Տաշիր (գաւառ)
Տաշիր, գավառ Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի կազմին մէջ[1]։
Գաւառին կեդրոնն էր Լոռի բերդը։
Աշխարհագրութիւն
ԽմբագրելՏաշիր գաւառը ընդգրկած է Ձորագետ, Փամպակ եւ Դեբեդ (վերին եւ միջին հոսանքը) գետերու աւազանները։ Կը համապատասխանէ ներկայի Լոռիի մարզի Տաշիրի (նախկին Կալինինոյի), Ստեփանաւանի, Գուգարքի եւ մասամբ Թումանեանի շրջաններու տարածքին։ Հիւսիսային սահմանագիծը Վիրահայոց լեռներն էին, հարաւայինը` Հալապի լեռնաշղթան։ Արեւմուտքէն Շիրակէն կը բաժնուէր Բազումի լեռնաշղթայով, արեւելքէն կը տարածուէր մինչեւ Գուգարաց լեռնաշղթան։
Պատմութիւն
ԽմբագրելՔ.Ա. 8-րդ դարուն եղած է Ուրարտուի, ապա Երուանդունիներու (Ք.Ա. 6-2-րդ դարեր) եւԱրտաշէսեաններու (Ք.Ա. 2-1-ին դարեր) պետութեան կազմին մէջ։ Արշակունեաց թագաւորութեան օրով (1-5-րդ դարեր) Գուգարքի բդեշխներու կալուածն էր։ Արշակունեաց թագաւորութեան անկումէն ետք (428), երբ Պարսից արքունիքը նուաճած Հայաստանը, Վիրքը, Աղուանքը եւ Ատրպատականը միաւորած է մէկ վարչական միաւորի` Հիւսիսային կամ Կապկոհ (Կովկասեան) քուստակի կազմին մէջ, Տաշիրը Գուգարքին հետ ներառուած է Վրաց մարզպանութեան մէջ։
450-451 թուականներու ազատագրական շարժումներուն, Տաշիրի իշխան Վրէն Տաշրացին եղած է Վարդան Մամիկոնեանին զինակիցը, մասնակցած է Աւարայրի ճակատամարտին։
Արաբական նուաճումներէն ետք (Է. դար) Տաշիրի իշխանութիւնը կազմալուծուած է։
Թ. դարու վերջին, Աշոտ Ա. Բագրատունին Տաշիրը ազատագրած է արաբներէն եւ միացուցած Բագրատունեաց ոստանին։
Տաշիրի մէջ 966-ին ստեղծուած է նոր վարչական միաւոր մը` «Տաշիր երկիրը», որ շուտով դարձած է թագաւորութիւն (Կիւրիկեան թագաւորութիւն կամ Տաշիր-Ձորագետի թագաւորութիւն)։ Վերջինիս առաջին թագաւորն էր Աշոտ Գ.-ի որդի Գուրգէնը (Կիւրիկէն)։ Կիւրիկեան թագաւորութիւնը Հայաստանի հիւսիսային սահմանները պաշտպանած է հարեւան արաբաքրտական ամիրայութիւններու յարձակումներէն։
Մշակոյթը
ԽմբագրելՏաշիրը եղած է Հայաստանի մշակութային կեդրոններէն։ Գուգարաց բդեշխ Աշուշայի հրաւէրով, Մեսրոպ Մաշտոց Տաշիրի մէջ դպրոցներ հիմնած է։ Վաղ միջնադարեան ճարտարապետական յուշարձաններէն են` Օձունի Ծիրանաւոր, Կուրթանի Ս. Աստուածածին, Գյուլագարակի Տորմակ եւ Վարդաբլուրի Ջգրաշէն եկեղեցիները։ Արժէքաւոր է Օձունի գմբէթաւոր եկեղեցին (Զ. դարու վերջ)։ Ժ.- ԺԳ. դարերու մշակութային մեծ կեդրոններէն էին` Սանահին եւ Հաղբատ, ինչպէս նաեւ Քոպայրի (ԺԲ. դարու վերջ), Դսեղի Բարձրաքաշ (ԺԳ. դար) եւ Խորակերտի (13-րդ դար) վանքերը։ Քաղաքացիական կառոյցներէն նշանաւոր է Սանահինի կամուրջը (ԺԲ. դարու վերջը)։
Հիւսիսային Հայաստանի վաճառականական կեդրոններն էին՝ Պղնձահանքը եւ Մանեսը։ Առեւտրա-արհեստագործական կեդրոն էր Լոռի բերդաքաղաքը։
ԺԳ. դարէն սկսեալ, գաւառը կեդրոնին անունով կոչուած է Լոռի։
Տես նաեւ
ԽմբագրելԱրտաքին յղումներ
Խմբագրել- Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը Archived 2013-12-27 at the Wayback Machine.
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ «Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-12-27-ին։ արտագրուած է՝ 2011-11-02