէջ

ՀՀանրապետութեան մէջ կազմակերպուած են սակաւաթիւ խմբային ցուցահանդէսներ՝ «12-ի ցուցահանդէսը» (1992), «Աբստրակցիոնիզմը Հայաստանի մէջ» (1994), «Հայ ոգիի կամուրջներ» (1996՝ նուիրուած Մեծ հայրենադարձութեան 50-ամեակին)։ 1995–ին Բոխումի մէջ (Գերմանիա) բացուած է «Հայաստան, հին մշակոյթի վերագտնուած երկիր» ցուցահանդէսը, ուր ներկայացուած են նախապատմական շրջանէն մինչեւ նոր ժամանակներու ընթացքին ստեղծուած հայկական մշակութային արժէքներ։ Նոյն թուականին, Մոսկուայի եւ Կիպրոսի մէջ ցուցադրուած է ժամանակակից հայ կերպարուեստը, 1997–ին Սալոնիքի մէջ (Յունաստան) «Հայաստանի գոյներ» նկարահանդէսը ընդգրկած է 19-20-րդ դարերու հայ ամենամեծ նկարիչներու ու գծանկարչականներու շուրջ 60 աշխատանքներ։

Պատկերասրահներ

Գեղարուեստական կեանքին որոշ աշխուժութիւն տւած են մասնաւոր պատկերասրահները («Գոյակ», «Ակադեմիա», «Ականաթ», «Առաջին յարկ», «Արամէ», «Պաքոս», «ԹԱԱԿ», «Չառլի Խաչատրեան (Ex-voto)», «Նոյեան տապան», «Սթիլ» եւ այլն )։ Ամենաճանաչցուածը «Մկրտիչեան» (1993) պատկերասրահն է, որ 19-20–րդ դարերու հայ դասական սրահները կը ներկայացնէ երբ կը տեղեկութիւն կու տայ թէ անոնք ինչպէս կը նպաստեն արդի աւանգարդային արուեստի զարգացմանն ու տարածմանը։

Փառատոններ

Երեւանի մէջ Նորարար փորձառական արուեստի կեդրոնը (ՆՓԱԿ, 1995) տասնեակ ցուցահանդէսներ կազմակերպած է, մասնակցած է աւանգարդիստ արուեստի փառատոներուն՝ համաշխարհային հանրութեան հայկական ժամանակակից արուեստը ներկայացնելով։ ՆՓԱԿ-ը նպաստած է ՀՀ-ի մասնակցութեան (1995-էն) Վենետիկի համաշխարհային արուեստի փառատոներուն, ուր հանդէս եկած են շարք մը նորանոր արուեստագէտներ։ Ուշագրաւ են Կարէն Անդրէասեանի «Իրականութիւն: Գործընթաց: Վերահսկում» (1995), Ազատ Սարգսեանի «Յուշեր ապագայի մասին», Ստեփան Վերանեանի «Անվերնագիր» (երկուքն ալ՝ 1997) եւ Նարեկ Աւետիսեանի «Post factum» (1999) յղացական «աշխոյժ եւ ազդեցիկ նախագիծերը», Կարէն Մացակեանի «Սպառողի յաղթանակը» (1996) եւ Արման Գրիգորեանի «Այն ինչ է մնալու վաղը նրանից, ինչ եղել է երէկ» (1997) կտաւները, Արա Յովսէփեանի «Սոցիալական կենդանի», Նորա Պատալեանի «Սիրոյ անատոմիան» եւ Արփինէ Թոքմաջեանի «Առաջընթաց» (երեքն ալ՝ 2001) երկու պահպանակով տեսաֆիլմերը, ուր հեղինակները արուեստի աւանդական եւ ոչ աւանդական զանազան ձեւերու ու արուեստագիտական միջոցներու կիրառման կամ համադրման շնորհիւ ձգտած են իրենց տեսակետն ու դիրքորոշումը յայտարարել մարդու էութեան, անոր հասարակական կեցութեան ու ճակատագիրի վերաբերեալ։ ՆՓԱԿ-ի մէջ փորձառական թատերախումբ կը գործէ, թատրոնի եւ վիտէօ-արուեստի տարեկան վերաքննուած-փառատոներ կը կազմակերպէ, պարբերաբար երկար ֆիլմեր կը նկարահանուին։

Աւանգարդային արուեստի տարածման նպաստած է նաեւ ՀԱՅ-ԱՐՏ կեդրոնը (1997-2004), որ կազմակերպած է «ճանապարհորդութիւն դէպի Հայաստան» (հայ-գերմանական, 1998), «Փակ քաղաք» (հայ-ռուսական, 1999), «Զուգահեռ իրականութիւն» (հայ-աւստրիական, 2000), «Ցտեսութիւն, Փարաջանով» (Վիեննա, 2003), «Սարգիսը Երեւանում» (2004, Ֆրանսայի Անտիպ քաղաքի Փիքասսոյի թանգարանի հետ) եւ այլ ցուցահանդէսներ։ Կեդրոնը կապեր հաստատած է ԱՊՀ, Եւրոպայի եւ Ամերիկայի երկիրներու ժամանակակից արուեստի թանգարաններու եւ մշակութային այլ հաստատութիւններու հետ, մասնակցած է աւետարանականութեան միջազգային ստուգատէսներու՝ «Մանիֆեստա-3» (Լիւբելանա, 2000), ժամանակակից արուեստի փառատոն (Վիեննա, 2001) եւ այլն։

Ի տարբերութիւն նորանոր արուեստագէտներու՝ ՀՆՄ անդամներու գերակշիռ մասը, սեփական արուեստի արտայայտչալեզուն թարմացնելով, միաժամանակ պահպանած է ազգային աւանդոյթները, որ պարզորոշ կը նկատուի վերջին տարիներու անոնց ստեղծագործութիւններուն մէջ (Յակոբ Յակոբեան, Ռոպերթ էլիբեկեան, Զուլում Գրիգորեան, Վալմար, Ռուբէն Ադալեան եւ ուրիշներ)։ 2002-ին կազմակերպուած է ՀՆՄ-ի 70-ամեակին նուիրուած ժամանակակից կերպարուեստի հոբելեան, ցուցահանդէս, որուն մէկական աշխատանքով մասնակցած են 400 արուեստագէտներ։

Սերգէյ Փարաջանովի մահարձանը

Քանդակագործութիւն

1990-ական թուականներուն հայ կերպարուեստի առաջատար ճիւղը գեղանկարչութիւնն էր։ Քանդակագործութեան յաջողութիւնները հիմնականին պայմանաւորուած էին մանր ձեւակերտ գործերով։ Պետական օժանդակութեան եւ պետպատուէրի բացակայութեան պատճառով դանդաղած է յիշատակի արձանագործութեան զարգացումը։ Այդուհանդերձ, ՀՀ-ի եւ ԼՂՀ-ի մէջ ստեղծուած են զոհուած ազատամարտիկներու եւ 1988-ի երկրաշարժի զոհերու յիշատակին նուիրուած շարք մը կոթողներ, տեղադրուած են՝ Սիսիանի մէջ՝ Նիկողայոս Ադոնցի (1993, քանդակագործ՝ Արտաշէս Յովսէփեան, ճարտարապետ՝ Ռոմէօ Ջուլհակեան), Երեւանի մէջ՝ Լեոնիդ Ենգիբարեանի (1998, քանդակագործ՝ Լեւոն Թոքմաջեան, ճարտարապետ՝ Ասլան Մխիթարեան), Անդրանիկի (1998, քանդակագործ՝ Ռաֆիք Սարգիսեան, ճարտարապետ՝ Աշոտ Սմբատեան), Արամ Խաչատուրեանի (1999, քանդակագործ՝ Յիւրի Պետրոսեան, ճարտարապետ՝ Ռոմէն Մարտիրոսեան) յուշարձանները, Սերգէյ Փարաջանովի մահարձանը (1999, քանդակագործ՝ Արա Շիրազ, ճարտարապետ՝ Ա. Մխիթարեան, Կոմիտասի անուան զբոսայգի պանթէօն) եւ այլն։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է «Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։