Ներսէս Շնորհալի (Ներսէս Դ․ Կլայեցի)

Ս. Ներսէս Շնորհալի (Ներսէս Դ. (Կլայեցի, Երգեցող)) (1102-Օգոստոս 13, 1173), հայ եկեղեցական գործիչ, աստուածաբան, բանաստեղծ, երաժշտագէտ, երգահան, պատմիչ, 1166-էն՝ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս։ Իր բազմատաղանդութեան շնորհիւ ժամանակակիցներուն կողմէ կոչուած է Շնորհալի։

Ներսէս Շնորհալի
Ծնած է	4 Յունիս 1102
Ծննդավայր	Ծովք, Հայաստան
Մահացած է	13 Օգոստոս 1173 (71 տարեկանին)
Մահուան վայր	Հռոմկլա, Կիլիկիոյ Հայկական Թագաւորութիւն
Տեսակ	քնարապատմողական?
Մասնագիտութիւն	բանաստեղծ, մատենագիր, երգահան, երաժիշտ, քաղաքական գործիչ
Վարած պաշտօններ	Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս
Ծնողներ	հայր՝ Ապիրատ Պահլաւունի

Կենսագրութիւն

Ծնած է Հայոց Միջագետքի Տլուք գաւառի Ծովք_(բերդ) դղեակին մէջ, հօր՝ իշխան Ապիրատ Պահլաւունի ազնուական ընտանիքին մէջ։ Ներսէս Շնորհալի Գրիգոր Մագիստրոս Պահլաւունիի ծոռն է եւ Գրիգոր Գ. (Փոքր Վկայասէր) Պահլաւունիի կրտսեր եղբայրը։ Իր ժամանակի ամենակիրթ մարդոցմէ մէկը եղած է։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Կարմիր վանքի դպրոցին մէջ՝ եպիսկոպոս Ստեփանոս Մանուկի քով։

1166-էն Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս։ Վախճանած է 13 Օգոստոս 1173-ին, Հռոմկլայի մէջ։

Վախճանած է 1173-ին եւ թաղոած Հռոմկլա ամրոցին մէջ։ Հայ եկեղեցին զինք դասած է սուրբերու շարքին եւ անոր յիշատակը կը նշէ ամէն տարի Թարգմանչաց տօնին։

Գրական ժառանգութիւն

Շնորհալիի պատկերը Մոսկուայի Ս. Պայծառակերպութիւն մայր տաճարի պատին:

Ներսէս Շնորհալի ձգած է հարուստ գրական եւ երաժշտական ժառանգութիւն մը (վիպերգեր, երգեր, հանելուկներ՝ հիմնուած հայ բանահիւսութեան շարժառիթներու եւ պատմական փաստերու վրայ)։ 1166-ին գրած է «Վանքային ուղերձ» դիմումը ժողովուրդին, որ կը պարունակէ շարք մը կրօնական հարցերու բացատրութիւններ, ամէնօրեայ կեանքի ուսուցումներ։

Հայ միջնադարեան մտածողութեան վրայ մեծ ազդեցութիւն ձգած է 1166-ին Շնորհալիի գրած «Թուղթ ընդհանրական» արձակ գործը։

Ներսէս Շնորհալի մշակած եւ լրացուցած է Շարակնոցը, Պատարագամատոյցը, կանոնաւորած է հայկական եկեղեցական երգերու տարուան իրադարձութիւնները՝ ամբողջացնելով իր սեփական ստեղծագործութիւններով։ Յատկապէս երաժշտական ասպարէզին մէջ ունեցած յաջողութիւններուն համար Ներսէսին շնորհուած է Երգեցող պատուանունը, որուն հազուագիւտ գործիչներ արժանացած են։

Շնորհալիի կը պատկանի նաեւ Աստուածաշունչի թեմաներու վրայ հիմնուած «Յիսուս որդի» (1152) վիթխարի բանաստեղծութիւնը, «Վիպասանութիւն», «Ողբ Եդեսիոյ» 1145-46)՝ հայ միջնադարեան բանաստեղծութիւններու լաւագոյն նմոյշներէն մէկը, հոգեւոր երգեր, շուրջ 300 հանելուկներ՝ բանաստեղծութեան ձեւով, վերցուած բանահիւսութենէն։ «Յաղագս երկնի եւ զարդուց նորա» տիեզերագիտական բանաստեղծութիւնը ստեղծուած է Մխիթար Հերացիի խնդրանքով։

Անոր շարականներուն, տաղերուն եւ գանձերուն թիւը կ'անցնի 100-ը։ Անոր լաւագոյն շարականներէն մէկ կը սկսի «Առաւօտ լուսոյ» տողով։ Շնորհալի գրած է պարզ ու մատչելի լեզուով, որպէսզի հասկնալի ըլլայ բոլորին։ Այս տեսակէտէն կարեւոր են նաեւ անոր հանելուկները, որոնց թիւը կը հասնի 300-ի։

Մեծ սիրով եւ յարգանքով կը գրէ Շնորհալին հայ ազգային հերոսներու, հայրենասէր թագաւորներու մասին. անոր ստեղծագործութեան միջուկը կը հանդիսանան հայրենասիրական մղումները եւ գաղափարները, իսկ հայրենիքի ազատումը՝ առաջնահերթ խնդիրը։

Երկերու մատենագիտութիւն

Ս. Ներսէս Շնորհալի

• Յիսուս որդի, Ամսթերտամ, 1661, 616 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, 44 էջ:
• Յիսուս որդի, Կ. Պոլիս, 1746, 432 էջ:
• Յիսուս որդի, Կ. Պոլիս, 1746, 484 էջ:
• Յիսուս որդի, Ս. Փեթերսպուրկ, 1785, 440 էջ:
• Ընդհանրական, Ս. Փեթերսպուրկ, 1788, 336 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Վենետիկ, 1815, 172 էջ:
• Գիրք, որ կոչի Յիսուս որդի, Կ. Պոլիս, 1824, 108 էջ:
• Թուղթ ընդհանրական, Կ. Պոլիս, 1825, 233 էջ:
• Մեկնութիւն Ս. Աւետարանին, որ ըստ Մատթէոսի, Կ. Պոլիս, 1825, 658 էջ:
• Ողբ Եդեսիոյ, Փարիզ, 1827, 112 էջ:
• Ողբ Եդեսիոյ, Տփղիս, 1829, 112 էջ:
• Բանք չափաւ, Վենետիկ, 1830, 621 էջ:
• Թուղթ ընդհանրական, Վենետիկ, 1830, 84 էջ:
• Հռչակաւոր աղօթք, Մոսկուա, 1830, 112 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Կ. Պոլիս, 1833, 597 էջ:
• Նամականի, Վենետիկ, 1838, 332 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Կ. Պոլիս, 1849, 649 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Վաղարշապատ, 1853, 452 էջ:
• Ընդհանրական թուղթք, Կ. Պոլիս, 1853, 152 էջ:
• Սրբոյն Ներսէս Շնորհալւոյ պատմութիւն վարուց, Վենետիկ, 1854, 88 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Կ. Պոլիս, 1856, 649 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Կ. Պոլիս, 1861, 652 էջ:
• Թուղթ ընդհանրական, Էջմիածին, 1865, 498 էջ:
• Թուղթ ընդհանրական, Երուսաղէմ, 1871, 336 էջ:
• Թուղթք, Վենետիկ, 1873, 332 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Երուսաղէմ, 1881, 680 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Վաղարշապատ, 1892, 792 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Վենետիկ, 1923, 52 էջ:
• Բանք չափաւ, Վենետիկ, 1928, 676 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Երուսաղէմ, 1955, 736 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Հալէպ, 1961, 32 էջ:
• Յաղագս երկնի եւ զարդուց նորա (Հանելուկներ, Ողբ Եդեսիոյ), Երեւան, 1968, 112 էջ:
• Ընդհանրական թուղթք, Իսթանպուլ, 1973, 93 էջ:
• Ողբ Եդեսիոյ, Երեւան, 1973, 168 էջ:
• Յիսուս որդի, ա. տ., 1974, 80 էջ:
• Թուղթ ընդհանրական, Անթիլիաս, 1977, 132 էջ:
• Յօդուածների ժողովածու, Երեւան, 1977, 228 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Պէյրութ, 1979, 32 էջ:
• Վիպասանութիւն (պոեմ), Երեւան, 1981, 164 էջ:
• Եդեսիոյ ողբը, Տաղեր, Երեւան, 1982, 216 էջ:
• Առաւօտ լուսոյ, Նիւ Եորք, 1983, 92 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Թորոնթօ, 1985, 48 էջ:
• Ժամագիրք Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, Նիւ Եորք, 1986, 736 էջ:
• Տաղեր եւ գանձեր, Երեւան, 1987, 448 էջ:
• Թուղթ ընդհանրական, Երեւան, 1991, 126 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Նիւ Եորք, 1991, 24 էջ:
• Յիսուս որդի, Երեւան, 1991, 224 էջ:
• Թուղթ ընդհանրական, Երեւան, 1995, 176 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Թեհրան, 2000, 33 էջ:
• Հաւատով խոստովանում եմ, Երեւան, 2003, 32 էջ:
• Տաղեր եւ շարականներ, Երեւան, 2003, 44 էջ:
• Առաւօտ լուսոյ (շարականներ), Երեւան, 2007, 74 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Իսթանպուլ, 2008, 144 էջ:
• Մեկնութիւն Մատթէոսի Աւետարանի, Էջմիածին, 2008, 300 էջ:
• Թուղթ ընդհանրական, Երեւան, 2009, 224 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Անթիլիաս, 2009, 550 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Էջմիածին, 2009, 56 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Բրբանք, 2011, 64 էջ:
• Նամականի, Էջմիածին, 2011, 320 էջ:
• Ժամերգեր, Երեւան, 2012, 252 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Անթիլիաս, 2012, 24 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Երեւան, 2012, 32 էջ:
• Հաւատով խոստովանում եմ, Երեւան, 2012, 608 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Երեւան, 2013, 598 էջ:
• Յիսուս որդի, Երեւան, 2013, 220 էջ:
• Հաւատով խոստովանիմ, Էջմիածին, 2015, 55 էջ:

Գրականութիւն Ներսէս Շնորհալի եւ անոր գործունէութեան մասին

• Ղեւոնդ Ալիշան, Շնորհալի եւ պարագայ իւր, Վենետիկ, 1873։
• Գրիգոր Յակոբեան, Ներսէս Շնորհալի, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1964, 298 էջ։
• Գրիգոր Յակոբեան, Ներսէս Շնորհալի (բնագրեր), Երեւան, «Հայաստան», 1969, 220 էջ։
• Նիկոլ Թահմիզեան, Ներսէս Շնորհալին երգահան եւ երաժիշտ, Երեւան, 1973։
• «Ներսէս Շնորհալի», յօդուածների ժողովածու, Երեւան, 1977։

Արտաքին յղումներ

• Ներսէս Շնորհալի կենսագրութիւնը, հանելուկները եւ անգլերէն թարգմանութիւններ
• Ներսէս Շնորհալի «Հաւատով խոստովանիմ» աղօթքը Archived 2021-02-25 at the Wayback Machine.