Երեւանի Արձաններ

Երեւանի արձաններ ցուցակը կը ներկայացնէ Հայաստանի Հանրապետութեան մայրաքաղաք Երեւանի փողոցներուն եւ հրապարակներուն մէջ տեղադրուած մեծածաւալ ստեղծագործութիւնները։ Ցուցակին մէջ չկան առանձին յուշահամալիրներու մաս կազմող արձաններ, գերեզմաններուն եւ պանթէոններուն մէջ տեղադրուած յուշարձաններ, յուշարձան աղբիւրներ, յուշատախտակներ եւ խաչքարեր։

«Սասունցի Դաւիթ» Երուանդ Քոչար

Ականաւոր անձեր

Ականաւոր անձերու յուշարձաններ

1. Ստեփան Շահումեան - կարմիր որձաքար եւ պազալթ, հեղինակը՝ Սերկէյ Մերքուրովն է, ճարտարապետը՝ Իվան Ժոլթովսքի։ Տեղադրուած է 1931-ին Շահումեան հրապարակին մէջ։ Երեւանի ամէնէն հին կոթողական արձանն է։
2. Խաչատուր Աբովեան - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Անտրէաս Տէր-Մարուկեանն է, ճարտարապետը՝ Մարք Գրիգորեան։ 1908-ին Խաչատուր Աբովեանի մահուան 60-ամեակին առիթով, Յովհաննէս Թումանեան, Ալեքսանտր Շիրվանզադէ եւ Գէորգ Պաշինճաղեան կ'որոշեն յուշարձան մը պատուիրել փարիզաբնակ քանդակագործ՝ Տէր-Մարուկեանին։ Հանգանակութիւն մը կը կազմակերպեն, եւ հարկ եղած գումարը կը հաւաքուի 1913-ին։ Քանդակը երկար ատեն կը մնայ Փարիզի ձուլարանին մէջ, մինչեւ որ նոր գումար հայթայթեն: 1933-ին, գաղափարը յղանալէն 25 տարի ետք, քանդակը կը տեղադրուի Շարլ Ազնաւուրի հրապարակին մէջ: Քանդակին բարձրութիւնը պատուանդանին հետ 4.5 մեթր է։

1. Խաչատուր Աբովեան - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Սուրէն Ստեփանեան, ճարտարապետը՝ Գէորգ Թամանեան։ Տեղադրուած է 1950-ին Աբովեան Պուրակին մէջ։ Արձանին բարձրութիւնը 3.5 մեթր է, պատուանդանին հետ՝ 9 մեթր։
2. Յովհաննէս Թումանեան - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Արա Սարգսեանն է, ճարտարապետը՝ Գրիգոր Աղապապեան։ Տեղադրուած է 1957-ին Թատերական Հրապարակին մէջ (այժմ՝ Ազատութեան հրապարակ)։
3. Ալեքսանտր Սփենթիարեան - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակները՝ Ղուկաս Ճուպարեան եւ Արա Սարգսեան, ճարտարապետը՝ Գրիգոր Աղապապեան։ Տեղադրուած է 1957-ին, Թատերական հրապարակին մէջ (այժմ՝ Ազատութեան հրապարակ)։

• 
  1. Ստեփան Շահումեան
• 
  2. Խաչատուր Աբովեան (Քանաքեռ)
• 
  3. Խաչատուր Աբովեան
• 
  4. Յովհաննէս Թումանեան
• 
  5. Ալեքսանտր Սփենթիարեան

1. Սայեաթ-Նովա - մարմար, հեղինակը՝ Արա Յարութիւնեանն է, ճարտարապետը՝ Էտուարտ Սարափեան։ Տեղադրուած է 1963-ին Սայեաթ-Նովայի Անուան Երաժշտական Դպրոցին դիմաց, Մաշտոցի պողոտային եւ Մոսկովեան փողոցներուն խաչմերուկին վրայ։
2. Անանիա Շիրակացի - պազալթ, հեղինակը՝ Գրիգոր Պատալեանն է։ Տեղադրուած է 1963-ին, Մատենադարանին դիմաց։
3. Մովսէս Խորենացի - պազալթ, հեղինակը՝ Երեմ Վարդանեանն է։ Տեղադրուած է 1965-ին Մատենադարանին դիմաց։
4. Միքայէլ Նալպանտեան - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Նիկողայոս Նիկողոսեանն է, ճարտարապետը՝ Ճիմ Թորոսեան։ Տեղադրուած է 1965-ին Օղակաձեւ այգիին մէջ, Խանճեան եւ Նալպանտեան փողոցներուն խաչմերուկին վրայ։
5. Աւետիք Իսահակեան - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Սարգիս Պաղտասարեանն է, ճարտարապետը՝ Լիփարիտ Մադոյեան։ Տեղադրուած է 1965-ին Օղակաձեւ այգիին մէջ, Խանճեան եւ Աբովեան փողոցներուն խաչմերուկին վրայ, այժմ Երիտասարդական մեթրոյին մօտ։

• 
  1. Սայեաթ-Նովա
• 
  2. Անանիա Շիրակացի
• 
  3. Մովսէս Խորենացի
• 
  4. Միքայէլ Նալպանտեան
• 
  5. Աւետիք Իսահակեան

1. Մեսրոպ Մաշտոց - պազալթ, հեղինակը՝ Ղուկաս Ճուպարեանն է։ Տեղադրուած է 1967-ին Մատենադարանի մուտքին մօտ։
2. Մխիթար Գոշ - պազալթ, հեղինակը՝ Ղուկաս Ճուպարեանն է։ Տեղադրուած է 1967-ին Մատենադարանին մօտ։
3. Ալեքսանտր Թամանեան - պազալթ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Արտաշէս Յովսէփեանն է, ճարտարապետը՝ Սփարտակ Պետրոսեան։ Տեղադրուած է 1974-ին Քասքատ համալիրի տարածքին մէջ, Մոսկովեան փողոցին վրայ։
4. Ալեքսանտր Կրիպոյետով - պազալթ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Յովհաննէս Պեճանեանն է, ճարտարապետը՝ Սփարտակ Կնտեղցեան։ Տեղադրուած է 1974-ին Օղակաձեւ զբօսայգիին ստորին մասին մէջ, Տիգրան Մեծ պողոտայի եւ Խանճեան փողոցի խաչմերուկին վրայ՝ Արարատ թատրոնին դիմաց։
5. Եղիշէ Չարենց - պղինձ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Նիկողայոս Նիկողոսեանն է, ճարտարապետը՝ Ճիմ Թորոսեան։ Տեղադրուած է 1985-ին Օղակաձեւ զբօսայգիին միջին մասին մէջ, Սայեաթ-Նովա պողոտային եւ Խանճեան փողոցի խաչմերուկին վրայ՝ Շախմատի տան կից։
6. Առնօ Պապաճանեան - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Դաւիթ Պեճանեանն է, ճարտարապետը՝ Լեւոն Իկիտեան։ Տեղադրուած է 2003-ին Թատերական հրապարակին քովի տարածքին մէջ, Կարապի լիճին մօտ, Տէրեան եւ Թումանեան փողոցներու խաչմերուկին վրայ։

• 
  1. Մեսրոպ Մաշտոց
• 
  2. Մխիթար Գոշ
• 
  3. Ալեքսանտր Թամանեան
• 
  4. Եղիշէ Չարենց
• 
  5. Առնօ Պապաճանեան

1. Մարտիրոս Սարեան - մարմար, հեղինակը՝ Լեւոն Թոքմաքեանն է, ճարտարապետը՝ Արթուր Թարխանեան։ Տեղադրուած է 1986-ին Մարտիրոս Սարեանի անուան պուրակին մէջ։
2. Յակոբ Մեղապարտ - որձաքար, հեղինակը՝ Խաչատուր Իսքանտարեանն է։ Տեղադրուած է 1987-ին հրատարակչութիւններու շէնքին դիմաց։
3. Արմէն Տիգրանեան - պազալթ, հեղինակը՝ Արտաշէս Յովսէփեանն է, ճարտարապետը՝ Ֆենիքս Դարբինեան։ Տեղադրուած է 1987-ին Օղակաձեւ այգիին մէջ, Հիւսիսային համալսարանին դիմաց։
4. Կոմիտաս - պրոնզ, հեղինակը՝ Արա Յարութունեանն է, ճարտարապետ՝ Ֆ.Դարբինեան։ Տեղադրուած է 1988-ին Երեւանի Պետական Երաժշտանոցին դիմաց։
5. Ուիլիըմ Սարոյեան- պրոնզ, հեղինակը՝ Դաւիթ Երեւանցին է, ճարտարապետներն են՝ Ռուբէն Հասրատեան եւ Լեւոն Իկիտեան։ Տեղադրուած է 2008-ին Մաշտոցի պողոտայի եւ Մոսկովեան փողոցի խաչմերուկին վրայ։

• 
  1. Մարտիրոս Սարեան
• 
  2. Յակոբ Մեղապարտ
• 
  3. Արմէն Տիգրանեան
• 
  4. Կոմիտաս
• 
  5. Ուիլիամ Սարոյեան

1. Սուրէն Սփանտարեան - պրոնզ, հեղինակը՝ Թադէոս Գէորգեանն է, ճարտարապետները՝ Լ. Գէորգեան, Գ. Յարութիւնեան եւ Վ. Գէորգեան։ Տեղադրուած է 1990-ին Սփանտարեան հրապարակին վրայ (այժմ Գարեգին Նժդեհի հրապարակ)։
2. Մովսէս Խորենացի - տուֆ, հեղինակը՝ Ա. Պօղոսեանն է։ Տեղադրուած է 1995 -ին Երեւանի պետական համալսարանի գլխաւոր մասնաշէնքին բակին մէջ։
3. Արամ Խաչատուրեան - պրոնզ, որձաքար, հեղինակը՝ Եուրի Պետրոսեանն է, ճարտարապետը՝ Ռոմիկ Մարտիրոսեան։ Տեղադրուած է 1999-ին Ֆիլհարմոնիայի Արամ Խաչատուրեանի Անուան Համերգասրահին դիմաց։
4. Ալեքսանդր Միասնիկեան - հեղինակը՝ Արա Շիրազն է։ Տեղադրուած է 1980-ին Քոմայգիի (այժմ՝ Անգլիական) եւ Մանկական այգիներուն միջեւ։
5. Գէորգ Էմին - պրոնզ, հեղինակը՝ Աշոտ Արամեանն է։ Տեղադրուած է 2010-ին Սիրահարներու այգիին մէջ։

• 
  1. Սուրէն Սփանտարեան
• 
  2. Մովսէս Խորենացի
• 
  3. Արամ Խաչատուրեան
• 
  4. Ալեքսանտր Մեասնիքեան
• 
  5. Գէորգ Էմին

1. Մեսրոպ Մաշտոց եւ Սահակ Պարթեւ - պազալթ, հեղինակը՝ Արա Սարգսեանն է, ճարտարապետը՝ Ռոմիօ Ճուլհաքեան։ Ստեղծուած է 1943-ին, տեղադրուած է 2002-ին Երեւանի պետական համալսարանի գլխաւոր մասնաշէնքին դիմաց։
2. Յովհաննէս Այվազովսկի - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Եուրի Պետրոսեանն է, ճարտարապետը՝ Ստեփան Քիւրքճեան։ Տեղադրուած է 2003-ին Օղակաձեւ այգիին մէջ։
3. Անանիա Շիրակացի - պազալթ, հեղինակը՝ Արամ Ղարիպեանն է։ Տեղադրուած է 1999-ին Երեւանի պետական համալսարանի գլխաւոր մասնաշէնքին բակին մէջ։

• 
  1. Սահակ Պարթեւ, Մեսրոպ Մաշտոց
• 
  2. Յովհաննէս Այվազովսկի
• 
  3. Անանիա Շիրակացի

1. Դաւիթ Անյաղթ - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Սերժ Մեհրապեանն է, ճարտարապետը՝ Է. Սաֆարեան։ Տեղադրուած է 1985-ին Երեւանի Նոր Զէյթուն վարչական շրջանին մէջ։
2. Վահան Թէքէեան - պրոնզ, հեղինակը՝ Լեւոն Տոկմաճեանն է։ Տեղադրուած է 1990-ին Երեւանի թիւ 92 միջնակարգ դպրոցին բակին մէջ։
3. Վահան Տէրեան - պազալթ, հեղինակը՝ Նորայր Քարկանեանն է, ճարտարապետ՝ Համլեթ Խաչատուրեան։ Տեղադրուած է 2000-ին Օղակաձեւ այգիին մէջ։

Հեծեալներու արձաններ

1. Սասունցի Դաւիթ - կոփածոյ պղինձ եւ պազալթ, հեղինակը՝ Երուանդ Քոչարն է, ճարտարապետը՝ Միքայէլ Մազմանեան։ Տեղադրուած է 1959-ին Սասունցի Դաւիթի հրապարակին մէջ, երկաթուղային կայարանին առջեւ։ Դաւիթին մարմինը շարժման մէջ է՝ պատրաստ մարտի։ Անոր հեքիաթային ձին՝ Քուռքիք Ճալալին, տեղադրուած է հսկայական պազալթէ ժայռին վրայ։ Քանդակը տեղադրուած է 25 մեթր ջրաւազանի կեդրոնին մէջ եւ պատուանդանին հետ ընդհանուր բարձրութիւնը 12,5 մեթր է։ Արձանը յաճախ պատկերուած է լուսանկարներու, գիրքերու նկարազարդումներուն մէջ եւ ճամբորդական ուղեցոյցներուն վրայ՝ դառնալով Երեւանի խորհրդանիշներէն մէկը։
2. Վարդան Մամիկոնեան - կոփածոյ պղինձ եւ աւազաքար, հեղինակը՝ Երուանդ Քոչարն է, ճարտարապետը՝ Ստեփան Քիւրքճեան։ Տեղադրուած է 1975-ին Օղակաձեւ այգիին մէջ, Խանճեան եւ Վարդանանց փողոցներու խաչմերուկին վրայ, շարժանկարի սրահին դիմաց։ Բարձրութիւնը պատուանդանին հետ՝ մօտաւորապէս 15 մեթր է։
3. Հայկ Բժշկեանց (Գայ) - պրոնզ եւ որձաքար, հեղինակը՝ Սուրէն Նազարեանն է, ճարտարապետը՝ Սարգիս Գուրզատեան։ Տեղադրուած է 1977-ին Նորքի առաջին զանգուածին վրայ։