Շաքարախտ
Շաքարախտը (լատ.՝ diabetes mellītus) Ե. դարէն ի վեր ծանօթ է բժշկութեան: Սուսրութեայի ձեռագիրին մէջ հնդիկ բժիշկը յիշած է հիւանդութեան կարեւոր նշանները եւ անուանած է զայն «մեղրով մէզ»:
Միջնադարուն քրիստոնեայ եւ արաբ բժիշկներ ալ ուսումնասիրած են շաքարախտը, բայց միայն 1922-ին է, որ բժշկութիւնը պայքարի զօրաւոր զէնք մը կ'ունենայ այս հիւանդութեան դէմ, երբ Պանտինկ կ'ընէ ինսիւլինի (insulin) գիւտը:
Հիւանդութեան բնոյթը
ԽմբագրելՓանքրէաս (pancreas) կոչուած մարդուն մարմինին ներքին գործարանը կ'արտադրէ հիւթ մը (hormone) էնսիւլին (insulin) անունով, որ ջրաբնածխային նիւթերը կը վերածէ շաքարի: Բնական պայմաններու մէջ այդ շաքարը կ'ամբարուի լեարդին եւ մկաններուն մէջ, իսկ արեան շաքարի քանակութիւնը կը մնայ միշտ անփոփոխ (0,90 օ/օօ-1,10 օ/օօ համեմատութեամբ): Որեւէ պատճառով, երբ էնսիւլինի արտադրութիւնը պակսի՝ ջրաբնածխային նիւթերու ձեւափոխութիւնը կը խանգարուի եւ շաքարի համեմատութիւնը կ'աւելնայ արեան մէջ: Երբ այդ համեմատութիւնը 1,60-1,70 օ/օօ-ի հասնի՝ շաքարը երեւան կու գայ նաեւ մէզին մէջ:
Հիւանդութեան պատճառները
ԽմբագրելՇաքարախտը կրնայ ըլլալ ի ծնէ եւ կամ հետեւանք՝ կարք մը հիւանդութեան եւ արկածներու:
Առաջին պարագային մեծ դեր կը խաղան ցեղաբանական եւ ժառանգական ազդակները: Այսպէս, օրինակ, հրեաները շատ աւելի ենթակայ են շաքարախտի քան Ափրիկէի սեւամորթերը: Միացեալ Նահանգներու մէջ շաքարախտէ մեռնողներու թիւը հետզհետէ կ'աւելնայ եւ հիւանդութեան զոհ կ'երթան ճերմակամորթերը եւ սեւամորթերը հաւասարապէս: Շաքարախտաւորներու զաւակները, 25 առ 100 համեմատութեամբ, ենթակայ են շաքարախտի:
Շաքարախտը կրնայ նաեւ հետեւանքը ըլլալ այլ հիւանդութիւններու (օրինակ՝ Թիֆոյիտի), պանկրէասի կամ ուրիշ ներքին գործարանի մը խանգարման, յուզումներու, հոգերու, արկածի պատճառով գլուխի վրայ բացուած վէրքերու, եւն.:
Շաքարախտը նշմարելի է աւելի՝ գէրերու, նստակեաց կեանք վարողներու (խանութպան, պաշտօնեայ) եւ շատակերներու մօտ: Հարուստները աւելի ենթակայ են քան աղքատները: Թէեւ արիքոտներու հիւանդութիւն է, սակայն երբեմն փոքրերն ալ չեն խուսափիր անկէ:
Շաքարախտի ախտանշանները
ԽմբագրելՇաքարախտաւոր մը, սկիզբը չ'անդրադառնար իր հիւանդութեան: Կը զգայ թէ կը նիհարնայ կը յոգնի շուտով՝ հակառակ լաւ ուտելուն եւ խմելուն: Մարմնին վրայ բացուող պատահական վէրքերը ուշ կ'ըսպիանան: Ակռաները կը փտին: Ջղային, մկանային ցաւեր եւ տեսողական գործարանները կը տկարանան: Յիշեալ մէկ կամ միւս անհանգստութեան համար երբ դիմէ բժիշկի, այս վերջինը յետ մանրակրկիտ քննութեան, կրնայ ախտաճանաչել շաքարախտը: Միայն արկածի հետեւանքով առաջած շաքարախտն է որ քանի մը օրուան մէջ ցոյց կու տայ հիւանդութեան բոլոր նշանները եւ շուտով կ'ախտաճանաչուի:
Շաքարախտաւորի մը մօտ կը գտնենք հետեւեալ յատկանշական անբնականոնութիւնները.
- Անյագ ծարաւ.- Հիւանդը շատ ջուր կը խմէ: Սկիզբը՝ աւելի շատ: Դարմանումին հետ կրնայ նուազիլ, նոյնիսկ անհետանալ ծարաւի զգացումը:
- Անկուշտ ախորժակ.- Նշան մը, որ միշտ ալ կը մնայ հիւանդին վրայ:
- Առատ մէզ.- Հետեւանքը՝ առատ խմելուն: Պարզ շաքարախտաւոր մը կը միզէ օրական 2,5-3 լիթր: Կ'աւելնայ այս քանակը, երբ շաքարը աւելնայ արեան մէջ:
- Շաքար՝ մէզին մէջ.- Լուրջ ախտանշան մը է երբ 24 ժամուան ընթացքին 30 կրամ շաքար գտնուի հիւանդին մէզին մէջ: Այս քանակութիւնը կրնայ բարձրանալ, հասնիլ 1000 կրամի: Մէզի մէջի շաքարի քանակը ենթակայ է փոփոխութիւններու: Կրնայ պակսիլ, նոյնիսկ անհետանալ, սակայն չի նշանակեր թէ դարմանուած է հիւանդութիւնը: Այս փոփոխութիւնները կախում ունին առաւելաբար սննդառութենէն:
- Շաքար՝ արեան մէջ.- Առողջ մարդու մը արեան մէջ շաքար կայ 0,90 օ/օօ համեմատութեամբ, եւ անփոփոխ կերպով: Շաքարախտի պարագային այս քանակը կրնայ հասնիլ 2 օ/օօ համեմատութեան:
Էնսիւլինի սրսկումներու ազդեցութեան տակ կրնայ շաքարը իր բնական քանակին իջնել՝ թէ մէզին եւ թէ արեան մէջ:
Շաքարախտի հետեւանքները
ԽմբագրելԵրբ լաւ չի խնամուիր շաքարախտը, երեւան կու գան անխուսափելի բարդութիւններ:
- Շաքարախտի քնատութիւն (coma).- Ամէնէն սարսափելի եւ անմիջական վտանգը, որ կը սպառնայ շաքարախտաւորին: Հետեւանք՝ արեան մէջ ասեթոններու կուտակումին եւ ալքալէն նիւթերու նուազումին: Հիւանդը կ'ունենայ սրտխառնուք, փսխունք, դժուար շնջառութիւն, ստամոքսի ցաւեր, ուժաթափութիւն: 12 ժամէն կը տանի հիւանդը, եթէ անմիջական դարմանումը ուշանայ:
- Քաղցկեղ (կանկրէն) եւ թոքի վէրքեր:
- Ջղային ցաւեր, տեսողութեան տկարութիւն, նոյնիսկ կուրութիւն:
- Սէռային գործարաններու սկարութիւն:
- Բարդութիւններ՝ սրտի, լեարդի եւ այլ գործարաններու վրայ:
Շաքարախտի դարմանումը
Խմբագրել
Շաքարախտի տեսակները շատ են: Թեթեւ տեսակները կը հանդուրժուին բնական կեանքի մէջ եւ մինչեւ խոր ծերութիւն կ'ապրեցնէն ենթական, եթէ կատարէ ան՝ անհրաժեշտ փոքր խնամքները: Ծանր տեսակի շաքարախտ ունեցողներն ալ, թէեւ արմատապէս չեն բուժուիր, սակայն կրնան շատ բնական կեանք մը վարել այսօր՝ շնորհիւ երկու միջոցներու,- սննդառութեան սեղմումներու եւ էնսիւլինի սրսկումներու:
Վերջերս Պերլինի յայտնի բժիշկներէն Ֆրանք, Ֆուշ, Աքէլիս եւ ուրիշներ գտած եւ փորձած են սիւլֆամիտի (Sulfamid) նոր տեսակ մը՝ B Z 55 անունով, որ մեծ յոյսեր կը ներշնչէ շաքարախտի հիմնական բուժման մէջ:
- Սննդառութեան սեղումներ.- Էնսիւլինի գիւտէն առաջ՝ միակ այս զէնքով բժշկութիւնը կը պայքարէր շաքարախտի դէմ: Այսօր ալ ան կը մնայ հատու զէնք մը եւ երբեմն մինակը կը բաւէ դարմանելու համար հիւանդը: Ինչպէս յայտնի է՝ սննդառութիւնը մարմնին կ'ապահովէ անհրաժեշտ ջերմուժը (calorie): Բնական կեանք մը ապրող առողջ մարդ մը պէտք ունի օրական 3000 միաւոր ջերմուժի: 3000 միաւորէն շատ աւելի պակաս ջերմուժ կը բաւէ շաքարախտաւորին: Այս նպատակով՝ ենթական քիչ պիտի ուտէ շատ ջերմուժ տուող ուտելիքներ (բրինձ, ոսպ, լուբիայ, եւ այլ ընդեղէններ): Ոչ տապկուած այլ խաշուած գետնախնյորը լաւագոյն սնունդն է: Պիտի գործածէ շաքարախտաւորներու մասնայատուկ հաց: Գինի կրնայ խմել պայմանաւ որ անոգշ գինի գինի չըլլայ: Կրնայ ուտել բանջարեղէն, որքան որ ուզէ, ինչպէս նաեւ առատ պտուղ:
- Էնսիւլինի գործածութիւն.- Էնսիւլինի սրսկումներ կրայ կատարել տալ շաքարախտաւորը՝ բժիշկին խորհուրդը առնելէ վերջ միայն: Բժիշկը կը որոշէ տրուելիք էնսիւլինին տեսակն ու քանակը, այլապէս էնսիւլինի ինքնագլուխ գործածութիւնը կրնայ վտանգաւոր դառնալ հիւանդին համար:
Շաքարախտի օգտակար պտուղներ
ԽմբագրելՇաքարախտէ տառապողները պարտաւոր են հետեւելու յատուկ սննդականոնի` արեան մէջ շաքարի մակարդակին կործանարար վերիվայրումներէն խուսափելու համար:
Անոնք ստիպուած են հրաժարելու որոշ պտուղներէ, սակայն կան նաեւ այնպիսի պտուղներ, որոնց glycemic indexի համեմատութիւնը ցած է եւ շատ օգտակար են շաքարախտի պարագային:
Պտուղներ, զորս անպայման պէտք է ներառնել շաքարախտէ տառապողներու սննդականոնին մէջ:
Նուռ
Նուռը կը նուազեցնէ սրտանօթային հիւանդութիւններու զարգացման հաւանականութիւնը, յատկապէս տարեցներու մօտ: Նուռը կը պարունակէ antioxidantներ, որոնք կը պաշտպանեն արիւնատար անօթներու ներքին թաղանթը:
Տանձ
Տանձը ունի glycemic indexի շատ ցած համեմատութիւն, հետեւաբար սքանչելի սնունդ է շաքարախտէ տառապողներու համար: Տակաւին, անիկա հարուստ է մակնիզիումով, երկաթով, կալսիումով, ինչպէս նաեւ՝ «Սի», «Ի» եւ «Ք» կենսանիւթերով:
Դեղձ
Դեղձը կը պարունակէ մեծ քանակութեամբ մանրաթելեր (fiber), փոթասիում եւ «Էյ» եւ «Սի» կենսանիւթեր:
Քանթալուփ (cantaloupe - սեխի տեսակ)
Սեխի այս տեսակը շատ օգտակար է շաքարախտի պարագային: Անիկա հարուստ է փոթասիումով, որ կը նպաստէ զարկերակային ճնշումի կարգաւորման եւ կը նուազեցնէ սրտանօթային հիւանդութիւններու զարգացման հաւանականութիւնը: Քանթալուփը հարուստ է նաեւ «Սի» կենսանիւթով ու beta-caroteneով:
Խնձոր
Խնձորը մանրաթելերով հարուստ պտուղ մըն է, որ կը պարունակէ նաեւ փեքթին (pectin), որ շատ կարեւոր է շաքարախտէ տառապողներուն համար, որովհետեւ կ'օգնէ վերահսկողութեան տակ պահելու արեան մէջ շաքարի մակարդակը: Տակաւին, այս պտուղը հարուտս է quercetinով, որ կը խթանէ ինսուլինի արտադրութիւնը:
Պանան
Կը պարունակէ մեծ քանակութեամբ փոթասիում եւ մակնիզիում, որոնք կը նպաստեն զարկերակային ճնշումի կարգաւորման եւ առհասարակ շատ օգտակար են սրտամկանին համար: Պանանը ունի կուշտ պահելու յատկութիւն` կանխելով այլ ուտելիքներու գործածութիւնը, հետեւաբար անիկա հիանալի սնունդ է շաքարախտէ տառապողներուն համար:
Մանկօ
Մանկօն հարուստ է շարք մը օգտակար նիւթերով, ինչպէս «Սի» եւ «Էյ» կենսանիւթերով եւ folate-ով: Այս կարեւոր տարրերուն շնորհիւ անիկա զգալիօրէն կը բարելաւէ շաքարախտէ տառապողներուն ինքնազգացողութիւնը:
Քիուի
Քիուին մէջ գտնուող «Սի» կենսանիւթով եւ փոթասիումը կ'օգնեն բարելաւելու մարմինի դիմադրողական եւ սրտանօթային համակարգերուն աշխատանքը, հետեւաբար, այս պտուղը պէտք է անպայման ներառուի շաքարախտէ տառապողներու սննդականոնին մէջ:
Աւոքատօ
Աւոքատօն հարուստ է monounsaturated ճարպերով, որոնք հակաբորբոքային ազդեցութիւն ունին: Միւս կողմէ, այս պտուղը գրեթէ շաքար չի պարունակեր, ուստի օգտակար է ո՛չ միայն շաքարախտէ տառապողներուն, այլեւ նիհարնալ փափաքողներուն համար:
Նարինջ
Այս պտուղին օգնութեամբ կարելի է օրկանիզմը յագեցնել «Սի» կենսանիւթի օրական չափաբաժինով: Անիկա ունի շատ ցած ջերմուժ եւ glycemic index, հետեւաբար հիւանդները կրնան գրեթէ անսահմանափակ քանակութեամբ նարինջ ուտել: Նարինջ կը պարունակէ նաեւ փոթասիում եւ folate, որոնք կը կանոնաւորեն զարկերակային ճնշումը:
Թուրինջ
Թուրինջը կը պարունակէ «Սի» կենսանիւթ: Օժտուած է նաեւ արեան մէջ շաքարի մակարդակը կարգաւորելու յատկութեամբ, հետեւաբար շատ օգտակար է շաքարախտի պարագային[1]: