Յարութիւն Ալամդարեան
Յարութիւն (Գէորգ) Ալամդարեան (14 (25) Յունուար 1795[1][2] կամ 25 Յունուար 1795[2], Աստրախան, Ռուսական Կայսրութիւն[1] - 25 Մայիս (6 Յունիս) 1834[1], 24 Մայիս (5 Յունիս) 1834[2] կամ 5 Յունիս 1834[2], Նոր Նախիջեւան, Եկատերինոսլավի նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն[1]), հայ բանաստեղծ, մանկավարժ, հասարակական-քաղաքական եւ եկեղեցական գործիչ։
| Յարութիւն Ալամդարեան | |
|---|---|
| Ծնած է | 14 (25) Յունուար 1795[1][2] կամ 25 Յունուար 1795[2] |
| Ծննդավայր | Աստրախան, Ռուսական Կայսրութիւն[1] |
| Մահացած է | 25 Մայիս (6 Յունիս) 1834[1] (39 տարեկանին), 24 Մայիս (5 Յունիս) 1834[2] (39 տարեկանին) կամ 5 Յունիս 1834[2] (39 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Նոր Նախիջեւան, Եկատերինոսլավի նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն[1] |
| Քաղաքացիութիւն |
 Ռուսական Կայսրութիւն |
| Ազգութիւն | Հայ[1] |
| Ուսումնավայր |
Աղաբաբյան դպրոց?[1] Մոսկուայի կայսերական համալսարան |
| Մասնագիտութիւն | բանաստեղծ, ուսուցիչ, հանրային գործիչ |
| Աշխատավայր |
Լազարեան Ճեմարան[1] Ներսիսեան դպրոց[1] |
| Երեխաներ | ? Alamdaryan? |
Կենսագրութիւն
ԽմբագրելԾնած է 14 (25) Յունուարին, Ասթրախանի մէջ, արհեստաւոր ընտանիքի մէջ։ Աւարտած է Աղապապեան դպրոցը[3]։ 1813-ին կը հրաւիրուի Մոսկուա. Լազարեաններու մօտ դպիր կ'ըլլայ, ապա՝ Լազարեան ճեմարանի առաջին տեսուչը եւ ուսուցիչ։
Միաժամանակ դասախօսութիւններու ներկայ կը գտնուի Մոսկուայի համալսարանին մէջ։ 1824-1830 թուականներուն Թիֆլիսի Ներսիսեան դպրոցի տեսուչն էր. այդ տարիները դպրոցի պատմութեան մէջ յայտնի են «դար Ալամդարեան» անունով։
Ռուս-պարսկական պատերազմի ատեն Ալամդարեան կ'օգնէ հայ կամաւորական գումարտակի կազմակերպման (1827)։ Ռուսական կողմնորոշում ունենալով հանդերձ, կը պաշտպանէ հայ եկեղեցական եւ ազգային-լուսաւորական հաստատութիւններու ինքնուրոյնութիւնը, դիմադրելով ցարիզմի ձուլման քաղաքականութեան։
Կը մեղադրուի որպէս Ներսէս Աշտարակեցիի գաղափարակից, եւ Ի. Պասկեւիչի թելադրանքով Էջմիածնի Սինոտը զինք կ'աքսորէ Հաղբատ (1830)։ Կեանքին վերջին տարիները կ'ապրի Նոր Նախիջեւանի Ս. Խաչ վանքին մէջ (1832-1834), ուր դաւադրաբար կը սպաննուի 25 Մայիս (6 Յունիս)ին։
Ստեղծագործութիւններ
ԽմբագրելԱլամդարեան կը գրէ քնարական-սիրային բանաստեղծութիւններ, ձօներ, առակներ, պատմական ողբերգութիւն («Հրադամիզդ եւ Զենոպիա», 1824-1828, անաւարտ)։ Մեզի հասած բանաստեղծութիւններուն[4] առաջինը կը գրէ կնոջ մահուան առիթով, ողբալով իր վաղանցիկ սէրը («Նազելւոյս դէմքն էր ճերմակ ու կարմիր», 1821)։
Նոյն տրամադրութեամբ համակուած են նաեւ «Կոծ», «Սուգ», «Ողջոյն հրաժեշտ զաւակաց իմոց» եւ այլ բանաստեղծութիւններ։
Ան կ'օգտագործէ «վարդի ու սոխակի» աւանդական մոթիֆը, կը բացայայտէ թշուառ մարդու տառապանքը («Թշուառութիւն սոխակի», «Վարդակորոյս», «Կոկովանք վարդի», «Սոխակի յոգնարս», «Պարերգութիւն»)։
Կրօնական տաղեր
ԽմբագրելԱլամդարեան կը գրէ կրօնական տաղեր, ուր միստիք մտածողութեան հետ առկայ է նաեւ բողոքը ճակատագիրի դէմ։ Հին Կտակարանի մոթիֆներով գրուած բանաստեղծութիւններուն մէջ մարդկային ողբերգութիւնը, կ'ըմբոստանայ մահուան դէմ («Աղօթք», «Կողկողանք առ խաչ Փրկչին», «Ողբերգութիւն Իսրայէլի» եւայլն)։ Ալամդարեան հայ դասականութենէն դէպի զգացողութիւն եւ ռոմանթիզմ անցման շրջանի բանաստեղծ է։
Ունի բազմաթիւ նամակներ, ճառեր, յօդուածներ, թարգմանած է հատուածներ Տ. Տասսոյի «Ազատագրուած Երուսաղէմ»ի մէջ, զբաղած է բառարանագրութեամբ եւ լեզուի հարցերով, ռուսաց լեզուի ծանօթութիւն ունի («Համառօտ բառարան ի ռուսաց լեզուի ի հայ», 1821, «Ռուս-հայերէն գործնական համառօտ քերականութիւն», 1814-1816, Երեւանի Մեսրոպ Մաշտոցի անուան Մատենադարան, ձեռքի համար 3754)։
Գաղափարներ
ԽմբագրելԱլամդարեանի համոզմամբ մանկավարժը ոչ թէ «վարձկան» պաշտօնեայ է, այլ «անձնուրաց հովիւ»։ Ան կ'առաջարկէ դաստիարակութեան յառաջադէմ ուղիներ, կ'առաջարկէ ծեծն ու աշակերտին հետ կոպիտ վարուելակերպը ուսուցիչի անզօրութեան հետեւանք համարել։ Ըստ իրեն, երեխայի մը ընդունակութիւնները պէտք է զարգացնել աստիճանաբար՝ պարզէն բարդ: Իսկ առարկաներու տեսական իմացութիւնը ամրապնդել գործնականօրէն։ Ան կը մշակէ Ներսիսեան դպրոցի վարչական, ուսումնական եւ բարոյակրթական աշխատանքներու կանոններ՝
|
«Առաջարկութիւնք դպրոցական կարգադրութեանց ի պետս հայկական ուսումնարանին Տփխիս քաղաքի», 1825 | 
|
Ալամդարեանին կ'աշակարտեն Խաչատուր Աբովեանը, Ս. Նազարեանցը, Ս. Ներսիսեանը, Մ. Մսերեանը եւ ուրիշներ։
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Педагоги и психологи мира — 2012.
- ↑ Из истории астраханской агабабовской школы
- ↑ Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред. А. А. Сурков. — М., 1962. — Т. 1. — С. 130.
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|