Էտման Այվազեան
Էտման Այվազեան (10 Օգոստոս 1932[2], Թեհրան, Իրան[1] - 25 Մարտ 2020, Լոնտոն, Միացեալ Թագաւորութիւն, Լոնտոնի St George’s հիւանդանոցին մէջ) սփիւռքահայ մեծատաղանդ գեղանկարիչ: Ծովանկարիչներու թագաւորական միութեան անդամ (2002)։ Լոնտոնի գեղանկարիչներու թագաւորական հիմնարկի անդամ (2006)։[3]։
| Էտման Այվազեան պարս․՝ اِدمان آیوازیان[1] | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ծնած է | 10 Օգոստոս 1932[2] |
| Ծննդավայր | Թեհրան, Իրան[1] |
| Մահացած է | 25 Մարտ 2020 (87 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Լոնտոն, Միացեալ Թագաւորութիւն |
| Քաղաքացիութիւն |
 Իրան |
| Մասնագիտութիւն | գեղանկարիչ |
| Ամուսին | Թելմա |
Կենսագրութիւն Խմբագրել
1939-1948 թուականներուն ուսանած է Թեհրանի Թամատոն միջնակարգ դպրոցը, 1964-1966 թուականներուն՝ Հռոմի գեղարուեստի ակադեմիա:
Էտման Այվազեանը, սկսած 1948 թուականէն, աւելի քան 70 տարի ստեղծագործած է եւ իր նկարները ցուցադրեր բազմաթիւ հաւաքական եւ անհատական ցուցահանդէսներուն, Իրան, Անգլիա, Միացեալ Նահանգներ, Հայաստան եւ այլուր։
1973 թուականին տեղափոխուած է Լոնտոն: 1980 թուականին գծագրած է Ապտուլազիզ թագաւորի անուան օդանաւակայանի Մեծ մզկիթի ներքնամասը, Ռիատ:
1960-1974 թուականներուն աշխատած է ճարտարապետութեան բնագաւառին մէջ (Կաճերէ հիւրանոց, Թոմասեան դպրոց)։ Ստեղծած է Թեհրանի Սուրբ Սարգիս եկեղեցւոյ տաճարի պատկերները։
Էտման Այվազեանը անդրադարձած է «Սասունցի Դաւիթ վիպերգութեան, նկարազարդած է Յովհաննէս Թումանեանի երկերը, ստեղծած է դիմանկարներ, ծովանկարներ։ Այվազեանի ստեղծագործութիւնները կը գտնուին տարբեր եկեղեցիներու, թանգարաններու՝ Լազար պատկերասրահ, Արամ Խաչատրեանի տուն-թանգարան[4]:
Մեծատառով հայ գեղանկարիչ՝ Էտման Այվազեան իր մահկանացուն կնքեց՝ 5 Մարտ 2020-ին,առաւօտ կանուխ, Լոնտոնի St George’s հիւանդանոցին մէջ։ Հանգուցեալը հիւանդանոց ընդունուած էր սրտի հետ առնչուած քննութիւններու համար, ուր ան վարակուած էր մահացու Պսակաձեւ Ժահր ախտով[5]։
|
Երբ կը նայիս Այվազեանի ստեղծած տղամարդկանց եւ կանանց նկարներուն, անմիջապէս կը նկատես, որ արուեստագէտը թափանցեր է իր կերպարներու ներաշխարհը, զգացեր անոնց խինդն ու վիշտը, հոգեկան ապրումները, եւ իր տեսածն ու զգացածը յանձներ պաստառին, ոչ որպէս լուսանկարիչ, այլ գոյներն ու գիծերը իմաստաւորել գիտցող գեղանկարիչ։ | 
|
Ցուցահանդէսներ Խմբագրել
Դեռ 16 տարեկան պատանի՝ Այվազեանը Թեհրանին մէջ մասնակցած է UNESCO-ի կազմակերպած Երիտասարդ Նկարիչներու Միջազգային Ցուցահանդէսին եւ շահեր՝ մրցանակ։
Այնուհետեւ Էտման Այվազեանը 1949-1957 տարիներուն Թեհրանին մէջ մասնակցած է «Մշակոյթ Միութեան«, «Ս. Միութեան Մշակութային Կեդրոն»ի, «Գարուն Ակումբ»ի, «Մեհրեգան Ակումբ»ի, «Աբիազ Փալաս»ի եւ «Թեհրան Երկամեայ«ի (Teheran Biennial) կազմակերպած հաւաքական ցուցահանդէսներուն։
Անհատական ցուցահանդէսներ - Թեհրան Խմբագրել
Այվազեանը Թեհրանին մէջ տուած է նաեւ երեք անհատական ցուցահանդէսներ, առաջին երկուքը՝ «Իրան-Ամերիկա Ընկերակցութեան» հովանաւորութեամբ 1952ին եւ 1955ին, իսկ երրորդը 2010-ին՝ Արուեստի Կեդրոն (Art Center) ծանօթ պատկերասրահին մէջ, ուր ցուցադրուուած են իր՝ բացի վերացական (abstract) գործերէն, նաեւ Պարսկաստանի գիւղերուն նուիրուած շուրջ երեսուն նկարներ։
Անհատական ցուցահանդէսներ - Լոնտոն եւ Երեւան Խմբագրել
Բացի Իրանէն՝ 1984-2016 տարիներուն, Էտման Այվազեանը անհատական ցուցահանդէսներ տուած է Նիւ Եորքի Կորքի Պատկերասրահին մէջ (Gorky Gallery), Լոնտոնի «Կիւլպէնկեան Սրահ»ի, Լոնտոնի «Ռոշան Պատկերասրահ»ի (Rochan Gallery) եւ Երեւանի Նկարիչներու Տան մէջ։
Նոյեմբեր 2015-ին, իր հայաստանեան երկրորդ անհատական ցուցահանդէսը, “Հայրենի Երկրի Գոյները”, տեղի ունեցած է Երեւանին մէջ,[6] Հայաստանի Ազգային Պետական Պատկերասրահին մէջ, նախաձեռնութեամբ Հայաստանի մօտ Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան Դեսպանութեան Մշակութային Կեդրոնի։ Նոյն այդ ցուցահանդէսը՝ 2016-ին տեղափոխուած է Իրան եւ ցուցադրուած՝ Թեհրանի «Նիավարան Պալատ»ին մէջ, որմէ ետք նաեւ՝ Թեհրանի «Արարատ Միութեան» սրահին մէջ։[7]
Հաւաքական ցուցահանդէսներ Խմբագրել
1990-էն, Էտման Այվազեանի նկարները ցուցադրուուած են նաեւ հաւաքական ցուցահանդէսներու մէջ՝ Ղրիմ, Միացեալ Նահանգներ, Անգլիա եւ այլուր։
Այվազեանը իբրեւ անդամ` շարունակաբար իր մասնակցութիւնը բերած է՝
- Բրիտանիոյ Արուեստագէտներու Դաշնակցութեան (Federation of British Artists),
- Ծովանկարիչներու Արքայական Ընկերակցութեան (The Royal Society of Marine Artists),
- Իւղանկարիչներու Արքայական Հիմնարկի (Royal Institute of Oil Painters) եւ Ուափինկ Արուեստագէտներու Խումբի (The Wapping Group of Artists) կազմակերպած հաւաքական ցուցահանդէսներուն։
Ցուցահանդէս նուրիուած՝ քրիստոնէութեան՝ Հայաստանի պետական կրօնք հռչակման 1700-ամեակին Խմբագրել
2001-ին, Լոնտոնի Բրիտանական Գրադարանին մէջ կազմակերպուած էր «Գանձեր Տապանէն» (Treasures From The Ark) հիասքանչ ցուցահանդէսը, նուիրուած՝ քրիստոնէութեան՝ Հայաստանի մէջ պետական կրօնք հռչակման 1700-ամեակին։ Ցուցահանդէսի գեղարուեստական ձեւաւորման հետ կապուած բոլոր աշխատանքները կատարած է Էտման Այվազեանը, իրեն յատուկ բծախնդրութեամբ եւ գեղարուեստական բարձր ճաշակով, արժանանալով բոլորի հիացմունքին ու գնահատանքին։
Ցուցահանդէսներ՝ Ծովանկարներ Խմբագրել
իբրեւ ծովանկարիչ (Marine Artists)՝ Այվազեանը Անգլիոյ մէջ մասնակցած է աւելի քան երեսուն ցուցահանդէսներու։ Իր ծովանկարներէն կը գտնուին Cornwall-ի Ծովային Ազգային Թանգարանին մէջ (National Maritime Museum)։
Սէուտական Արապիա թագաւորներու եւ իշխաններու նկարներ Խմբագրել
Սէուտական Արապիա թագաւորական ընտանիքի պատուէրով՝ 1985-ին, Էտման Այվազեանը նկարած է Սէուտական թագաւորներու եւ իշխաններու նկարները, ինչպէս նաեւ՝ «Կեանքը Սէուտական Արապիոյ մէջ 1930-ական թուականներուն» նկարաշարքը։ Դարձեալ թագաւորական ընտանիքի պատուէրով՝ 2001-ին, ան նկարած է Իշխան Ապտուլա Պին Ապտուլ Ազիզ Էլ ՍԷուտ իշխանի դիմանակարը։
Ցուցահանդէսներու ցանկ Խմբագրել
1950-1990 թուականներուն անհատական եւ խմբակային ցուցահանդեսնած է ունեցած է Իրան, Հայաստան, Մեծ Բրիտանիա, ԱՄՆ[8]:
«Մշակոյթ միութեան» պարսկահայ նկարիչներու խմբակային ցուցահանդէս, 1949
- Խմբակային ցուցահանդէս «Գարուն» ակումբ, Թեհրան, 1950
- Մշակութային կապերու համամիութենական ընկերութեան ամենամեայ ցուցահանդէս, Թեհրան, 1950-1951 թ
- Խմբակային ցուցահանդես «Իրան-ԱՄՆ» ընկերություն, Թեհրան, 1952
- Ժամանակակից արուեստագէտներու խմբակային ցուցահանդէս, Թեհրան, 1954, 1955
- Անհատական ցուցահանդէս «Իրան-ԱՄՆ» ընկերութիւն, Թեհրան, 1956
- Կրաֆիքական աշխատանքներու անհատական ցուցահանդէս, Կիլտհոլ, Լոնտոն, 1967
- Անհատական ցուցահանդէս, Կիւլպէնկեան սրահ, Լոնտոն, 1982
- Անհատական ցուցահանդէս, Կորկի սրահ, Նիւ Եորք, 1983
- Հայաստանի նկարիչներու միութիւն, Երեւան, 1987
- Ցուցահանդէս Արարատ ակումբին մէջ, Թեհրան[7]
- Կոմիտասին նուիրուած խմբակային ցուցահանդէս-փառատօն, Գանատա, 2009
- «Հայրենիքի գոյները», Երեւան, Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, 2015 [9]
- «Հանդիպում ընկերոջս՝ Սարգիս Մուրատեանի հետ», Սարգիս Մուրատեան պատկերասրահ, 2016 [10]
Մրցանակներ եւ շքանշաններ Խմբագրել
Էտման Այվազեանը շահած է հետեւեալ մրցանակները.
- Մրցանակ՝ UNESCO-ի Երիտասարդական Միջազգային Ցուցահանդէսին 1948)։
- Ա. Մրցանակ՝ Իրանի Ժամանակակից Նկարիչներու ցուցահանդէսին (1956)
- Ա.Մրցանակ՝ Իրանը Վենետիկի Երկամեայ (Venice Biennial) Միջազգային Ցուցահանդէսին ներկայացնելու համար Իրանի Մշակոյթի Նախարարութեան կազմակերպած մրցոյթին (1958)։
- Մրցանակ՝ “Սթանլի Կրիմ” (Stanley Grimm Award) Մեծն Բրիտանիոյ Իւղանկարիչներու Արքայական Հիմնարկի ցուցահանդէսին (1998)։
- Մրցանակ՝ “Ուինզոր եւ Նիւթըն” (“Windsor and Newton”Award) Մեծն Բրիտանիոյ Իւղանկարիչներու Արքայական Հիմնարկի ցուցահանդէսին (2000)։
- Մրցանակ՝ “The Worshipful Company of Shipwright’s Award”) Մեծն Բրիտանիոյ Ծովանկարիչներու Արքայական Ընկերութեան տարեկան ցուցահանդէսին (2001)։
- 2015-ին, Հրանոյշ Յակոբեանը Էտման Այվազեանին պարգեւատրուած է ՀՀ Սփիւռքի Նախարարութեան “Արշիլ Կորքի” շքանշանով։
Պատկերասրահ Խմբագրել
-
Էդման Այվազեան -
«Արշիլ Կորքի» մետալով պարգեւատրուած պահուն -
«Հայրենիքի գոյները» ցուցահանդէսը ՀԱՊ-ին մէջ -
«Հայրենիքի գոյները» ցուցահանդէսը ՀԱՊ-ին մէջ
Ծանօթագրութիւններ Խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 https://www.paymanonline.com/ا%D9%90دمان-ادیک-آیوازیان،نخستین-نقاش-ایر/
- ↑ 2,0 2,1 https://www.mallgalleries.org.uk/artist/edman-oaivazian-rsma-roi
- ↑ «Caroun: Edman Aivazian»։ www.caroun.com։ արտագրուած է՝ 2020-03-25
- ↑ Edik Ayvazian (Edman)
- ↑ ««Քորոնա» Ժահրին Պատճառով Մահացաւ Սփիւռքահայ նկարիչ, Ճարտարապետ Էդման Այվազեան»։ Asbarez - Armenian (en-US)։ 2020-03-26։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2020-03-27-ին։ արտագրուած է՝ 2020-03-27
- ↑ էդման Այվազյան «Հայրենիքի գույները»
- ↑ 7,0 7,1 Iranian-Armenian artist Ayvazian brings solo exhibit home
- ↑ Սփիւռքահայ նկարիչ էդման Այվազեանի աշխատանքները կը ցուցադրուին Հայաստանի ազգային պատկերասրահի մէջ
- ↑ էդման Այվազեան «Հայրենիքի գոյները»
- ↑ «Հանդիպում ընկերոջս հետ». Էդման Այվազեանի ցուցահանդէսը Երեւանի մէջ