Վարդան Այգեկցի
Վարդան Այգեկցի, (Մարաթա, Հայոց Միջագետք, մհ.՝ 1250), Մխիթար Գոշի կրտսեր ժամանակակիցն է, միջնադարեան հայ Աստուածաբան, մատենագիր, առակագիր, քարոզիչ, հասարակական գործիչ:
| Վարդան Այգեկցի | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | անհայտ |
| Ծննդավայր | Maratá, Ռիու Գրանդի դու Սուլ, Պրազիլ |
| Մահացած է | 1250 |
| Քաղաքացիութիւն | Միջագետք Հայոց |
| Մայրենի լեզու | հայերէն |
| Ուսումնավայր | Արքայակաղնի վանք? |
| Մասնագիտութիւն | առակագիր, քահանայ, աստուածաբան, մատենագիր, հասարակական գործիչ, գրագէտ, ժամանակագիր, քարոզիչ |
Կենսագրութիւն Խմբագրել
Ապրած է 12-րդ դարու վերջին եւ 13-րդ դարու սկիզբը: Ծնած է Հայոց Միջագետքի Տլուք գաւառի Մարաթա հայաբնակ գիւղի մէջ, կրթութիւնը ստացած է ծննդավայրին մէջ, ապա՝ Կիլիկեան Հայաստանի Արքակաղին (Արքակաղանի) վանքը: Ուսումը աւարտելէն յետոյ ձեռնադրուած է վարդապետ եւ զբաղուած է քարոզչութեամբ: Այնուհետեւ ապաստանած է Կիլիկեան Հայաստանի եւ Սեւ լեռներու Տոսխ կոչուած ձորը կառուցուած Այգեկ վանքը, ուրկէ ստացած է Այգեկցի մականունը: 1198 թուականին մասնակցած է Լեւոն Բ. Մեծագործի թագադրութեան հանդէսին: Վախճանած է 1250 թուականին:
Ստեղծագործութիւնը Խմբագրել
Այգեկ վանքի մէջ գրած է 22 ճառ, խրատական 5 թուղթ, կազմած է «Արմատ Հաւատոյ» ժողովածուն: Իր խրատներով ու քարոզներով Վարդան Այգեկցին կը պայքարէր դրամասիրութեան, գողութեան, ամբարտաւանութեան, ոխակալութեան, որկրամոլութեան, հարբեցողութեան, մարդկային այլ արատներու դէմ, կը քարոզէր սէր եւ համերաշխութիւն:
Առակները Խմբագրել
Ըսելիքը աւելի հասկնալի դարձնելու համար ան իր քարոզները կը համեմէր իր իսկ յօրինած, արդէն յայտնի զանազան առակներով ու զրոյցներով: Ան գրած է աւելի քան 30 առակ: Այգեկցին սկիզբ դրած է առակաւոր ճառի տեսակին: Իր խրատական ճառերն ան վերամշակած է, օգտագործած է Եզոպոսի եւ այլ գրաւոր առակներ, ինչպէս նաեւ՝ հայ ժողովրդական առակները եւ զրոյցները, որոնք գրի առած է Այգեկցին եւ այլ մատենագիրներ, նովելներ, զուարճալի անեկդոտներ եւ խրատական փոքրիկ պատմութիւններ: Իր մշակած եւ հեղինակած առակները եւ զրոյցները Այգեկցին հաւաքած է առանձին ժողովածուներու մէջ։ Ի տարբերութիւն Մխիթար Գոշի առակներու՝ անոնք ներկայացուած են առանց որեւէ դասակարգման եւ չունին բարոյախրատական եզրակացութիւններ: Այգեկցիի առակներէն շատերը հիմք դարձած են հետագայ հայ բանաստեղծներու ստեղծագործութիւններու համար: Այգեկցիի հետնորդները մինչեւ 17րդ դար, անոր առակներու մատեանն հարստացուցած են, աւելցնելով նորանոր առակներ, նորավէպեր եւ անեկդոտներ: Այդպէս յայտնուեցաւ «Վարդանեան Առականին», որ կը պարունակէր շուրջ 500 առակ: Ձեռագիր մատեաններու մաս մը պահպանուած հասած է մինչեւ մէզի «Աղուէսագիրք» ընդհանուր անուան տակ, որովհետեւ շատ առակներու գործող անձը աղուէսն է: Ան հրատարակուած է 1668 թուականին, Ամստերդամի մէջ: «Աղուէսագիրք»ը թարգմանուած է վրացերէնի, արաբերէնի, ռուսերէնի: Առակները կարճ են, կը պարունակեն այն ժամանակաշրջանի հասարակութեան ընկերական կեանքի նկարագիրը:
Երկեր Խմբագրել
- Հատընտիր առակք, Փարիզ, 1825, 98 էջ:
- Ժողովածոյք առակաց, Սանկտ Պետերբուրգ, 1894:
- Աղվեսագիրք, ՅԵրեւան, 1935, 116 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Առակներ, Երեւան, 1951, 144 էջ:
- Աղվեսագիրք, Երեւան, 1955, 84 էջ:
- Խրատք, Վենետիկ, 1956, 88 էջ:
- Առակներ, Երեւան, 1972, 52 էջ:
- Աղվեսագիրք, Երեւան, 1972:
- Աղվեսագիրք, Երեւան, 1981, 112 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Առակներ, Երեւան, 1986, 80 էջ:
- Աղուեսագիրք, Անթիլիաս, 1993, 96 էջ:
- Գիրք հաստատութեան եւ արմատ հաւատոյ, Երեւան, 1998, 448 էջ:
- Խրատներ, Երեւան, 1999, 220 էջ:
- Աղվեսագիրք, Երեւան, 2002, 36 էջ:
- Խրատներ, Անթիլիաս, 2002, 136 էջ:
- Խրատ բոլոր քահանաներին եւ ժողովրդին, Թեհրան, 2005, 264 էջ: ( Ընթերցեք Վարդան Այգեկցու «Խրատ քահանաներին և ժողովրդին» գիրքը՝ pdf տարբերակով )
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Միջնադարյան Հայաստանի առակները, Երեւան, 2007, 92 էջ:
- Աղուեսագիրք, Հալէպ, 2008, 80 էջ:
- Խրատ քահանաներին եւ ժողովրդին, Էջմիածին, 2008, 288 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Միջնադարեան Հայաստանի առակները, Երեւան, 2010, 120 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Առակներ, Երեւան, 2012, 92 էջ:
- Առակներ, Երեւան, 2013, 92 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Միջնադարեան Հայաստանի առակները, Երեւան, 2014, 96 էջ:
- Վարդան Այգեկցի, Մխիթար Գոշ, Հայկական առակներ, Երեւան, 2015, 112 էջ:
Երկերու արտաքին յղումներ Խմբագրել
Գրականութիւն Խմբագրել
- Հակոբ Անասյան, Վարդան Այգեկցին որպէս համերաշխության գաղափարախոս, «Էջմիածին» ամսագիր, 1969, թիվ Է-Ը, էջ 52-58։
Արտաքին յղումներ Խմբագրել
- Աղվեսագիրքի առակներից Archived 2007-02-06 at the Wayback Machine.