Այնճար
Այնճար կամ Անճար (արաբերէն՝ عنجر, անգլերէն՝ Ainjar, որ կը նշանակէ արագահոս կամ չոռոգուած գետ) կամ Հաուշ Մուսա (արաբերէն՝ حوش موسى), Լիբանանի Պեքաայի շրջանին մէջ 2400 ամբողջութեամբ հայ բնակչութիւն ունեցող քաղաք մըն է:[1] Անոր ընդհանուր տարածութիւնը կը կազմէ մօտաւորապէս 20 քառակուսի քիլոմեթր: Ամրան եղանակին, բնակչութեան թիւը կը հասնի 3500-ի, մուսալեռցիներու Պէյրութէն կամ սփիւռքի այլ երկիրներէ վերադարձին պատճառով: Հին աշխարհին մէջ, քաղաքին անունը կը ճանչցուէր իբրեւ Չալքիս:[2]
| Բնակավայր | |
|---|---|
| Այնճար | |
| արաբերէն՝ عنجر | |
 | |
| Երկիր |
 Լիբանան |
| Առաջին յիշատակում | 8 դար |
| Տարածութիւն | 20 քմ² |
| ԲԾՄ | 950 մեթր |
| Բնակչութիւն | 2400 մարդ |
| Պաշտօնական կայքէջ | mousaleranjar.com |
Պատմութիւն
Խմբագրել
Ըստ յիշատակութիւններու, քաղաքը կը հիմնադրուի 8-րդ դարու սկիզբը ումաուիներու խալիֆ Ալ-Ուալիտ Ա.-ի կողմէ, իբրեւ նստավայր: Սակայն, պատմաբան Ժերէ Լ. Պաչարաչ կ'ըսէ, թէ Ալ-Ուալիտի որդին՝ Ալ-Ապպաս իպն Ալ-Ուալիտն էր Այնճարը հիմնադրողը մօտաւորապէս 714-ին՝ նշելով բիւզանդացի քրոնիկագիր Թէոֆանոսը, որ կ'արձանագրէ, թէ Ալ-Ապպաս ինք կառուցած է քաղաքը:
Նախքան հայերուն հաստատուիլը, Այնճարի հողամասը սեփականութիւնն էր Ռուճտի Պէկ Ֆհմիին եւ իր մօր Այիշա Սապարնազին, որ ժառանգ մնացած էր իրենց Ահմէտ Ֆհմի փաշայէն: Ֆրանսական հոգատար իշխանութիւնները, գործադրելով Ազգաց Դաշնակցութեան Գաղթականաց Յանձնախումբին որոշումը` կը գնեն այն հողամասը, ուր մուսալեռցիք պիտի հաստատուէին:
1928-ին, պետութեան կողմէ նշանակուած կալուածներու յատուկ յանձնախումբ մը, կը չափագրէ լրիւ հողատարածքները Այնճարի մէջ եւ զանոնք կը բաժնէ երկու տարածքներու՝ քարտէս թիւ 1 եւ 2, ու կը հաստատէ Ռուճտի Պէկին եւ իր մօր սեփականատիրութիւնը: 19 Օգոստոս 1939-ին, ֆրանսական իշխանութեանց թիւ 176 որոշումով, Այնճարի լրիւ հողատարածքը կը սեփականացուի Ֆրանսական հոգատար իշխանութեանց կողմէ եւ կ'արձանագրուի Ֆրանսական կառավարութեան անունով: Սեփականատէրերուն կը վճարուի 410.000 ֆրանք, որ կը հայթայթուի Ֆրանսական կառավարութեան, «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան եւ կարգ մը մեծահարուստ հայերու կողմէ եւ այս մէկը ընդհանուրին շահին համար, ինչպէս արձանագրուած է յիշեալ որոշումին մէջ։ Որոշումին մէջ արձանագրուած է նաեւ թէ Այնճարը կը տրամադրուի Ալէքսանտրէթի հայ գաղթականներուն:
1944-1945-ին, մեծ թիւով հողամասերու կալուածագիրեր կը տրուին մուսալեռցիներուն (պետութեան կողմէ՝ իրաւապէս հաստատելով իրենց իրաւունքը այս հողամասերուն վրայ): Լիբանանի անկախութենէն ետք, Այնճարի այն հողերը, որոնց կալուածագիր չէր տրամադրուած տակաւին, մնացին ֆրանսական հոգատար իշխանութեանց անունին, մինչեւ 1956 թուականը: 21 Փետրուար 1956-ին Այնճարի կալուծագիր չունեցող հողատարածքները, կը փոխանցուին Լիբանանեան իշխանութեանց, որպէսզի արձանագրեն զանոնք՝ բոլոր անոնց անունին, որոնք կը հաստատեն իրենց իրաւունքը Ալեքսանտրէթի հայ գաղթականներէն: Հոս պէտք է արձանագրել, որ Լիբանանեան իշխանութիւնները չեն գնած Այնճարի հողատարածքը եւ չեն վճարած անոր փոխարժէքը, ուստի եւ այս հողերուն իրաւատէրը մուսալեռցիներն են՝ Ալէքսանտրէթի հայ գաղթականները:
1963-ին թիւ 40/63 օրէնքով, կը հաստատուի մուսալեռցի հայ գաղթականներուն իրաւունքը Այնճարի լրիւ հողատարածքին վրայ, որ իրենց իրաւունք կու տայ բոլոր չարձանագրուած հողամասերը արձանագրելու իրենց անունին: 1967-ին նոր կալուածագիրեր կը տրուին մուսալեռցիներուն (Հայաստան ներգաղթած մուսալեռցիներուն հողամասերը, պետական որոշումով կը տրուէին շրջան մնացող մուսալեռցիներուն):
Այս բոլորէն ետք, տակաւին կը մնան հողամասեր որոնք կալուածագիր չունին, թէեւ շրջանի պատասխանատուները աշխատանք կը տանին ամբողջացնելու համար կալուածագրերու ապահովումը:[3]
Քաղաքապետութիւն
ԽմբագրելՀսկելու համար կարգապահութեան, նպաստի բաշխման եւ նոր կայքի կազմակերպումին, մուսալեռցիք Պասիթի մէջ իսկ կը կազմեն Կեդրոնական Մարմին մը՝ Գէորգ Գալուստեանի ղեկավարութեամբ:
Այս մարմինն է որ մեծ պատասխանատուութիւն կը վերցնէ իր ուսերուն եւ կարելին կ'ընէ թեթեւցնելու համար գաղթականներուն առօրեայ դժուարութիւնները: Մարմինը իր կողքին կ՛ունենայ Հ.Յ.Դ. «Կարմիր Լեռ» կոմիտէն, որ կոչուած է արթուն պահակը եւ առաջնորդը ըլլալու Այնճարի, անոր հաստատումէն ի վեր: Կեդրոնական Մարմինը գլուխ կը հանէ տուներու շինարարութիւնը եւ կը հոգայ գաղթականներուն առողջապահական կարիքները:
1941-ին կը ստեղծուի Այնճարի առաջին քաղաքապետական խորհուրդը՝ եօթը անդամներէ բաղկացած. Իւրաքանչիւր գիւղամաս կ՛ունենայ նաեւ իր գիւղապետը:
Այնճարի առաջին քաղաքապետը կ՛ըլլայ Սերոբ Շէրպէթճեան, որ ծանր պայմաններու տակ կը սկսի իր աշխատանքին՝ տուներու բաշխումէն անմիջապէս ետք: Նորակազմ Խորհուրդը հոգ կը տանի գիւղի մաքրութեան, կը հսկէ ջուրի բաշխումին եւ փորձ կը կատարէ ծառազարդելու գիւղը, որ սակայն ջուրի տագնապի պատճառաւ չի յաջողիր: Հոս պէտք է յիշել, որ այս տարիներուն, ժողովուրդը շրջանին մէջ հաստատուելու համար քայլեր չէր առներ, որովհետեւ մեծ յոյս ունէր որ պիտի վերադառնար իր պապենական գիւղերը:
Այս շրջանին, կը կառուցուի 600 խորանարդ տարողութեամբ ջրամբար մը, գիւղի ամենաբարձր կէտին վրայ եւ ջուրը աղբիւրներու միջոցաւ (գասթալ)՝ կը ցրւուի գիւղին մէջ:
1946-47-ի ներգաղթէն ետք, քաղաքապետի պաշտօնը կը վարէ Յաբէթ Աբրահամեան: Քաղաքապետական Խորհուրդը կը նպաստէ Ազգ. «Յառաջ» վարժարանին: Այս շրջանին է նաեւ, որ կը սկսի ըմպելի ջուրի ցանցի հաստատումը գիւղին մէջ:
1952-ին քաղաքապետ կը դառնայ Սեդրակ Թաշճեան: Կը թուի թէ գիւղացիները կ'որոշեն հաստատուիլ շրջանին մէջ (Մուսա Լեռ վերադառնալու յոյսը անկում կ'արձանագրէ) եւ ծնունդ կ'առնէ պարտիզամշակութիւնը: Քաղաքապետական Խորհուրդը կը յաջողի ասֆալթապատել գիւղի ճամբաները հանգրուան առ հանգրուան եւ քանի մը տարիներու ընթացքին: 1962-ին գիւղ կը հասնի ելեկտրական հոսանքը՝ որ մեծապէս օգտակար պիտի հանդիսանայ գիւղի ընդհանուր զարգացման: Կը նորոգուին պարտէզներու ջրատար առուները եւ կը կանոնաւորուի ջուրի բաշխումը:
1963-ին քաղաքապետ կ՛ըլլայ Յարութիւն Շերպէթճեան: Յաջորդող տարիներուն գրեթէ կ'ամբողջանայ ճամբաներուն ասֆալթապատումը, կը կանաչապատուի գիւղը եւ կը լուսաւորուին ճամբաները:
Այնճարը իր զարգացման ընթացքին մէջ էր, երբ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը սկսաւ եւ կը կասեցնէ գրեթէ ամէն բան: Երկիրը կը մտնէ ընդհանուր խառնակ ժամանակաշրջանի մը մէջ, որ երկար տարիներ պիտի շարունակուէր:
Խորհուրդի անդամներու թիւը ժամանակի ընթացքին կը նուազի (մահերու պատճառով) եւ անոր գործունէութիւնը կը տկարանայ: Հակառակ ասոր, սակայն, քաղաքապետութիւնը կը գործէ իր կարելիութեանց սահմաններուն մէջ։ 80-ականներուն, քաղաքապետի պաշտօնը կը վարեն յաջորդաբար Մկրտիչ Քէնտիրճեան եւ Գաբրիէլ Հաւաթեան: Այս տարիներուն խորհուրդի աշխատանքներուն կ՛օժանդակեն նաեւ ոչ անդամ հայրենակիցներ Հ.Յ.Դ. «Կարմիր լեռ» Կոմիտէի կարգադրութեամբ՝ միշտ ի նպաստ գիւղի յառաջդիմութեան:
1991-էն ետք գիւղը կը թեւակոխէ բարգաւաճման նոր ժամանակաշրջան մը. ըմպելի ջուրին ցանցը լրիւ կը փոխուի, նոր ջրամբար մը կը կառուցուի, ճամբաները կ՛ընդարձակուին, պարտէզներու շրջանին մէջ նոր ճամբաներ կ'ասֆալթապատուին, կոյուղիներու ծրագիրը կը գործադրուի, գիւղի մայր պողոտան կը կառուցուի արդիական ոճով, ամբողջ գիւղը կը լուսաւորուի:
1998-ին, տասնամեակներու ընդմիջումէ ետք, տեղի կ՛ունենայ քաղաքապետական եւ գիւղապետական ընտրութիւններ Լիբանանի տարածքին: Այնճար կ՛ունենայ իր նոր քաղաքապետական խորհուրդը: Քաղաքապետ կ՛ըլլայ Սեպուհ Սգայեան: Խորհուրդը կը լծուի բեղուն աշխատանքի, սկսուած ծրագիրները շարունակելով եւ նոր ծրագիրներ մշակելով:
2010-ին Գիւղի քաղաքապետի պաշտօնը կը ստանձնէ Կարօ Փամպուքեան, իր կողքին ունենալով նոր քաղաքապետական խորհուրդ:[4]
Աշխարհագրութիւն
ԽմբագրելԱյնճարը միակ գիւղն է Պէքաայի դաշտին մէջ, որուն համար նախ պատրաստուած է յատակագիծ-քարտէս եւ ապա միայն կառուցուած: Այնճարի յատակագիծը (որ կը ներկայացնէ թեւերը բաց արծիւ մը), պատրաստած է հայազգի ճարտարապետ Յակոբ Քէշիշեան, օգնական ունենալով մուսալեռցի երկրաչափ Աբրահամ Տէր Գազանճեանը:
Այնճար կը գտնուի Պէյրութ-Դամասկոս մեծ պողոտային վրայ, գրեթէ մէջտեղը երկու քաղաքներուն Պէյրութէն՝ 55, Իսկ Դամասկոսէն՝ 50 քիլոմեթր հեռաւորութեան վրայ։ Տարածութիւնն է 1800 հեքթար ( 18 քառ. քլմթ.) իսկ ծովէն բարձրութիւնը 900 մեթր: 92 հեքթար հող յատկացուած է բնակութեան համար, իսկ մնացեալը ցանքատարածութիւն է: Մուսա Լեռ-Այնճարը, յատակագիծին համաձայն բաժնուած է վեց գիւղերու.-
- Եօղուն Օլուք
- Խըտըր Պէկ
- Քեպուսիա
- Պիթիաս
- Հաճի Հապապլի
- Վագըֆ
Իւրաքանչիւր գիւղաթաղ միւսէն բաժնուած է 20 մեթր լայնութեամբ ճամբայով մը: Գլխաւոր պողոտայի գագաթին կառուցուած է «Ս. Պօղոս» եկեղեցին, որուն կողքին ազգային վարժարանը: Առանձին տեղեր տրուած են հայ Կաթողիկէ եւ հայ Աւետարանական եկեղեցիներու եւ դպրոցներու շինութեան համար: Մինչեւ տուներու շինութիւնը հետզհետէ ցրուող ընտանիքները պակսելով՝ Այնճարի մէջ կը տեղաւորուին 1050 ընտանիքներ:[5]
Պատկերասրահ
Խմբագրել-
Քաղաքի անունը երեք լեզվով -
Այվազյան հիմնադրություն -
Հայկական կաթողիկե Սուրբ Պողոս եկեղեցին Անջարում -
Հայկական կաթողիկե Սուրբ Պողոս եկեղեցին Անջարում (ներքին տեսք) -
Հայկական պրոտեստանտ եկեղեցին Անջարում -
Հայկական պրոտեստանտ եկեղեցին Անջարում (ներքին տեսք) -
Հայկական կատոլիկ եկեղեցին Անջարում -
Քաղաքի մի տեսարան
Կրօնք եւ ուսում
Խմբագրել
Այնճարի բնակչութեան մեծամասնութիւնը կը պատկանի հայ առաքելական համայնքին: Հայ Առաքելական Սուրբ Պօղոս եկեղեցին Լիբանանի երկրորդ մեծագոյն հայկական եկեղեցին է:[6]
Հայ առաքելական համայնքը ունի իր դպրոցը՝ Ազգային Յառաջ - Գալուստ Կիւլպէնկեան երկրորդական վարժարանը: 1940-ին, Փարիզ լոյս տեսնող «Յառաջ» հայկական թերթին գործադիր խմբագիր Շաւարշ Միսաքեանի ջանքերով կը կատարուի հանգանակութիւն մը, որ կը նպաստէ «Յառաջ» վարժարանի շինութեան: Վարժարանին բացման արարողութիւնը տեղի կ'ունենայ 1941-ին: Գալուստ Կիւլպէնկեան Հիմնադրամի վարչութիւնը ներդրում կ'ունենայ դպրոցի ընդարձակման աշխատանքներուն մէջ, այսպիսով Գալուստ Կիւլպէնկեանի անունով կը կոչուի դպրոցը:
Քոյերու Հայ Կաթողիկէ եկեղեցին հայ կաթողիկէներու աղօթավայրն է, որ նաեւ կը վարէ Հայ Կաթողիկէ Քոյրերու վարժարանը: Մինչեւ 1954, վարժարանը կը բաղկանար երկու բաժիններէ՝ Սուրբ Յովսէփ բաժինը առական սեռին համար, իսկ անառատ յղութեան քոյրերու բաժինը՝ իգական սեռին: Թիւի նուազումին պատճառով այս երկու բաժինները կը միացուին: 1973-ին, կը հիմնադրուի Աղաճանեան Սանուց տունը, որ մինչ այդ 1968-էն կը գործէր իբրեւ հայ կաթողիկէ համայնքի որբանոց:[7]
Այնճարի Հայ Աւետարանական եկեղեցին կը ծառայէ Այնճարի մէջ փոքրամասնութիւն կազմող հայ աւետարանական համայնքին: 1948-ին, քոյր Հետուիկ Այենշանսլինի կողմէ կը հիմնուի հայ աւետարականներու դպրոցը: 1953-ին, վարժարանը, որ մինչ այդ միջնակարգ վարժարան էր, կը դառնայ երկրորդական վարժարան: Անիկա նաեւ ունի գիշերօթիկ բաժին, ուր ձմեռեն տարբեր շրջաններէ եկած մանուկներ:
Զբօսաշրջութեան վայրեր
ԽմբագրելՆախապէս Ժերհա կոչուող ումաուի խալիֆ Ալ-Ուալիտ իպն Ապտուլ Մալեքի կողմէ 8-րդ դարուն կառուցուած օրրանը լքուած էր՝ իր ետին ձգելով կանգուն աւերակներ: Այս աւերակները կը ճանչցուին իբրեւ մշակութային ժառանգութիւն:
Աւերակները կը գրաւեն 114,000 քառակուսի մեթր տարածութիւն եւ կը շրջապատուին բարձր անառիկ քառէ պատերով, որոնք ունէին աւելի քան երկու մեթր լայնութիւն եւ 7 մեթր հասակ: 370 մեթրով 310 մեթր քառակիւն քաղաքը ծրագրուած է հռոմէացիներուն կողմէ եւ աշխատողները եկած են Բիւզանդիոնէն: Երկու մեծ ճամբաներ՝ «Քարտօ Մաքսիմում»-ը, որ կ'երկարէր հիւսիսէն հարաւ եւ «Տեքումանուս Մաքսիմուս»-ը, որ կ'ընդարձակուէր արեւելքէն արեւմունք, քաղաքը կը բաժնէին չորս մասերու:[8]
Գլխաւոր կոթողներ.
- Մասամբ վերանորոգուած մեծ պալատը, 59 մեթրով 70 մեթր տրամագիծով: Անոր կեդրոնական բակը շրջապատուած է շրջասիւնակով մը:
- Քառակուսի փոքր պալատը, 46 մեթրով 47 մեթր տրամագիծով, նշանաւոր է իր յարդարանքով՝ մանաւանդ անոր գլխաւոր մուտքը:
- Մզկիթ մը, որ կը գտնուի երկու պալատներուն միջեւ
- Տաք լոգարաններ, որոնք կառուցուած են հռոմէական ոճով
Նշանաւոր Դէմքեր
Խմբագրել- Մովսէս Տէր Գալուստեան
- Փանոս Մանճեան
- Գերապայծառ Վարդան Աշգարեան
- Պօղոս Սնապեան
- Զուլալ Գազանճեան
- Պետիկ Հերկելեան
- Արսէն Ճանեան
- Գեղամ Թազեան
- Մարալ Փանոսեան
- Ժիրայր Փանոսեան
- Շաւարշ Միսաքեան
- Գալուստ Կիւլպէնկեան
- Պարգեւ Թասլաքեան
- Զաքար Քէշիշեան
- Եդուարդ Պօյաճեան
- Սարգիս Զէյթլեան
- Զօրավար Նարեկ Աբրահամեան
- Պօղոս Թասլաքեան (Աղասի)
- Գօգօ Կարապետ Սագայեան
- Գերաշնորհ Վարուժան արքեպիսկոպոս Հերկելեան
- Գէորգ Հաճեան
- Մովսէս Ծիրանի (Հերկելեան)
- Արթուր Ք. (Յարութիւն Նիգոլեան)
Ծանօթագրութիւններ
Խմբագրել- ↑ ANJAR: Demographics
- ↑ Lendering Jona։ «Bekaa Valley»։ Livius.org
- ↑ «Մուսա Լեռ Այնճարի ծնունդը»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2021-06-13-ին։ արտագրուած է՝ 2019-04-30
- ↑ «Այնճարի Քաղաքապետութիւն»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-05-14-ին։ արտագրուած է՝ 2019-04-30
- ↑ «Ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս կառուցուեցաւ Այնճարը»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2021-07-30-ին։ արտագրուած է՝ 2019-04-30
- ↑ Musa Dagh Memorial in Anjar, Lebanon
- ↑ «Այնճարի Կաթողիկէ Համայնք»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-05-14-ին։ արտագրուած է՝ 2019-04-30
- ↑ The archaeological site of Anjar