Վազգէն Ա.
Վազգէն Ա․ (աշխարհիկ անունը՝ Լեւոն Կարապետ Աբրահամ Պալճեան, 20 Սեպտեմբեր (3 Հոկտեմբեր) 1908, Պուխարեստ, Ռումանիա[2] - 18 Օգոստոս 1994[1], Երեւան, Հայաստան), Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ 130-րդ Կաթողիկոս, հայագէտ եւ Հ.Հ. ազգային հերոս։
Կենսագրութիւն Խմբագրել
Վազգէն Ա․ (աւազանի անունը՝ Լեւոն-Կարապետ) Պալճեան, նախնական կրթութիւնը ստացած է Օտեսայի (Առաջին աշխարհամարտի (1914–18) տարիներուն, ուր հաստատուած էր Պալճեաններու ընտանիքը) հայկական նախակրթարանին մէջ։ Ռումանիա վերահաստատուելէ ետք, ուսումը շարունակած է Պուխարեսթի Միսաքեան-Քեսիմեան ազգային վարժարանին մէջ, 1924–26՝ Պուխարեսթի առեւտրական բարձրագոյն վարժարան։ 1936-ին, աւարտած է Պուխարեսթի պետական համալսարանի գրականութեան եւ փիլիսոփայութեան կաճառը, 1937-ին՝ գործնական մանկավարժութեան բաժինը։
1930-ական թուականներէն՝ ռումանահայ գաղութի խնդիրները արծարծած է «Մարտկոց» թերթին մէջ (1933, Փարիզ), ապա՝ Պուխարեսթի մէջ իր հիմնած «Հերկ» ամսագիրի 12 թիւերուն (Յունիս 1937-էն Մայիս 1938)։ 1929–43 դասաւանդած է Պուխարեսթի հայկական դպրոցներէն ներս, ան եղած է հայ գերիներուն օգնող կոմիտէի (1942–44) կազմին մէջ։ Սեպտեմբերին 1943-ին, Ռումանահայ թեմական խորհուրդի որոշումով, մեկնած է Աթէնք, ուր Ս. Կարապետ եկեղեցւոյ մէջ ձեռնադրուած է կուսակրօն քահանայ։ Նոյն թուականի Նոյեմբերին, ընտրուած է Ռումանիոյ հայոց թեմի առաջնորդական տեղապահ, ապա՝ թեմի առաջնորդ (1947–55)։23 Մայիս, 1948-ին, Ս. Էջմիածինի Մայր տաճարին մէջ, Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գէորգ Զ․ Չորեքչեան զինք օծած է ծայրագոյն վարդապետ, Մայիս 1951-ին՝ եպիսկոպոս։ 31 Դեկտեմբեր 1954-ին, ստանձնած է նաեւ Պուլկարիոյ հայոց թեմի առաջնորդի պարտականութիւնները։ 1955-ին, ընտրուած է Ամենայն հայոց կաթողիկոս։
Եկեղեցական Գործունէութիւն Խմբագրել
Սովետական Միութեան փլուզումէն ետք, լայն գործունէութիւն ծաւալած է Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ՝ Էջմիածինի եւ Կլիկիկիոյ, ճիւղերու միաւորման համար։
Մեծ է Վազգէն Ա.-ի աւանդը Հայ եկեղեցւոյ միասնութեան հաստատման եւ միջ-եկեղեցական յարաբերութիւններու ընդլայնման ասպարէզին մէջ։ 1962-ին, Հայ եկեղեցին դարձած է Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդի, այնուհետեւ՝ Եւրոպական եկեղեցիներու համաժողովի անդամ։
Ամենայն հայոց կաթողիկոս ընտրուելէ ետք, սփիւռքի համախմբուածութիւնը զօրացնելու՝ հայրենիքի հետ կապերն ամրապնդելու նպատակով, շուրջ 30 հայրապետական այցելութիւններ կատարած է Հայ եկեղեցւոյ թեմերուն հետ, միջեկեղեցական շրջանակներու մէջ՝ հանդիպումներ ունեցած է, քոյր եկեղեցիներու հայրապետներուն հետ, արտասահմանին ներկայացուցած է Հայ եկեղեցին ու հայ ժողովուրդը։
Վեհափառ հայրապետին շնորհիւ փրկուած ու Երեւանի Մատենադարանին յանձնուած են «Վեհափառի» եւ «Վեհամօր» անուններով կնքուած երկու Աւետարանները, Թորոս Ռոսլինի ծաղկած «Զէյթունի Աւետարանը» եւ «Մալաթիայի Աւետարանը», Թովմա Արծրունիի «Պատմութիւն Արծրունեաց Տան» աշխատութեան պահպանուած միակ ձեռագիր օրինակը եւ բազմաթիւ այլ ձեռագիրներ, արժէքաւոր վաւերագիրներ։
Աւելին, 25 Փետրուար 1988-ին, Արցախը Հայաստանին հետ վերամիաւորելու հարցով դիմած է ԽՍՀՄ նախագահ՝ Մ. Կորպաչովին, Արցախեան շարժման ընթացքին խորհրդային եւ միջազգային ամենաբարձր ատեաններուն լսելի դարձուցած է Արցախահայութեան ձայնը։
Շինարարական Գործունէութիւնը Խմբագրել
Վազգէն Ա. Կաթողիկոս Հայրապետական առանձին տնօրինութեամբ, վերահաստատած է Հայ եկեղեցւոյ Արցախի թեմը (1989), ձեռնարկած է Արցախի շարք մը եկեղեցիներու ու վանքերու վերաբացման ու վերանորոգման։ ծաւալած է եկեղեցաշինա - վերականգնողական մեծ աշխատանքներ։ Վերանորոգուած են Մայր տաճարը, Էջմիածինի Ս. Հռիփսիմէ, Ս. Գայեանէ, Ս. Շողակաթ վանքերը, Գեղարդավանքը, Խոր Վիրապի վանքը, Օշականի Ս. Մեսրոպ Մաշտոց, Երեւանի Ս. Սարգիս, Ս. Հովհաննէս, Պաքուի, Մոսկուայի, Տոնի, Ռոստովի եւ Արմաւիրի եկեղեցիները։ Մայրավանքի շրջակայքին մէջ կառուցուած են Նահատակաց յուշարձանը, Մկրտիչ Խրիմեանին նուիրուած աղբիւր-կոթողը, Գալուստ Կիւլպէնկեան վանատունը, Ալեք եւ Մարի Մանուկեան գանձատունը։ Վազգէն Ա.-ի նախաձեռնութեամբ եւ սփիւռքահայերու նուիրատուութեամբ ժամանակակից սարքաւորումներով վերազինուած է Մայր աթոռի տպարանը։
Ազգային Գործունէութիւն Խմբագրել
Վեհափառ հայրապետին շնորհիւ փրկուած ու Մատենադարանին յանձնուած են «Վեհափառի Աւետարանը», «Վեհամօր Աւետարանը», Թորոս Ռոսլինի ծաղկած «Զէյթունի Աւետարանը» եւ «Մալաթիայի Աւետարանը», Թովմա Արծրունիի «Պատմութիւն Արծրունեաց տան» աշխատութեան պահպանուած միակ օրինակը եւ բազմաթիւ այլ ձեռագիրներ ու արժէքաւոր վաուերագիրներ։ 1962-ին, Հայ եկեղեցին դարձած է Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդի, ապա՝ Եւրոպական եկեղեցիներու համաժողովի անդամ։ Վազգէն Ա.- մասնակցած է կրօնական գործիչներու՝ յանուն խաղաղութեան, զինաթափման եւ ժողովուրդներու միջեւ արդար յարաբերութիւններու հաստատման համաշխարհային համաժողովներուն (Մոսկուա, Պերլին, Հելսինքի)։ Կարեւոր են նաեւ Վազգէն Ա.-ի իմաստասիրական եւ հրապարակախօսական երկերն ու հայրապետական գրութիւնները, ուր, առաջին յօդուածէն՝ «Նոր սերունդին համար» («Մարտկոց», 1933), արծարծած է սփիւռքահայութիւնը յուզող խնդիրներ, Հայրենիք-Սփիւռք յարաբերութիւնները եւ հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ Հայ եկեղեցւոյ դերի ու առաքելութեան հարցերը։ Անոր գործերուն մէջ նրբին անդրադարձ կայ նաեւ մարդու ներանձնական ու հոգեւոր-իմացական աշխարհին («Մուսա լերան հայերը Ֆրանց Վերֆէլի վէպին մէջ», «Մկրտիչ Խրիմեան որպէս դաստիարակ»)։ Հայաստանի աստիճանական վերականգնման նուիրուած ձօն է «Հայրենի արեւին տակ» ուղեգրական ակնարկաշարը։ Պատարագի արարողութեան ընթացքն ու խորհուրդը մատչելի բացատրութիւններով ներկայացուած եւ ազգային տեսանկիւնէն վերիմաստաւորուած են «Մեր Պատարագը» գրքոյկին մէջ: Տակաւին, 25 Փետրուար, 1988-ին, Հայաստանի հետ Արցախի վերամիաւորման հարցով, Վազգէն Ա. դիմած է ԽՄԿԿ գլխաւոր քարտուղար՝ Միխայիլ Գորբաչովի, Արցախեան շարժման ընթացքին խորհրդային եւ միջազգային բարձր ատեաններուն մէջ լսելի դարձուցած է արցախահայութեան ձայնը։ Հայրապետական առանձին տնօրինութեամբ, 1989-ին վերահաստատած է Հայ եկեղեցւոյ Արցախի թեմը, ձեռնարկած է Արցախի շարք մը եկեղեցիներու եւ վանքերու վերաբացումն ու վերանորոգումը։ Անոր ջանքերով վերստին սկսած են գործել Սիւնիքի եւ Գուգարքի թեմերը։ Վեհափառ հայրապետը օրհնած է Հայաստանի նորոգ անկախութիւնը։ 28 Մայիս, 1992-ի յատուկ կոչով դիմած է Հայ եկեղեցւոյ թեմակալ առաջնորդներուն՝ սատարելու «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի ստեղծման։ Վազգէն Ա. իր օրհնած վերջին՝ վեցերորդ միւռոնը (29 Սեպտեմբեր, 1991-ին) անուանած է Անկախութեան միւռոն, որմով օծած է Մայր տաճարի Աւագ խորանի «Տիրամայրը Մանկան հետ» (նկարիչ՝ Գրիգոր Խանճեան) պատկերը՝ զայն անուանելով Անկախութեան Տիրամայր։ 2008-ին, «Վաուերագրեր Հայ եկեղեցւոյ պատմութեան» մատենաշարով (գիրք ԺԶ.) լոյս տեսած է «Վազգէն Ա. Պալճեան, Ամենայն հայոց կաթողիկոս (1908–1994)» փաստաթուղթերու եւ վաուերագիրներու ժողովածուն։
Պարգեւատրումներ Խմբագրել
Վազգէն Ա. պարգեւատրուած է Խաղաղութեան համաշխարհային խորհուրդի Ժոլիօ Կիւրիի անուան (1962) եւ Խաղաղութեան պաշտպանութեան կոմիտէի (1968) ոսկեայ մետալներով, Ռումինիոյ «Հանրապետութեան աստղ» (1952), ԽՍՀՄ «Պատուոյ նշան» (1968) եւ Ժողովուրդներու բարեկամութեան (1978) շքանշաններով։ Վազգէն Ա. ընտրուած է Հ.Հ. ԳԱԱ պատուաւոր անդամ (1991), Հ.Հ.-ի առաջինը արժանացած է Ազգային հերոսի կոչման (1994)։ Վազգէն Ա.-ի անունով կոչուած են Սեւանի հոգեւոր դպրանոցը եւ դպրոց՝ Վանաձորի մէջ, յուշարձաններ կանգնեցուցած է Վազգէնեան հոգեւոր դպրանոցի բակին մէջ (2008), եւ Մայր աթոռ Ս. Էջմիածնի մէջ (2010, քանդակագործ՝ Ֆրիտ Սողոեան)։ 12 Մայիս, 2008-ին, Երեւանի Աջափնեակ վարչական շրջանի հ.168 միջնակարգ դպրոցը կոչուած է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգէն Ա.-ի անուամբ։ 19 Սեպտեմբեր 2014-ի դպրոցին մէջ հանդիսաւոր կերպով տեղի ունեցաւ երջանկայիշատակ Վազգէն Ա.-ի կիսանդրիի բացումը, որու հեղինակն է՝ քանդակագործ Կարապետ Մխիթարեան։ http://vazgen-a.net/ Archived 2016-01-12 at the Wayback Machine.
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է « Քրիստոնեա Հայաստան» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|
- ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
- ↑ 2,0 2,1 Вазген I // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.