Վարդան Այգեկցի
Վարդան Այգեկցի (Մարաթա, Հայոց Միջագետք, մահ.՝ 1250), Մխիթար Գոշի կրտսեր ժամանակակիցը, միջնադարու հայ աստուածաբան, մատենագիր, առակագիր, քարոզիչ եւ հանրային գործիչ:
| Վարդան Այգեկցի | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | անհայտ |
| Մահացած է | 1250 |
| Քաղաքացիութիւն | Միջագետք Հայոց |
| Մայրենի լեզու | հայերէն |
| Ուսումնավայր | Արքակաղնի վանք |
| Մասնագիտութիւն | առակագիր, քահանայ, աստուածաբան, մատենագիր, հանրային գործիչ, գրագէտ, ժամանակագիր, քարոզիչ |
Կենսագրութիւն
ԽմբագրելԱպրած է ԺԲ. դարու վերջին եւ ԺԳ. դարու սկիզբին:
Ծնած է Հայոց Միջագետքի Տլուք գաւառի Մարաթա հայաբնակ գիւղին մէջ: Կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրին մէջ, ապա՝ Կիլիկեան Հայաստանի Արքակաղին (Արքակաղանի) վանքը:
Ուսումը աւարտելէ ետք, վարդապետ ձեռնադրուած է եւ զբաղած՝ քարոզչութեամբ: Այնուհետեւ ապաստանած է Կիլիկեան Հայաստանի եւ Սեւ լեռներու Տոսխ կոչուած ձորին մէջ կառուցուած Այգեկ վանքը, ուրկէ ստացած է Այգեկցի մականունը:
1198-ին մասնակցած է Լեւոն Բ. Մեծագործի թագադրութեան հանդէսին:
Վախճանած է 1250-ին:
Գործերը
ԽմբագրելԱյգեկ վանքին մէջ գրած է 22 ճառ, խրատական 5 թուղթ, կազմած է «Արմատ Հաւատոյ» ժողովածուն: Իր խրատներով ու քարոզներով Վարդան Այգեկցի կը պայքարէր դրամասիրութեան, գողութեան, ամբարտաւանութեան, ոխակալութեան, որկրամոլութեան, հարբեցողութեան եւ մարդկային այլ արատներու դէմ. կը քարոզէր սէր եւ համերաշխութիւն:
Առակները
ԽմբագրելԽօսքը աւելի հասկնալի դարձնելու համար, ան իր քարոզները կը համեմէր իր իսկ յօրինած զանազան առակներով ու զրոյցներով:
Գրած է աւելի քան 30 առակ:
Առակները կարճ են, կը պարունակեն այդ ժամանակաշրջանի ընկերական կեանքի նկարագիրը:
Այգեկցի հիմը դրած է առակաւոր ճառի տեսակին:
Ան վերամշակած, գրի առած եւ օգտագործած է Եզովբոսի եւ այլ գրաւոր առակներ, ինչպէս նաեւ՝ հայ ժողովրդական առակներ, զրոյցներ, վէպեր, անեկդոտներ եւ խրատական փոքրիկ պատմութիւններ:
Այգեկցի իր մշակած եւ հեղինակած առակներն ու զրոյցները հաւաքած է առանձին ժողովածուներու մէջ։ Ի տարբերութիւն Մխիթար Գոշի առակներուն, անոնք ներկայացուած են առանց որեւէ դասակարգման եւ չունին բարոյախրատական եզրակացութիւններ:
Այգեկցիի առակներէն շատերը հիմք դարձած են հետագայ հայ բանաստեղծներու ստեղծագործութիւններուն:
Այգեկցիի յետնորդները մինչեւ ԺԷ. դար, իր առակներու մատեանը հարստացուցած են՝ աւելցնելով նորանոր առակներ, նորավէպեր եւ անեկդոտներ: Այդպիսով կը յայտնուի «Վարդանեան Առականին», որ կը պարունակէր շուրջ 500 առակ:
Ձեռագիր մատեաններէն մաս մը պահպանուած եւ հասած է մինչեւ մեր օրերը՝ «Աղուէսագիրք» ընդհանուր անուան տակ, որովհետեւ առակներու գործող գխաւոր անձը աղուէսն է: Անիկա հրատարակուած է 1668-ին, Ամսթերտամի մէջ:
«Աղուէսագիրք»ը թարգմանուած է վրացերէնի, արաբերէնի եւ ռուսերէնի:
Երկեր
Խմբագրել- Հատընտիր առակք, Փարիզ, 1825, 98 էջ:
- Ժողովածոյք առակաց, Սեն Փեթերսպուրկ, 1894:
- Աղուէսագիրք, Երեւան, 1935, 116 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Առակներ, Երեւան, 1951, 144 էջ:
- Աղուէսագիրք, Երեւան, 1955, 84 էջ:
- Խրատք, Վենետիկ, 1956, 88 էջ:
- Առակներ, Երեւան, 1972, 52 էջ:
- Աղուէսագիրք, Երեւան, 1972:
- Աղուէսագիրք, Երեւան, 1981, 112 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Առակներ, Երեւան, 1986, 80 էջ:
- Աղուէսագիրք, Անթիլիաս, 1993, 96 էջ:
- Գիրք հաստատութեան եւ արմատ հաւատոյ, Երեւան, 1998, 448 էջ:
- Խրատներ, Երեւան, 1999, 220 էջ:
- Աղուէսագիրք, Երեւան, 2002, 36 էջ:
- Խրատներ, Անթիլիաս, 2002, 136 էջ:
- Խրատ բոլոր քահանաներուն եւ ժողովուրդին, Թեհրան, 2005, 264 էջ: ( Ընթերցէք Վարդան Այգեկցիի «Խրատ քահանաներուն եւ ժողովուրդին» գիրքը՝ pdf տարբերակով )
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Միջնադարեան Հայաստանի առակները, Երեւան, 2007, 92 էջ:
- Աղուէսագիրք, Հալէպ, 2008, 80 էջ:
- Խրատ քահանաներուն եւ ժողովուրդին, Էջմիածին, 2008, 288 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Միջնադարեան Հայաստանի առակները, Երեւան, 2010, 120 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Առակներ, Երեւան, 2012, 92 էջ:
- Առակներ, Երեւան, 2013, 92 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Միջնադարեան Հայաստանի առակները, Երեւան, 2014, 96 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Հայկական առակներ, Երեւան, 2015, 112 էջ:
Երկերու արտաքին յղումներ
ԽմբագրելԳրականութիւն
Խմբագրել- Յակոբ Անասեան, Վարդան Այգեկցին որպէս համերաշխութեան գաղափարախօս, «Էջմիածին» ամսագիր, 1969, թիւ Է-Ը, էջ 52-58։
Արտաքին յղումներ
Խմբագրել- Աղուէսագիրք Archived 2007-02-06 at the Wayback Machine.