Հռիփսիմեանց Կոյսեր

Հռիփսիմէանց կոյսեր սուրբ Հռիփսիմէանց եւ սուրբ Գայանեանց կոյսեր (նահատակուած են 301 թուականին, Վաղարշապատ), քրիստոնեայ վկայուհիներ, նահատակներ։ Հռիփսիմէանց կոյսերը առաքինազարդ վանական կեանք վարած են Հռոմի մէջ, իրենց մայրապետի՝ Գայանէ կոյսի առաջնորդութեամբ։ Հռոմի Տիոկղետիանոս կայսրի (284-305) հալածանքներէն խուսափելով՝ ի վերջոյ ապաստանած են Հայաստանի մէջ (Վաղարշապատի Հնձանք շրջանին մէջ)։ Աւանդութիւնը հալածանքներու պատճառը կը համարէ այն, որ կոյսերուն գեղեցկուհին երկնաւոր հարս Հռիփսիմէն, հրաժարուած է Տիոկղետիանոս կայսրի առաջարկներէն՝ դառնալու անոր կինը եւ Հռոմի կայսրուհին։

Սուրբ Հռիփսիմէ

Կայսրը լուր կը հղէ Հայոց Տրդատ Գ Մեծ թագաւորին, որ գտնէ Հայաստանի մէջ ապաստանած կոյսերը եւ վերադարձնէ Հռոմ, բայց եթէ ուզէ, կրնայ նոյնիսկ կնութեան առնել Հռիփսիմէն։ Տրդատ թագաւորը, գտնելով կոյսերը ու տեսնելով Հռիփսիմէի գեղեցկութիւնը, ինքն ալ նոյնը կը ցանկանայ։ Հռիփսիմէն կը հրաժարի Տրդատէն ալ։ Այդ պատճառաւ անոր ենթարկած են անլուր չարչարանքներու, կտրած են լեզուն, հանած են աչքերը եւ քառատելով այրած են։ Սրահարած են նաեւ Հռիփսիմէի 32 հաւատակից վկայուհիները։ Սրբուհիներու մարմինները 9 օր կը մնան անթաղ, մինչեւ որ Խոր Վիրապէն դուրս եկած Գրիգոր Լուսաւորիչը կ'ամփոփէ անոնց մարմինները տապաններու մէջ ու կը թաղէ իրենց նահատակութեան տեղերու մէջ՝ Հռիփսիմէին՝ իր հաւատակիցներուն հետ, Գայանեանց կոյսերուն՝ առանձին, իսկ հիւանդութեան պատճառով Հնձանք շրջանի միյակ մնացած կոյսին՝ Հնձանքի մէջ, ուր հետագային Նահապետ Ա Եդեսացի կաթողիկոսը կը կառուցէ Սուրբ Շողակաթ վանքը։

Սուրբ Հռիփսիմէի վկայարանի վրայ Կոմիտաս Ա Աղցեցի կաթողիկոսը 618 թուականին կառուցած է Էջմիածնի Սուրբ Հռիփսիմէ եկեղեցին, որու խորանի գետնահարկ մատուռին մեջ այսօր զետեղուած կը մնայ սրբուհու տապանը։ Իսկ Եզր Ա Փառաժնակերտցի կաթողիկոսը Սուրբ Գայանեանց կոյսերու մատուռին մէջ բարձրացրած է Էջմիածնի Սուրբ Գայանէ վանքը։ Այս տաճարներու ներքոյ մեծամեծ քարերով շինուած գետնափորեր կան, ուր ամփոփուած են կոյսերու ոսկորները։

Հայաստան եկած կոյսերու թիւը, ըստ Ագաթանգեղոսի, 70-էն աւելի էր, նահատակուածներու թիւը՝ 37։ Հանուանէ հիշատակուած են Հռիփսիմէն, Գայանէն, Նունէն, Շողակաթը եւ Մարիանէն։ Գրիգոր Ա Լուսաւորիչը Հռիփսիմէանց կոյսերուն դասած է սուրբերու շարքը։ Որպէս սուրբեր Հռիփսիմէն եւ Գայանէն կը նշուին ոչ միայն հայերէն, այլեւ յունարէն, լատիներէն, արաբերէն, ղպտիերէն, ռուսերէն Հայսմաւուրքներուն մէջ։

Հռիփսիմէանց կոյսերու նահատակութիւնը հիմք հանդիսացած է հայ քրիստոնէական գրականութեան վաղ հուշարձաններէն մէկի՝ Հռիփսիմէանց վկայաբանութեան համար, որ անցնելով Ագաթանգեղոսի եւ Մովսէս Խորենացիի Պատմութիւններուն մեջ, լայն տարածք ստացած է ինչպէս հայ, այնպես ալ ողջ միջնադարեան քրիստոնեական գրականութեան էջերուն մէջ։

Սուրբ Հռիփսիմէ վանքի օծման կապակցութեամբ 618 թուականին Կոմիտաս Ա Աղցեցի կաթողիկոսը գրած է Սբ. Հռիփսիմէանց կոյսերին նվիրուած շարականը.

Անձինք նուիրեալք սիրոյն Քրիստոսի, Երկնաւոր նահատակք եւ կուսանք իմաստունք... - Շարակնոց, 1853, էջ 487

Հայ եկեղեցին Սբ. Հռիփսիմէանց կոյսերու յիշատակը կը տօնէ Սբ. Զատկին յաջորդող Կիրակիէն ետք՝ Երկուշաբթի օրը։

Պատկերասրահ

• 
  Սուրբ Հռիփսիմէ եկեղեցի (Էջմիածին)
• 
  Սուրբ Շողակաթ եկեղեցի
• 
  Սուրբ Գայանէ եկեղեցի

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է « Քրիստոնեա Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։